De onmacht der klerken

ANALYSE - “Voor wie werk je”, vroeg de reorganisatieprofeet, “je ambtelijke baas, de politieke leidsman, de samenleving?” Ik geloof wel dat ik de samenleving heb geantwoord. Maar ik denk ook wel dat de werkelijkheid een slag weerbarstiger was. Ook ik had tenslotte kinderen en een hypotheek.

Een goede vraag is het wel: we hebben een bureaucratisch bestuur dat geleid wordt door de politieke amateurs. Die zijn voor hun functioneren afhankelijk van de deskundigheid van de ambtenaren, maar verantwoorden zich voor hun beslissingen aan de kiezers.

Het is die rolverdeling waar het nieuws mij weer op drukte: wat hebben de ambtenaren nu precies gedaan en gedacht, aan de Alderstafel over vliegveld Lelystad? Wat is er gedacht en wordt er gedacht, als een boze Groninger verhaal komt halen, omdat zijn huis door de aardbevingen tot een ruïne is geworden?

Complexiteit

Het is onoverzichtelijk en ingewikkeld, als je een bescheiden ‘groen’ vliegveld echt op de burgerluchtvaart wilt aansluiten. Hoe vliegt vertrekkend verkeer weg en hoe komt aankomend verkeer precies binnen? Welke gevolgen zijn er voor de overzichtelijkheid van het luchtruim, voor de geluidhinder, voor de veiligheid van andere luchtruimgebruikers?

Ik vind het idee van Alderstafel op het eerste gezicht niet zo gek. Zet iedereen aan tafel, ga een transparant gesprek aan, neem de tijd om de problemen te bespreken. Ik zoom nu even in op een niet bestaande figuur. Een ambtenaar in Overijssel heeft zich bemoeid met het milieu, fabrieken, schadelijke stoffen en is de laatste jaren op de luchtvaart gezet. Hij moest zijn provincie vertegenwoordigen aan de Alderstafel.

Het aanzitten aan de tafel van Alders was wel aardig. Hij rapporteerde braaf wat hij hoorde aan zijn gedeputeerde. Misschien heeft hij wel gealarmeerd gerapporteerd, maar vermoedelijk zag het er allemaal niet zo zorgelijk uit. Zijn kennis van zaken over procedures in de luchtvaart was ook niet groot genoeg om de materie goed te overzien. Dat zei hij er braaf bij.

Complexiteit en gedoe

Vanwaar het gedoe? De provincies Overijssel en Gelderland hebben ingestemd met de vijf eisen waaraan de B+ routes moesten voldoen. Maar de aansluitroutes met het hogere luchtruim waren op dat moment niet in beeld, daar is niets over afgesproken. De Alderstafel is op 21 juni j.l. hiermee geconfronteerd en heeft daarmee niet ingestemd.

Is het beeld onbegrijpelijk? Schiphol is een knooppunt van verbindingsroutes in de lucht.  Lelystad, met vertrekkend en aankomend verkeer, valt daar niet tussen te wringen. Vandaar dat  de LVNL behoefte gevoelt om verkeer al op grote afstand laag te laten vliegen. Dat was toch al een kritiekpunt op de normen van LVNL, ook voor Lelystad. En gaat die beloofde structurele herindeling van het luchtruim helpen? Schiphol en Lelystad blijven dicht bij elkaar liggen.

Vanwege het gedoe wordt een contra-expertise ingewonnen, bij Helios, een expert uit Londen, mede namens mij, zei Sharon Dijksma. Pardon? Heeft het ambtelijk apparaat van Dijksma niet de deskundigheid in huis, om zelf onderzoek op te dragen en daarover tot een oordeel te komen? Het duurde even, maar uiteindelijk gaf Dijksma toe: de LVNL, private instelling voor luchtverkeersleiding regelt alles, ook de opdracht voor contra expertise en  de politieke toetsing daarvan. Het lijkt me in strijd met de elementaire rolverdelingen.

De LVNL is deskundig als het over luchtvaartveiligheid gaat. Maar hoe zit het met de kennis over milieuwetgeving? Ik las de MER en vond daarin nogal wat slagen om de arm, die in een eventuele procedure bij de RvS geen genade zullen vinden.

Serieuze vraag: is de Alderstafel een opzettelijke poging om betrokkenen te groeperen achter het luchtvaartbelang, ongeacht de waarheid? De groei van de luchtvaart is geen natuurverschijnsel, maar een bijdrage aan de klimaatproblemen, die met accijns op Jet Propulsion verkleind kan worden. Reden genoeg om het probleem nog eens politiek te bespreken, in het licht van Parijs of een genuanceerd advies van de RLI.

Gaswinning Groningen

Maar nu woon je in Groningen, in een rustieke veenkolonie. Je huis is een gammele ruïne geworden en meerdere malen per jaar beeft de grond en aarzel je of je binnen kunt blijven. De schade wordt afgehandeld door de veroorzaker, de NAM. Die kan het ook niet helpen dat de rijksboekhouding verslaafd is aan aardgasverkoop.

Maar ik zou die materie een slagje draaien. “Hoge Her’n in Den Haag, wij werken mee aan de welvaart van ons land, maar er is geen theoretische schade, zoals bij de klimaatverandering, maar praktisch aanwijsbare: mijn huis dondert in elkaar.” U moet ophouden met chicaneren, maar de schade ruimhartig vergoeden. U moet ook zorgen dat het risico voor bestaande situaties wordt verkleind en u moet alleen nog aardbeving bestendig bouwen toestaan.

Inmiddels heeft de Raad van State een oordeel gegeven over het gasbesluit van Minister Kamp. De veiligheid is niet op een duidelijke wijze meegenomen in de besluitvorming….Ook de leveringszekerheid en de mogelijkheden het gasgebruik te beperken hadden meer aandacht verdiend.

Het is niet mijn punt. Al jaren heb ik een bal van hevige woede, ergens in mijn lijf, omdat ik de Groningers onrechtvaardig behandeld vind. Het is eenvoudig: er ontstaat schade en gevaar, door het boren en de gaswinning. Dat is een nationaal belang, zeker, maar de schade voelen de Groningers, in angst en in hun portemonnee. Schade moet worden vergoed.

Ingewikkeldheid

Het is niet zo simpel: moet de politiek zich niet bezig houden met de nationale kwestie van de gaswinning? Het ministerie van EZ heeft aldus gehandeld en Henk Kamp geadviseerd. Tenminste dat moet ik aannemen. Kamp heeft het dossier Groningen actief en met persoonlijke moed rond gedragen. Alleen: heeft niemand van zijn adviseurs dit zien aankomen?

Is het nu zo ingewikkeld om politiek tot het oordeel te komen dat onveiligheid niet kan, dat er geen doden mogen vallen om het infrastructuurfonds te vullen? Is het nu zo moeilijk om te bedenken dat een burger, die grote schade heeft door beleid van de overheid ruimhartig compensatie verdient en dat de rechter die ook zal toewijzen?

Ook hier duikt Hans Alders op, het nationale oliemannetje. En de rechtsspraak.

Ingewikkeldheid en gedoe

Vliegveld Lelystad en de gaswinning hebben nogal wat gemeen. De inzet is de veiligheid, de karaktertrek ingewikkeldheid, de beheersingstechniek heet Alders. De politiek heeft wel ambtelijke adviseurs, maar die ontbreekt het aan deskundigheid. Maar ook de voor de hand liggende politieke waarschuwingen worden niet gegeven. De bewindslieden kunnen ondanks de democratische controle ontsnappen. Zo is niemand verantwoordelijk, de ambtenaren niet, want die doen alleen wat ze moeten; de bestuurders ook niet, want hun apparaat moest afslanken, dus ze hebben alleen hun verzelfstandigde uitvoerders ter beschikking. Voor de politieke toetsing van ingewikkelde dossiers is het een slechte zaak. Niemand regeert, schreef Marc Chavannes, al weer jaren geleden.