De arrogantie van Vrij Links

OPINIE - Vragen bij een nieuw manifest.

Vrij Links. Wat is dat? Komende dinsdagavond moet dat duidelijk worden tijdens een discussieavond in De Balie. Dan zullen de bedenkers van deze kreet, Asis Aynan, Femke Lakerveld, Eddy Terstall en Keklik Yücel uitleg kunnen geven. Voorlopig moeten we het doen met het ‘Manifest’ dat vandaag in de Volkskrant verscheen. En als ik daarop afga, belooft het een verwarrende avond te worden (dat zijn ze in De Balie wel gewend), waarna iedereen intens tevreden huiswaarts keert.

Het viertal opent het manifest met een afwijzing van nationalisme en groepsdenken, waar ‘het progressieve links’ op werkelijk dramatische wijze slachtoffer van is geworden:

‘Het progressieve links, dat stoelt op universele waarden en verheffing, hapt in de nieuwe eeuw als een zwaargewonde naar adem. Wij, progressieve Nederlanders van diverse komaf, weigeren het progressieve gedachtegoed (…)  op te geven. (…) Daarom pleiten wij voor een ‘Vrij Links’ dat weer trouw is aan zijn vrijzinnige, seculiere wortels.’

Mooi. Back to the roots. Hierop volgen twee quasi-historische alinea’s over de Franse en de Industriële Revolutie en daarna (??) Spinoza. Met daarbij een ouderwets nationalistisch stijlbloempje dat ik u niet wil onthouden:

‘Op de vruchtbare Nederlandse grond heeft de grote filosoof Spinoza het zaad gestrooid voor het vrije Europa waarin wij nu leven.’

Prachtig. Na nog twee alinea’s over de noodzaak van het vrije debat komen de auteurs eindelijk ter zake:

‘Vrij Links neemt afstand van de suggestie dat niet-westerse Nederlanders in bescherming moeten worden genomen tegen het vrije debat, omdat ze nog niet klaar zouden zijn voor uitingen van moderniteit. Wij beschouwen deze zienswijze (…) als een miskenning van de individualiteit van Nederlanders met een niet-westerse achtergrond.’

Wie heeft dat gesuggereerd? Lezen we niet. En wat is die moderniteit waar je (blijkbaar ook volgens Vrij Links) eerst klaar voor moet zijn? Dat is toch geen codewoord voor westerse superioriteit? Maar zorgelijker vind ik de achterliggende denkfout. De auteurs denken blijkbaar dat ieder mens het ‘vrije debat’ uitsluitend als individu hoort te betreden, los van zijn familie, sociale omgeving of herkomst. Wat natuurlijk een uiterst naïeve visie is op wat er in een ‘debat’ gebeurt. Zeker wanneer iemand weet, of voelt, dat hij of zij daar staat als representant van een groep, van ‘de ander’. Strikt genomen zeggen de auteurs hier dat iedereen pas mag meedoen als hij of zij zijn achtergrond, verleden, cultuur niet meebrengt en uitsluitend bijdraagt vanuit zijn ‘individualiteit’. Dat is godsonmogelijk en mensonterend. Een voorbeeld: de auteurs vinden het ongetwijfeld prima als Geert Wilders in het kader van het ‘vrije debat’ in de Tweede Kamer een Mohammed-cartoonwedstrijd aan de muur prikt (zoals hij van plan is). Moslims zijn volgens hen ‘individu’ genoeg om daar de humor van in te zien.

De daaropvolgende alinea voegt toe dat als je ‘bijvoorbeeld religieuze gebruiken of ideeën’ niet ter discussie stelt, dat alleen maar gunstig is voor ‘het theocratische patriarchaat’ (???) en dat politieke correctheid leidt tot ‘onbeduidende kunst’ (?) en ‘intellectueel weerloze laureaten’ (???). Genoeg te doen, komende dinsdag. We zijn halverwege het Manifest, en de auteurs komen met een verrassende omkering van de geschiedenis (en nee, dit gaat niet over nonnen):

‘De concessies die in de voorafgaande eeuwen aan de religieuzen zijn gedaan, kon de Nederlandse maatschappij nog absorberen.’

Goh, en iedereen maar denken dat het juist een van religie doordrongen maatschappij was die de voorafgaande eeuwen voortdurend concessies moest doen, waardoor zoiets als ‘Nederland’ ontstond. Daarna komt er een concreet voorstel uit de blauwe lucht vallen:

‘Vrij Links is tegen de aparte vermelding van de vrijheid van godsdienst in de grondwet omdat dit leidt tot een voorkeursbehandeling van diegenen die zich tot een van de grote godsdiensten rekenen. Alle vrijheden waarop gelovigen aanspraak kunnen maken (…) zijn al veilig verankerd in de wet en in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.’

Ik kan hier werkelijk geen chocola van maken. Hoezo voorkeursbehandeling van grote godsdiensten? Hoezo ‘gelovigen’ die aanspraak maken op fundamentele vrijheden? En is een grondwet niet wat anders dan een Verklaring? En wat heeft dit in godsnaam met het vrije debat te maken? Moet er een pleidooi voor ‘de moderniteit’ in de grondwet komen?

We gaan verder. De secularisering staat onder druk, lezen we (zonder enig bewijs; ik constateer precies het tegenovergestelde). Daarom moet volgens de auteurs het onderwijs op de schop:

‘Vrij Links maakt zich sterk voor de afschaffing van het bijzonder geloofsonderwijs tijdens reguliere lesuren. Leerlingen moeten kritisch leren nadenken en eigen inzichten kunnen ontwikkelen over alle religies en levensbeschouwingen.’

Tja. Dat is de huidige praktijk goedkeuren. Op vrijwel alle bijzondere scholen (ik beperk me tot de confessionele) bestaat geloofsonderwijs tegenwoordig, op z’n best, uit een extra uurtje ‘godsdienst’ in de week. Verder gaat het vooral om voorleven, zeggen ze. De sfeer. De auteurs hebben blijkbaar het idee dat het arme confessionele kind door dat uurtje in de week totaal niet in staat is om zelfstandig te denken. Maar ik heb een fundamentelere vraag: waarom moet het nou alweer over het onderwijs gaan? Kunnen we dat een keer met rust laten? Kunnen we het wat vaker hebben over domme volwassenen die denken dat ze het gelijk op zak hebben?

Ik moet u helaas mededelen dat we het manifest hiermee gehad hebben. Dat wil zeggen, na die loze opmerking over godsdienstonderwijs volgen nog zo’n tweehonderd even loze mooi woorden. Vrij Links staat voor gelijkwaardigheid van de mens, lees ik. En anti-discriminatie is ‘het kroonjuweel van de vrijzinnige beweging’. Vrij Links verwerpt het ‘groepsdenken’. En het is voor vrije partnerkeuze. Het is allemaal ‘bevochten’ en de ‘zachte humane waarden’ (???) zijn ‘het grootste succesverhaal van de menselijke geschiedenis’. Laatste alinea: laten we voortgaan op de weg die door Spinoza ‘Verlicht’ werd.

Ik ben benieuwd wat er dinsdag gaat gebeuren. Wellicht wordt het een spontane ‘teken je eigen Mohammed’ wedstrijd. Wellicht zal na afloop een indrukwekkende ‘Open brief’ worden opgesteld ‘Aan alle christelijke scholen in dit land’ met de oproep de arme kinderziel niet langer te indoctrineren. Maar ik vermoed dat iedereen na afloop, na een biertje of drie, gewoon voldaan naar huis gaat. Nagenietend van het eigen gelijk. En van dat heerlijke besef tot de linkse geestelijke voorhoede te behoren.

Is het zó pover gesteld met de linkse denkkracht? Is ‘links’ dan niet veel meer borstklopperij ‘wij zijn het succesverhaal van de geschiedenis’? Ik vrees van wel. En voor een deel is dat goed verklaarbaar. De ooit zo gevaarlijke linkse (eigenlijk: liberale) idealen van vrijheid en gelijkheid zijn immers overal doorgedrongen en op vele plaatsen gemeengoed geworden. Dat ‘succesverhaal’ heeft echter geleid tot een gevaarlijke vorm van arrogantie die verdere vooruitgang blokkeert. Andersdenkenden, niet-westers dan wel gelovig, worden minzaam vriendelijk benaderd als onderontwikkelde, nog niet ‘Verlichte’ leden van de samenleving. Zij moeten zelfstandig ‘individu’ worden en leren denken zoals ‘wij’. Inderdaad, groepsdenken. Men denkt door de geschiedenis uitverkoren te zijn. Heerlijk is dat. En dodelijk.

Debat is iets voor mensen van vlees en bloed. Mensen die hun verleden, hun gevoeligheden, hun hele hebben en houwen mogen inbrengen wanneer ze dat willen. Vrij Links moet inzien dat religieuze (en andere) overtuigingen geen relicten zijn en geen ballast, geen zaken die je moet achterlaten bij de ingang. Een werkelijk vrij debat begint met respect voor elkaar. Elkaar accepteren. Je eigen gelijk (inclusief historische ‘bewijzen’) even opzij zetten. De wereld wordt de komende decennia gestuurd door ideologieën die grote vraagtekens zetten bij dat absolute karakter van westerse waarden. Die bejubelde moderniteit wordt op vele plaatsen gewantrouwd. Door Amerikaanse kiezers, Brexiteers, nieuwrechts, islamitische denkers, Chinese leiders. Wat in onze geschiedenisboekjes prachtig en universeel lijkt, ziet er voor anderen vaak bedreigend en vreemd uit. De geschiedenis is nog niet ‘af’. De strijd is nog lang niet gestreden. En arrogantie is not the way forward. Laten we open staan voor álle meningen, en de ander én onszelf kritisch bevragen. Dan zullen we over honderd jaar eens kijken welke mix van idealen aanspraak mag maken op de term ‘moderniteit’.