In de het vorige deel in deze serie over de eurocrisis heb ik laten zien dat bezuinigen en hervormen verkeerd uitpakt: de werkloosheid in de eurozone is nu veel hoger dan in andere geïndustrialiseerde landen. In dit deel kijk ik naar de gevolgen van de euro op de handel tussen de eurolanden.
‘Ergens in Frankrijk loopt een grens, de knoflookgrens’, kopte Trouw een jaar geleden heel fraai. Deze grens splijt Europa en is onoverbrugbaar zeggen de eurosceptici.
Daar tegenover staat de politieke elite, die haar lot verbonden heeft met het slagen van de euro: als het zuiden maar genoeg hervormt dan lukt het wel, stellen zij. Het zijn herstelbare ‘weeffouten’, volgens Jeroen Dijsselbloem.
Eén zo’n weeffout is het grote verschil in concurrentiekracht tussen ‘zwakke’ en ‘sterke’ eurolanden. De eurocrisis wordt bestreden door de economie in deze landen te hervormen om deze zo competitiever te maken.
Vandaag bekijk ik of het , na vier jaar hervormen, is gelukt om de verschillen kleiner te maken.
Weeffouten zichtbaar maken
Hoe groot de verschillen tussen noord en zuid zijn is duidelijk te zien aan de handelsbalans van de eurolanden. De industrie in Zuid-Europa is onvoldoende concurrerend, waardoor de Zuid-Europese landen meer invoeren dan dat zij exporteren:
Figuur 1: Handelsbalans van Zuid-Europese landen. De kredietcrisis is zichtbaar als kortstondig herstel van evenwicht..
Na de invoering van de euro tijdens de vette jaren vóór 2008, importeren deze landen meer dan ze exporteren, waardoor hun handelsbalans permanent negatief is. De kredietcrisis is zichtbaar als kortstondig herstel van de balans. Pas de laatsten jaren begint de balans weer structureel boven nul te komen.
Het lijkt er op dat de hervormingen aanslaan. Alleen Frankrijk lukt het niet om de handelsbalans weer recht te trekken. In 2014 heeft het nog steeds een tekort, terwijl de balans van andere landen wel verbetert. Dit lijkt overeen te komen met het gangbare beeld: er is licht herstel in landen die hervormen. Alleen Frankrijk dat onvoldoende hervormt, blijft achter.
Stagnatie
Het resultaat van de opleving krijgt echter een hol karakter als je weet waar het vandaan komt: daling van de import.
Figuur 2 ‘ herstel’ door daling van de import
Het is inderdaad een resultaat van hervormen maar dan op een negatieve manier: de economie krimpt. Dit ‘herstel’ noemen is een gotspe.
Aan de andere kant van de balans staan de noordelijke landen:
Figuur 3 De handelsbalans van de sterke landen ten noorden van de knoflookgrens is permanent positief.
We zien dat Nederland en Duitsland sinds de invoering van de euro een groot en permanent handelsoverschot hebben. Vooral Nederland met zijn kleinere economie heeft een relatief groot handelsoverschot.
Om het wat beter zichtbaar te maken dat dit een effect is van de euro heb ik de handelsbalansen van noord en zuid in één figuur gezet en daarin het moment waarop de euro wordt ingevoerd, aangegeven [*].
Figuur 4: Na de invoering van de euro op 1 jan 1999 lopen de handelsbalansen van de eurolanden sterk uit elkaar.
Het is duidelijk dat vanaf de start van de euro de handelsbalansen als een waaier uiteen lopen.
De transferunie
Duitsland en Nederland verdienen goed aan de euro. Het is goed om dit nog even te benadrukken want het laat zien hoe onzinnig het argument is dat de euro ons veel geld kost. Ja, er is overduidelijk sprake van een transferunie, maar de richting van de geldtransfer is van zuid naar noord.
De euro is zo gunstig voor ons, omdat zij voorkomt dat de landen waar naartoe wij exporteren, hun munt devalueren. Afschaffen van de euro zal ons dus veel geld gaan kosten, omdat deze landen dan weer hun oude wapen terug krijgen: een eigen munt.
En hiermee kom ik op een ander belangrijk punt dat men licht kan vergeten: al die spulletjes die de zuiderlingen kopen moeten betaald worden.
Parallel met de stroom goederen is er dus een stroom geld in omgekeerde richting. Het onvermijdelijke resultaat is dan ook dat deze landen een grote schuld opbouwen bij Nederland en Duitsland. De oplopende overheidstekorten zijn daar slechts een onderdeel van, het grootste deel van de schuld zijn private schulden bij bedrijven en particulieren.
Figuur 5: Schulden van particulieren en bedrijven in Zuid-Europese landen.
Landen die een eigen munt hebben kunnen devalueren maar de eurolanden hebben deze opgegeven en moeten uiteindelijk een keer de rekening betalen.
Een economie kan daarom nooit gebaseerd zijn op een permanent overschot op de handelsbalans. Het is dan ook geen verrassing dat de economische vooruitzichten van Nederland en Duitsland alweer tegenvallen.
Muntunie onhoudbaar?
Voor veel mensen is dit verhaal het bewijs dat de euro uiteindelijk wel moet vallen. ‘Hoe nu verder?’ is de vraag.
Hervormen en bezuinigen helpt duidelijk niet. De doemdenkers zeggen dat het nooit zal lukken om de euro bij elkaar te houden want de eurozone is geen optimaal valutagebied. Maar waar we ook voor kiezen, opsplitsen of doorgaan, het zal ons in beide gevallen veel geld gaan kosten.
Voordat u zich terugtrekt op uw volkstuintje in afwachting van het naderende einde: in de volgende aflevering ga ik in op de oorzaak van het uiteenlopen van de handelsbalansen. Wat veroorzaakt de macro-economische onbalans?
Voetnoot
[*] Het moment waarop de euro echt in werking treedt is de dag dat de koersen worden gefixeerd. Het in gebruik nemen van de nieuwe munten en biljetten was alleen maar het moment waarop het publiek het echt begon te merken.Verantwoording
Afbeelding gebaseerd op: Wikimedia Eurosymbool en Wikimedia Allium Sativum H. Zell
Figuur 1 t/3: Eurostat (tabelcode: namq_exi_c)
Figuur 4: Eurostat (tabelcode: tipspd10)
Alle afleveringen
Reacties (29)
Tel daarbij op dat de ‘ knoflook’ landen op hun beurt weer voornamelijk exporteren naar landen als Rusland/Oekraine/Wit-Rusland/etc etc
En je hoeft dus geen wonderkind te zijn om te snappen dat de euro-crisis nog lang niet voorbij is.
Er is maar 1 oplossing, een Neuro en een Zeuro anders komen die landen nooit boven water.
“Duitsland en Nederland verdienen goed aan de euro. Het is goed om dit nog even te benadrukken want het laat zien hoe onzinnig het argument is dat de euro ons veel geld kost. Ja, er is overduidelijk sprake van een transferunie, maar de richting van de geldtransfer is van zuid naar noord.”
Veel te kort door de bocht beredeneerd. Ten eerste moet je aantonen dat de toename van de uiteenlopende handelsoverschotten niet te wijten zijn aan een verschuiving van de handel. Dus neemt Nederlands handel toe sinds 1999 of is het enkel verschoven naar landen met de euro?* Ten tweede kun je niet enkel naar de onderlinge handelsoverschotten kijken en die elkaar toeschuiven. Wellicht heeft Frankrijk wel meer last van een sterke Euro dan Nederland, omdat zij ook handelspartners heeft buiten de EU zone etc. Ten derde zul je moeten aantonen dat voor 1999 de onderlinge handelsoverschotten niet divergent waren.
Nu baseer je een veel te grote conclusie aan slechts 1 weergave van een grafiekje.
* Volgens het CBS bijv neemt de exportwaarde van Nederland naar de EU landen sinds 1996 tot 2013 zelfs gestaag af (5%)….terwijl het algemene Nederlandse handelssaldo sterk toeneemt in dezelfde periode (3,9 tot 11 miljard)
Fijn stuk, met plezier gelezen. Twee interessante reacties ook.
“Duitsland en Nederland verdienen goed aan de euro. Het is goed om dit nog even te benadrukken want het laat zien hoe onzinnig het argument is dat de euro ons veel geld kost. Ja, er is overduidelijk sprake van een transferunie, maar de richting van de geldtransfer is van zuid naar noord.”
Dat is mooi, maar geld kun je niet eten.
Dit geld is pas iets waard als NL en D evenveel ervoor terug kunnen kopen, bijvoorbeeld
– in andere eurolanden
of
– buiten de eurolanden, maar dat gaat op den duur gevolgen hebben voor de wisselkoers.
@1: Griekenland enz. kwamen niet in problemen door de euro, maar doordat ze te makkelijk leningen kregen.
(waarbij ze een hogere rente betaalden, i.v.m. het risico dat de lening niet terugbetaald worden zou).
En natuurlijk doordat de leningen niet gebruikt zijn om te investeren maar voor consumptie (al waren de olympische spelen natuurlijk weer mooi).
Iets dat ik nog nooit begrepen heb:
Waarom is het failliet van Griekenland of Portugal enz. een probleem voor de euro?
Bij verschillen op de betalingsbalans kan ik mij een effect op de wisselkoers voorstellen, maar bij een begrotingstekort vind ik dat niet duidelijk.
Jammer dat Michel, ondanks zijn heldere artikel, ook mee moet doen aan het in stand houden van denigrerende/polariserende termen, zoals ‘de knoflookgrens’.
“Het is inderdaad een resultaat van hervormen maar dan op een negatieve manier: de economie krimpt. Dit ‘herstel’ noemen is een gotspe. ”
De handelsbalans wordt hiermee wel hersteld.
En op zich is een heel gezonde situatie dat een land minder importeert, als er te weinig geëxporteerd wordt.
@2:
Ik heb figuur 4 er niet voor niets in gezet. Ja het kan zijn dat de wereld handel vanaf 1999 plotseling heel erg is toegenomen, waar Nederland en Duitsland disproportioneel van hebben geprofiteerd, maar volgens mij was er in 2000 een dot-com crisis en in 2008 ook nog iets … ik vind het geen sterk tegen argument. Laat maar zien, welke verschuiving het zou kunnen zijn.
Lopende rekening had ik ook nog kunnen doen bijvoorbeeld
Daar hebben alle eurolanden last van als dat zo is. Maar mijn punt is nu juist dat het devalueren een strategie is die ‘het buitenland’ altijd heeft. Of dat buitenland nu Italië t.o.v. ons is, of de wereld t.o.v. Europa. Export als groei strategie is op den duur niet houdbaar. Figuur 4 spreekt boekdelen volgens mij – en dat is ook mijn reactie op je derde punt.
@1:
Interessant, dus wij exporteren naar Zuid-Europa, en die exporteren door naar Oekraine en dergelijke landen.
Ook dat zou op den duur niet houdbaar zijn, want je baseert je economie dan nog steeds op een permanent export overschot.
@3: Dank je, het is lastige materie, en ik doe er veel moeite voor om het op een leesbare manier te brengen.
@8: Ja klopt, maar bedenk dat dat ook gevolgen zal hebben voor ons. Als het zuiden minder importeert omdat het minder consumeert verliezen wij handel. Zij zijn onze klant, en als die minder koopt hebben wij daar last van. Dat is precies de reden waarom het herstel dat iedereen dacht te zien begin dit jaar niet blijvend is.
@7: Ik bedoel het uiteraard ironisch.
Maar het zet wel het argument van tegenstanders van de euro heel duidelijk neer en ik hou ook van duidelijkheid.
@9:
Ik heb het idee dat je de materie niet begrijpt, of te simpel probeert weer te geven. Je grafiekje ‘handelsbalans eurozone” ondersteunt in elk geval geenszins dat de euro oorzaak is van de uiteenlopende handelsbalansen en dus een transferunie heeft veroorzaakt die ons veel opleverd.
Het simpele gegeven dat de exportwaarde van Nederland naar de EU landen sinds 1996 gestaag afneemt en ons algemene handelsoverschot juist hard stijgt is er eerder sprake van een verschuiving. De euro zal best een invloed hebben gehad daarin, maar heeft niet tot een transferunie* geleid die veel opbrengsten heeft gegenereerd voor Nederland en Duitsland.
Het betreft hier een oversimplificatie, waardoor je claims maakt die niet kunt staven. Daarbij mis je het punt dat devaluaties geen eenrichtingsverkeer is.
Transferunie: geldstromen van sterke naar zwakke landen ter ondersteuning. Dit gebeurde bijv. bij de hereniging van Oost en West Duitsland omdat er een gedeelde identiteit is. IN 1992, bij de oprichting van de euro, is er nadrukkelijk afgesproken dat dit niet het geval zou worden in de EU. Echter, sinds het opkopen van staatspapieren door de ECB is die belofte gebroken en is er nu sprake van een transferunie. Handelsbalansen en exportoverschotten hebben sowieso niet te doen met een transferunie, en al helemaal niet in de zin van het woord hoe jij de term gebruikt.
Ik had nog wel een vraagje. Over figuur 4 zeg je: “Het is duidelijk dat vanaf de start van de euro de handelsbalansen als een waaier uiteen lopen.” Ik zie echter een vertraging van (ca.) 2 jaar. Wanneer dat precies is, zou jij in je gegevens moeten kunnen zien, of je zou een grafiek met meer lijntjes kunnen kiezen. Hoe dan ook:
Wat verklaart die uitwaaiering na 2 jaar? Is het gewoon een vertraging, of zijn er externe oorzaken (beurskrach 2001) die het evenwicht verstoren. Als het een vertraging is, waar komt die dan vandaan?
@15:
Die euro heeft gewoon de handel van eurolanden geïnternaliseerd. That’s it. Het heeft niet meer handel gecreëerd, maar de intensiteit met bepaalde partners verhoogd/verlaagd. Dat is ook het enige dat hij aantoont.
“Het betreft hier een oversimplificatie, waardoor je claims maakt die niet kunt staven.” Das bij gemiddeld ieder (macro-) economisch onderzoek danwel model helaas het geval…..
@15: Goed gekeken.
De convergentie is natuurlijk al eerder begonnen: de koersen moesten gelijk blijven. Je ziet dat Frankrijk, Italie en Spanje al iets eerder, voor die datum beginnen te dalen. Het effect is dan nog niet zo groot, maar het duurt natuurlijk even voordat je zo’n effect duidelijk ziet.
Aan de andere kant: Duitsland zie je dat Duitsland op dat moment nog niet zo ver is. In 2003 begint men daar met Agenda 2010, dat is het moment waarop de Duitse uitvoer begint op te lopen.
Nederland heeft een gestaag oplopende uitvoer, en die is in de loop van de tijd alleen maar groter geworden.
@14:
Wat bedoel je hier precies mee? Zijn we minder gaan exporteren? Of zijn we goedkopere spullen gaan maken?
@10: yup, wij in Nederland zijn in staat om naar alle landen te exporteren, omgekeerd is dat een stuk lastiger.
Bijvoorbeeld onze uien zijn zo goedkoop dat het voor veel landen goedkoper is ze te importeren van ons dan zelf te verbouwen.
@20:
Prima. Laten we die tussenhandel via Zuid-Europa er even uit: dat maakt voor mijn argument namelijk niet uit.
Stel Nederland is het enige land ter wereld dat uien produceert (ik weet, te simpel, maar het gaat om het argument) en die exporteren wij naar de wereld.
Dat betekent dat de wereld een rekening opbouwt bij ons. (in euro’s of guldens, maakt niets uit). Dat komt uiteindelijk wel goed omdat Nederlanders niet van uien alleen leven (ze drinken bijvoorbeeld wel eens Franse wijn). Op die manier kan “de wereld” dus uiteindelijk zijn rekening betalen: omdat wij weer spullen van hen kopen.
Het is eigenlijk heel simpel: je moet je klant de kans geven om het geld te verdienen dat hij bij jou uitgeeft. Nederland kan het heel lang volhouden om dat niet te doen omdat het een relatief klein land is, maar binnen de euro, met Duitsland samen, wordt dat te veel.
Daarom hebben we nu problemen.
@21:
Die kans hebben ze wel maar ze kunnen gewoon niet concurreren tegen ons, niet kwalitatief en niet kwantitatief en dat is het hele probleem.
@22: Je mist m’n punt. Niemand kan zulke goede uien maken als Nederland, wij concurreren ze allemaal weg. Maar wat heb je daar aan als je nooit wat importeert? Dan helpt geen euro of geen eigen munt. Dat is wat ik wil zeggen. Handel is een kwestie nemen, maar ook van geven. Als dat niet in balans is dan houdt het op een gegeven moment op.
En, eh … wij zijn geen supermensen hier. Ik zeg het maar even.
@Michel: een dis-balans kan behoorlijk lang aanhouden hoor.
https://www.census.gov/foreign-trade/balance/c5700.html
@24: Ook China kan niet eeuwig door gaan. Je ziet nu al dat de groei daar minder wordt, al was het maar omdat daar alles duurder wordt, b.v. omdat de Yuan stijgt. Op den duur werkt een permanent overschot niet. Geld kun je niet eten, zoals Co Stuifbergen @4 terecht opmerkt.
@Michel: China heeft vaak het verwijt gekregen dat ze de Yuan kunstmatig laag houden. Bij een verdurend handelsoverschot kun je veel investeren in het buitenland en zodoende je bezits- en machtspositie uitbreiden.
China is tegenwoordig een speler van formaat.
@26: Als dat zo is, wat wil je daar mee zeggen? Dat Duitsland en Nederland het zelfde doen? Dat lijkt me nog een reden waarom het huidige beleid gedoemd is te mislukken.
Overigens heeft ook China weinig macht over de VS, ondanks de Biljoenen die ze hebben in geinvesteerd in Amerikaanse obligaties.
Er is nog een ander aspect: als je het geld belegt in het buitenland blijft de bevolking verarmd achter. Die zal op een gegeven moment dat niet meer accepteren. Je ziet dat het in China ook al moeilijker wordt.
Ook hier weer: op termijn onhoudbaar.
@Michel: Als je een deel van de handelsoverschot omzet in buitenlandse posities dan heb je geen probleem. De dollar kan ooit vallen en daarom kopen zo ook steeds meer ontroerend goed en bedrijven. Het is een vorm van koloniseren.
De interne markt wordt in China natuurlijk ook snel groter, als je maar flink produceert, dan hoeven de gewone Chinezen niet het slachtoffer te worden van de export. Als er maar genoeg spullen overblijven voor de Chinezen zelf.
@28:
Misschien dat het bij sommige politici een rol speelt, zou me niet verbazen inderdaad, maar dit is toch echt niet de bedoeling van de euro, of de EU.