Toont de geschiedenis vooruitgang? Leren wij iets? Het zijn geen kleine vragen voor een eenvoudige blogger, maar de herdenking van de bouw van de Berlijnse Muur riep die vragen op. De muur van Berlijn werd in 1961 gebouwd en werd in 1989 afgebroken. Mag je dat begrijpen, respectievelijk daar blij om zijn?
“Ein deutsches Drama aber hat ein guter Ende gefunden; das Drama der deutschen Teilung.”(Die Welt, 13 augustus, 2011)
De geschiedenis heeft geen eindpunt, geen doel of richting, dus ik word door twijfel bevangen als ik zo’n zin lees. Het is mooie ironie: Marxistische dialectiek gaat uit van een onweerstaanbare historische noodzakelijkheid en ontwikkeling, maar het is net de overwinning op deze wijze van denken, die werd gevierd bij onze oosterburen.
Maar dan begint mijn binnenste een dialoog: de revolutie ‘met het gerucht van vallende bladeren’ was toch prachtig? Miljoenen onderdrukten werden toch bevrijd? Gedenk de euforie van de rinkelende sleutelbossen in Praag, de pleinen in Leipzig waar “wir sind das Volk” werd gescandeerd, de eindeloze files van walmende Trabantjes en Wartburgs, met DDR burgers die hun begroetingsgeld kwamen omzetten in verse sinaasappels.
Allemaal waar, denk ik dan. Maar ik stond er ook met de neus boven op toen Gerhard Schroeder en Angela Merkel verkiezingscampagne voerden in Jena: die keuze ging tussen “Dreck”of “Scheisse”, zo wist men op het marktplein. Ik bedoel: is met het einde van het Duitse Drama van de deling, ook het rationele en democratische leven gevestigd? Het ‘meisje van Kohl’ is inmiddels al jaren de onbenoemde leidster van de Verenigde Staten van de Euro, maar indrukwekkend is haar leiderschap niet. Het is waar: politieke gevangenen zijn er niet of nauwelijks meer. Die Welt nog eens: “Die Mauer demonstrierte was ein totaler Staat ist.” Maar pardon? Dat wisten de Duitsers toch wel, wat ein totaler Staat is? Hadden ze de muur nodig voor die herinnering?
Die Linke verdedigt de kwaliteiten van de samenleving in de DDR. Dat is toch wat politiek riskant en het vestigt de aandacht op de harde kanten van de westerse vrijheid. Dat betekent dat de rest van het politieke spectrum de Muur als een onverdedigbare daad moet afwijzen. Dat blijft moeilijk te volgen: je regeert een volksdemocratische republiek in een bipolaire wereld. Je economie en je ideologie worden elke dag ondergraven, door een voortdurende stroom vluchtelingen. Dan is het toch wel te begrijpen dat de gedachte aan een muur opkomt. Met begrip daarvoor praat je de ook optredende onderdrukking of het systeem zelf toch niet goed? Is er ruimte voor enige nuancering jegens de DDR? Vraag het een willekeurige Ossie: reizen mag, zijn salaris is gestegen, maar de individuele kosten en risico’s ongeveer net zo hard. Terug naar de oude DDR, dan? Nah, dat niet, maar toen was er nog aandacht voor elkaar, nu is er vooral hardheid en strijd.
Kun je dat vooruitgang noemen? En is de Duitse hereniging een einde aan de Koude Oorlog? En is de Duitse eenheid een eindpunt? Hoe slagen wij er in progressie te boeken? Van mensapen wijken wij genetisch nauwelijks af, maar onze prestaties zijn veel groter. (in positieve zin, economisch en cultureel, maar ook in moordlust.) De kern zit in ons vermogen om kennis over te dragen, in de communicatie door de taal. Dat was een krachtig instrument, dus de mensen gingen samen een toren bouwen, om een kijkje in de hemel te kunnen nemen. Dat kon God niet toestaan en hij sloeg hen met de Babylonische spraakverwarring, de discommunicatie van een eindeloze hoeveelheid talen. De toren van Babel kwam nooit af. Taal is sindsdien een eigenschap van en groep of natie, een bescherming, een vertraging.
Over de grenzen stappend, moeten we vaststellen dat er nog een Muur in de wereld is, tussen Israël en Palestina. Dat is niet een muur zoals de Berlijnse, tussen twee landen, die dezelfde taal en achtergrond hadden, tevens tussen twee verschillende maatschappijvisies en systemen. De muur tussen Israël en Palestina bedoelt het importeren van geweld te stoppen, zeggen de makers er van. Dat is iets anders dan het vrijwillig exporteren van mensen te stoppen. Maar overeenkomsten zijn er ook: kan het menselijk gedrag worden veranderd door muren, wachtposten en prikkeldraad? Kunnen menselijke verlangens daarmee worden ontkend, beperkt, gefnuikt? Het lijkt mij niet en dat is een les van de Europese geschiedenis. Maar geschiedenis leert ons niks, zei ik hierboven.
Litteratuur wel? Wim Kayser heeft in een kaleidoscopisch boek “Onfatsoenlijke Herinneringen” een bezoek gebracht aan een imaginaire oorlogsmisdadiger, Friedländer. Hij legt zijn eigen verbindingen met heden en verleden.
“De wanhoop, het verdriet, het onbegrip, de onmacht, al die woorden waar het onzegbare zich achter verschuilt, die zijn allemaal bij elkaar opgeteld in één staat, duizenden kilometers van het woonhuis van Friedländer. Van het onbegrip is het onbegrip overgebleven, van de wanhoop de wanhoop, van het verdriet alleen het verdriet en van de angst is het verkeerde antwoord overgebleven, dat tegelijk het enige is wat erop zit: zorg dat ze bang voor je zijn, zo hoef je het niet langer voor hen te zijn.—Dat verklaart waarom Israël op de lijst van ’s werelds grootste wapenproducenten en exporteurs staat, dat Palestijnen in Israël behandeld worden als pappa en mamma in 1940—“De slachtoffers maken slachtoffers, wat te begrijpen is, dankzij Auschwitz. De slachtoffers maken slachtoffers, wat onbegrijpelijk is, na Auschwitz.”(p.244)
Leert de geschiedenis ons iets? Misschien dat we ons mogen verheugen over tijdelijke doorbraken van rationaliteit en ons moeten blijven keren tegen inhumane pogingen de loop der dingen een beslissende wending te geven. Blijdschap over “die Wende” is wel gepast. Israël zal een fatsoenlijke en eerlijke verhouding met de Palestijnen moeten ontwikkelen.
Wim Kayser, “Onfatsoenlijke herinneringen”, Amsterdam. 2006
Die Welt, 13 augustus, 2011
Reacties (24)
Graag denk of praat ik mee als het gaat om het nut van geschiedenis – al was het alleen maar omdat ik als quasiprofhistoricus ook altijd met de vraag loop wat we er nou aan hebben.
Ik weet alleen niet zo goed wat ik met dit bovenstaande stuk moet. Ik denk dat er iets te weinig woorden zijn gebruikt om een ingewikkeld onderwerp aan te kaarten. Althans, als ik de uitsmijter zie:
(Israël zal een fatsoenlijke en eerlijke verhouding met de Palestijnen moeten ontwikkelen)
Dan denk ik dat we daar niet echt geschiedenis bij nodig hebben. Iedereen zou een fatsoenlijke en eerlijke verhouding met anderen moeten ontwikkelen.
Ik geloof niet dat de geschiedenis ons niets leert, zoals de auteur stelt. Alleen denk ik dat er geen sprake is van grote collectieve lessen, maar dat er zoveel lessen zijn als er constructies en interpretaties van het verleden zijn. Vervolgens kan iedereen lekker shoppen in die veelheid aan lessen.
Misschien haalt de chef Landesmauer in Israel wel heel andere lessen uit de Berlijnse muur dan de auteur van dit stuk. Misschien vergelijkt hij of zij deze muur wel eerder met het Amerikaans-Mexicaanse voorbeeld. Misschien is de beslissing helemaal niet gestuurd door positieve of negatieve ervaringen uit het verleden.
Het is absurd om een vergelijking te trekken tussen de Berlijnse Muur en de beveiligingsafrastering in het hart van Israel.
“Ein deutsches Drama aber hat ein guter Ende gefunden; das Drama der deutschen Teilung.”(Die Welt, 13 augustus, 2011)”
Volgens mij lees je meer in deze zin, dan er mee bedoeld is. Want hier staat niet meer dan dat een Duits drama – het drama van de Duitse opdeling – tot een gunstig einde is gekomen.
Goed is dan: de Duitsers zijn er blij mee, de spanning tussen Oost en West is weg, en Duitsland is een stabiele factor in Europa (dat was zestig jaar geleden en honderd jaar geleden wel anders).
Heeft dat ‘zin’? Nou, in objectieve zin niet nee. Maar de kachel moet ook branden, er is vrede en welvaart. Dat is toch fijn voor zo’n honderd miljoen mensen.
Een linkje naar het artikel in Die Welt zou ook wel fijn zijn geweest, overigens.
@2: Een vergelijking kan altijd, al is het alleen maar om de verschillen vast te stellen. Wel grappige newspeak: muur versus afrastering.
“Het is absurd om een vergelijking te trekken tussen de Berlijnse Muur en de beveiligingsafrastering in het hart van Israel.”
Haha, ik zat er op te wachten.
Off topic, als dat mag:
“It appears that the Norwegian terrorist underwent the militant-terrorist training under the guidance of 51-year-old Valery Lunev, a former colonel of Belarusian special forces, who now lives in Netherlands but regularly visits Belarus.”
http://www.russiablog.org/2011/07/norwegian-terrorist-breivik-trained-in-belarus-yuri-mamchur.php
@6: De ene was bedoeld om mensen binnen te houden, de andere om mensen buiten te sluiten.
Beide maakten van buren vreemden.
De kogelvangers en schuttingen die Israel optrok om terroristen te beletten burgers in Israel dood te schieten, ook op de verkeerswegen maken van buren geen vreemden maar van moordenaars gefrustreerde moordenaars. Ze kunnen minder makkelijk moorden, ze kunnen er zo gauw niet bij.
Duitsland? Was het geen communistische maatregel, die zielige muur die moest voorkomen dat alle mensen naar het westen zouden vluchten, ietwat genant nietwaar, voor het oosten? Is dat te vergelijken met Israel’s probleem? Landen bouwen afrasteringen, Griekenland een soort slotgracht, op z’n middeleeuws om infiltranten buiten de deur te houden. Elegant is het niet maar wel noodzakelijk. Helaas. Noodzakelijk.Zachte heelmeesters maken tegenwoordig ontzettend stinkende wonden.
En dan hadden we nog de waterlinie, de maginotlinie en de chinese muur. Sommige brengen het toeristische attractie, andere kan je nauwelijks terugvinden.
Tegenover Geschiedenis staat structuur. Vertaal je ‘structuur’ met samenhang, waarop universaliter begrijpen berust – het een legt synchroon het andere uit et vv – substitueert Geschiedenis zich dan voor onsaamhangendheid alias onbegrip.
Uit de antropologie is bekend dat zowat alle samenlevingen, primitief of niet, structuralistisch zijn ingericht. Ook India – een overtuigende Beschaving – kent geen Geschiedenis, kent geen Clio.
Het tijdsperspectief is in die maatschappijen gering, men denkt synchroon. Alles is pas geleden. Natuurlijk gebeuren ook daar ‘tijdelijke’ dingen, maar ze worden zo snel mogelijk in een begrijpelijke structuur gevat (onschadelijk gemaakt). Alles blijft (quasi?) bij het Oude. Dat moet daar.
In Westerse samenlevingen zie je het omgekeerde. Bij begrip doet het Westen er een snufje onbegrip (Geschiedenis) in. Dat klinkt vreemder dan het is. Enerzijds bergt onbegrip inderdaad de afkeuringen in van domheid, leugen en verkeerd handelen, anderzijds is het ook de bron van het wonder van de mutatie, de verandering en, vooral, actie. Hier gebeurt nog eens wat, terwijl het bij heel wat andere synchroon lopende volken om de waarheid te zeggen ‘een dooie boel’ is. Ze komen niet vooruit (zie Ontwikkelingshulp; verspild, contraproductief, ultimiter crimineel).
Het is misschien om de verveling te verdrijven dat het Westen van de Geschiedenis de motor van zijn ontwikkeling heeft gemaakt, dat wil zeggen van het onbegrip in de gedaante van de tijd een deugd of een waarde.
De laatste zin uit het artikel: ‘De progressie in de geschiedenis’, in c.1 als uitsmijter gesignaleerd. Hoe die te beoordelen?
Als een pervers structuralisme, aan een stroom van onbegrepen gebeurtenissen opgelegd. Primitief dus. Verder ook onwaar, schunnig. Is die van Kayser? Die cycloop?
@10 ‘Good fences make good neighbours.’ Leer de grote lessen van de cultuur. Verlaat je dorp. Kom er nooit meer terug.
Is Riwal met hulp bij bouw muur schuldig aan oorlogsmisdaden?
AMSTERDAM Achter gesloten deuren buigt het Openbaar Ministerie zich ‘de komende maanden’ over de onlangs in beslag genomen administratie van het hijskraanbedrijf Riwal. Zit daar bewijs tussen dat de firma uit Dordrecht medeplichtig is aan oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid, te weten: het willens en wetens verhuren van materieel aan Israël voor de bouw van de muur en een Joodse nederzetting op de bezette Palestijnse Westoever?
Maar wat de uitkomst ook is, het feit dat justitie de zaak zo grondig opneemt is een signaal aan bedrijven die hun diensten verkopen aan de Israëlische bezetting. Mogelijk bedenken zij zich in het vervolg een tweede keer. ‘Alleen daarvoor is het dus al van waarde’, zegt Brus. ‘Als een rechter ooit de bouw van de muur en de nederzettingen tot internationaal misdrijf betitelt, heb je daar als bedrijf wel aan meegewerkt.
http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/1037369/2010/10/22/Is-Riwal-met-hulp-bij-bouw-muur-schuldig-aan-oorlogsmisdaden.dhtml
Was het nou echt nodig om post-WW2 in Duitsland naast het post-WW2 M.O. te leggen ?
Ik heb er geen enkel probleem mee om die werelden gescheiden te houden. Ik voorkom zo ook allerlei onoplosbare vragen en in de lucht gestoken handen.
@14 Riwal heeft door haar diensten te leveren waarschijnlijk vele onschuldige levens gered en bijgedragen aan vrede. Een uitstekend voorbeeld van ethisch verantwoord ondernemerschap en iets waarop het bedrijf en haar werknemers zeer trots kunnen zijn.
Als ik hun diensten nodig had, zouden ze alleen daarom al op mijn shortlist staan.
@16 – Je bent nogal snel om je steun te betuigen aan een bedrijf dat verdacht wordt
van medeplichtigheid aan oorlogsmisdrijven.
@17 Aan politiek correcte verdachtmakingen heb ik geen boodschap. Ik hanteer mijn eigen morele standaard.
@18
Je eigen morele standaard ? Bah, engerd.
Natuurlijk: ik schrijf met weinig woorden over iets ingewikkelds. Ik doe dat om te begrijpen, mijn denken aan te scherpen, in de hoop dat ik anderen meeneem en dat nieuw denken lijdt tot betere stellingen en dialoog.
Is de Duitse eenheid een eindpunt? Ik heb daarover beleefde twijfels. Is de afrastering, vaak op Palestijns gebied een eindpunt? Laten we hopen van niet. Muren zijn producenten van vreemden in plaats van naburen. De Duitsers vonden dat zij met elkaar te maken hadden en daarom is de Duitse eenheid goed, behalve voor oude communisten die het revanchisme vrezen.
De Israëlische bevolking heeft voor een groot deel niets met de Palestijnen en de “afrastering” wordt daardoor een autonome bron van gevaar; los van het morele aspect.
Maar ik wilde juist graag niet bevorderen dat iedereen zich bevestigd voelt in zijn standpunten, maar juist wordt uitgedaagd om nieuwe denkbeelden te ontwikkelen en beproeven. Maar ik geef toe dat ik ook maar een klein denkraam heb, voor een probleem dat de wereld wellicht in brand zal steken.
@20 ‘Muren zijn producenten van vreemden in plaats van naburen’.
Er is het Angelsaksische gezegde: ‘Good fences make good neighbours’.
Goede nabuurschap vergt distantie; muren kunnen die scheppen. Functioneel is dit conform het advies van de Mandan aan de Hidatsa:
‘Het zou beter zijn als u stroomopwaarts ging en uw eigen dorp bouwde, want onze gewoonten verschillen enigszins van de uwe.
Omdat wij elkanders manieren niet kennen zouden de jonge mannen geschillen kunnen krijgen en er zouden oorlogen zijn. Gaat niet te ver weg, want volken die te ver van elkaar af leven zijn als vreemdelingen en er breken oorlogen tussen hen uit.
Trek naar het Noorden totdat u de rook uit onze huizen niet kunt zien en bouw daar uw dorp. Dan zullen wij dichtbij genoeg zijn om vrienden te zijn en niet ver genoeg weg om vijanden te zijn.’
(Maximilien 1843; Bowers 1965; geciteerd bij Claude Lévi-Straus¬s,† 30.10. 2009) Anthropologie Structurale II, p. 299).
@21 – Jammer dat de joden dat advies niet hebben opgevolgd.
@21 19de eeuwse inzichten gebruiken om je standpunt kracht bij te zetten?Pedant en onbenullig tegelijk.
@21: tja, als je ooit de Berlijnse Muur hebt over gestoken, weet je dat de werkelijkheid weinig te maken heeft met het gezegde van good fences en good neighbours.
En met de “afrastering” door het Midden Oosten is het niet anders.
Ik heb een haagje van taxus tussen mij en de buren; dat is een good fence. En een beetje afstand doet onze verhouding geen kwaad. Maar dat is toch wel iets anders.
Ik vindt het erg dat er nog mensen in DIE LINKE zitten die pro-DDR zijn. Ze doen het socialisme daarmee erg veel schade aan. Vooral door te beweren dat de Berlijnse muur goed was, geven de ze de vijanden van de arbeiders enorm veel antisocialistisch propaganda materiaal. De conservatieven en liberalen smullen van al die DDR-fans in DIE LINKE.
DIE LINKE moet 100% afstand nemen van de DDR en niet praten over een ”poging tot socialisme”. Want er waren geen pogingen in de DDR om het socialisme te bereiken. Want anders zou men niet zo’n muur gebouwd hebben.
In de DDR heerste een regime dat de arbeiders geen vrijheid en geen participatie gunde. Alles in het land werd bepaald door bureaucraten, daarom was de DDR ook een stalinistische bureaucratie en geen socialistische arbeidersstaat.
@25: de werkelijkheid is soms ingewikkeld. In de voomalige DDR kom je veel Duitsers tegen die heel genuanceerd denken over de bureaucratie en over de collectieve voorzieningen in de DDR.
Je kunt ook kijken naar films als Goodbye Stalin of Das Leben der Anderen.
Daarin kom je veel nuances, zo niet nostalgie tegen. Ik geloof wel in de oprechtheid van mensen om een betere wereld te maken. Dat ze daarbij geloofden in een wanstaltig beeld van het kapitalisme, moet hen vergeven worden.
Tenslotte was ons beeld van hun systeem ook niet zo precies, maar evenzeer gekleurd door ideologie.
In de voomalige DDR kom je veel Duitsers tegen die heel genuanceerd denken over de bureaucratie en over de collectieve voorzieningen in de DDR.
Er zijn ook mensen die heel genuanceerd denken over de collectieve voorzieningen van nazi-Duitsland.
24 Ik vraag me af of je dat haagje van taxus nog een good fence zou noemen als je buren je kinderen regelmatig onder vuur namen.
@23 21 ‘19de eeuwse inzichten gebruiken om je standpunt kracht bij te zetten? Pedant en onbenullig tegelijk.’
Je maakt van de (verleden) tijd een contra-argument, een tempus dat dingen, inzichten, mensen ‘pedant’ teven ‘onbenullig’ maakt. Typische Westers. Lees nog eens aandachtig mijn c. 13.
Tussen haakjes: ben je ook van mening dat van disciplines als Geschiedenis (tijd) en van de Culturele Antropologie (plaats) met haar primitieve volken niets te leren valt?
Bedenk dan dat de inzichten van Pythagoras heel oud zijn, maar het tot op heden nog vrij goed doen. Voor zover ik weet. O ja, en vergeet ook Herodotus niet. Of moeten we die op de scholen afschaffen?
@24 ‘Ik heb een haagje van taxus tussen mij en de buren; dat is een good fence. En een beetje afstand doet onze verhouding geen kwaad. Maar dat is toch wel iets anders.’
Ik had het niet over de kwaliteit van muren, maar over hun functies, w.o. die van het scheppen van een noodzakelijke, gewenste distantie tussen mensen (groepen). Dan komen aanzetten met de Berlijnse gevangenis Muur vind ik onjuist.
Wel sluit dat contra-argument – eigenlijk: grof geschut – aan bij het modern-Westerse idioom (ideologie) waarin de begrippen ‘muur’ en ‘scheiding’ impliciet als negatief of hatelijk worden ervaren.
@30 – Maar HPax toch, kijk nou toch eens naar het plaatje op @6 en lees dan je eigen woorden er nog eens op na.
Ik kan het streven van de joden naar een veilige haven best wel begrijpen, ik weet aleen niet hoe realistisch dat streven is. Maar als je dat soort middelen moet inzetten, dan ben je toch verkeerd bezig.
En is de vergelijking met de Berlijnse muur dan werkeloijk zo raar?