Dat onze taal een mengeling is van woorden uit alle tijden, dat kun je laten zien met kleuren. Neem bijvoorbeeld de eerste zin uit de Max Havelaar:
Ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht,N° 37. Het is myn gewoonte niet, romanste schryven, of zulke dingen, en het heeft dan ook lang geduurd, voor ik er toe overging een paar riempapier extrate bestellen, en het werk aantevangen, dat gy, lieve lezer, zoo-even in de hand hebt genomen, en dat ge lezen moet als ge makelaar inkoffizyt, of als ge wat anders zyt. Niet alleen dat ik nooit iets schreef wat naar een roman geleek, maar ik houd er zelfs niet van, iets dergelyks te lezen, omdat ik een man van zaken ben.
Ik heb hier de leenwoorden uit het Frans lichtoranje gemaakt, die uit het Latijn donkeroranje en die (dat) uit het Turks groen. Dat het Nederlands veel minder woorden geleend heeft dan het Engels blijkt dan in één oogopslag uit de vergelijking met de eerste zin Tom Sawyer op gekopieerd van deze pagina, waaraan ik ook het idee om leenwoorden te kleuren ontleend heb.
De Amerikaanse woordenkleurer gaat verder met nog allerlei andere Engelse teksten zo in te kleuren, maar mij leek het interessanter om juist dezelfde tekst nog wat andere kleurtjes te geven. Hier is bijvoorbeeld het begin van de Max Havelaar, waarbij ik woorden een donkere tint heb gegeven naarmate ze langer in het Nederlands aanwezig zijn (volgens het Chronologisch Woordenboek van Nicoline van der Sijs):
Ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht, N° 37. Het is myn gewoonte niet, romans te schryven, of zulke dingen, en het heeft dan ook lang geduurd, voor ik er toe overging een paar riem papier extra te bestellen, en het werk aantevangen, dat gy, lieve lezer, zoo-even in de hand hebt genomen, en dat ge lezen moet als ge makelaar in koffi zyt, of als ge wat anders zyt. Niet alleen dat ik nooit iets schreef wat naar een roman geleek, maar ik houd er zelfs niet van, iets dergelykste lezen, omdat ik een man van zaken ben.
Je kunt ook gemakkelijk laten zien dat het idee dat de Nederlandse spelling zo snel verandert een beetje overdreven is door alle woorden te markeren die nu anders gespeld zouden worden:
Ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht, N° 37. Het is myn gewoonte niet, romans te schryven, of zulke dingen, en het heeft dan ook lang geduurd, voor ik er toe overging een paar riem papier extra te bestellen, en het werk aantevangen, dat gy, lieve lezer, zoo-even in de hand hebt genomen, en dat ge lezen moet als ge makelaar in koffi zyt, of als ge wat anders zyt. Niet alleen dat ik nooit iets schreef wat naar een roman geleek, maar ik houd er zelfs niet van, iets dergelyks te lezen, omdat ik een man van zaken ben.
En tot slot hetzelfde voor woorden: welke woorden en zinsbuigingen komen niet (meer) voor in de moderne omgangstaal en maken Multatuli dus eventueel onbegrijpelijk?
Ik ben makelaar in koffi, en woon op de Lauriergracht, N° 37. Het is myn gewoonte niet, romans te schryven, of zulke dingen, en het heeft dan ook lang geduurd, voor ik er toe overging een paar riem papier extra te bestellen, en het werk aantevangen, dat gy, lieve lezer, zoo-even in de hand hebt genomen, en dat ge lezen moet als ge makelaar in koffi zyt, of als ge wat anders zyt. Niet alleen dat ik nooit iets schreef wat naar een roman geleek, maar ik houd er zelfs niet van, iets dergelyks te lezen, omdat ik een man van zaken ben.
Reacties (14)
“Je kunt ook gemakkelijk laten zien dat het idee dat de Nederlandse spelling zo snel verandert een beetje overdreven is door alle woorden te markeren die nu anders gespeld zouden worden:”
Het is onjuist om Multatuli te gebruiken om aan te tonen dat spelling verandert (of juist niet) aangezien hij er bewust voor koos een afwijkende spelling te gebruiken. In zijn eigen woorden:
“Men ziet o.a. dat ik de leelyke ij heb afgeschaft. Het gekibbel over den oorsprong der y, doet niet ter zake. Zeker is het dat onze letters i en j te zamen geen y klank voortbrengen, en dat is naar onze tegenwoordige uitspraak de eisch. Wie yzer uitspreekt als izer heeft volkomen recht dat woord te spellen met ’n i. Maar ik, die yzer zeg, schryf ook: yzer. Nog-al eenvoudig, dunkt me.”
Gevallen waarin Multatuli’s spelling afwijkt van de tegenwoordige spelling, zegt dus niet per se dat de algemene spelling in de tijd van Multatuli ook afweek van de tegenwoordige. ‘Dergelijks’ en ‘schrijven’ zou Multatuli vandaag de dag bijvoorbeeld ook gewoon als dergelyks schryven, vanweege de leelykheid der ij, ziet ge?
P.S. Uitgevers die de Max Havelaar ‘aanpassen aan de moderne tijd’, en daarbij de y’tjes in ij’tjes veranderen, dienen om bovenstaande reden ook door het hoofd geschoten te worden.
Door kogels met een beetje hondenpoep eraan, bovendien.
De woorden “riem” (als papiermaat) en “koffie” komen toch niet uit het Turks? Dat moet toch Arabisch wezen, of begin ik nu al te dementeren?
(“Koffie” komt weliswaar via het Turks uit het Arabisch, maar dat is op dezelfde manier als waarop “riem” via het Spaans uit het Arabisch komt)
WNT: “Gewoonlijk zoekt men den oorsprong in arab ahwah, turksch kahveh.”
Maar wat is een leenwoord in het Nederlands? Is “lezen” een leenwoord? “Makelaar” (uit het Hoogduits)? En is “ge”/”gij” wel in onbruik geraakt? In de Noordelijke Nederlanden misschien, maar in Vlaanderen? En waarom Twain genomen? En “hebt” is m.i. ten onrechte gemarkeerd: je/u hebt is gewoon Nederlands.
Ach, taal en purisme…
‘Moderne omgangstaal’ bestaat niet. Dat is niet meer dan een willekeurige selectie uit eigen ervaringen en dus geen taal.
De gemarkeerde tekst uit het laatste voorbeeld zijn heel gebruikelijk in het Belgische nederlands en toont hooguit aan dat de schrijver een Ollander is.
Multatuli was een Amsterdammer.
De schrijver van het artikel, gij onlollige flapdrol.
Schuif je eigen dommigheden niet af op anderen.
Je eigen dommigheid wordt al duidelijk in je laatste zin: “en maken Multatuli dus eventueel onbegrijpelijk”.
Dus eventueel onbegrijpelijk.
Gelobotomiseerde baviaankeutel.
Wat een moeilijkdoenerij. Iemand die voor een Nederlands blog schrijft en dus een Nederlands publiek voor ogen heeft, gaat natuurlijk geen rekening houden met wat in het Belgisch-Nederlands gangbaar is. ‘Gij zijt’ is verouderd. Punt. De toevoeging “in het Standaardnederlands zoals gesproken in Nederland” mag je alleen verwachten als iemand die zin op een Belgisch blog wil plempen.
Gelobotomiseerde baviaankeutel.
hieruit kan ik concluderen dat baviaankeutels hersens hebben
de taal heeft veel geleden
ik heb haar nooit volledig begrepen
Multatuli is nog steeds van a tot z te begrijpen, en te lezen dus. Hij sprak de mensen toe, want hij deed ook lezingen, hetgeen je ook merkt aan gebruikt fragment. Hij schreef dan ook in, die zin, levend Nederlands, live. Je moet even in de cadans komen, van de ‘Ideeën’, en dan heb je de rest van je jaar gevuld.
Er is gewoon teveel perswezen heden ten dage, met daarin vrijwel alleen maar doodse informeertaal, dat de mensen plachten doorlopend tot zich te nemen, dat literatuur opvalt, aangezien het dan lijkt, alsof inspanning nodig zou zijn, terwijl het echt opvallende toch de luiheid van de, kennelijk, ongeoefende lezer moet zijn.
Taalongevoelig en kleurenblind.
Ik heb het moeilijk in de Nederlanden.
Tsja, als je “aan te vangen” en “gij zijt” al onbegrijpelijk vindt…