ELDERS - De EU treft sancties tegen Turkije vanwege gasboringen bij Cyprus.
Ondanks waarschuwingen van de EU gaat Turkije door met gasboringen in een deel van de Middellandse Zee dat de EU-lidstaat Cyprus claimt. Turkije, dat sinds 1974 het noordelijk deel van het eiland bezet houdt, meent dat het Turkse noorden recht heeft op een evenredig deel van de gasopbrengsten. De zelfverklaarde Turkse republiek Noord-Cyprus wordt alleen door Turkije erkend. De EU staat op het standpunt dat het gehele eiland valt onder de Europese lidstaat Cyprus. Daarom beschouwt Brussel de Turkse gasboringen als een vijandige daad.
De ontdekking van de gasvoorraden in het oostelijk deel van de Middellandse zee heeft de spanningen rond Cyprus opnieuw hoog doen oplopen. ExxonMobil en Qatar Petroleum vonden eerder dit jaar een groot gasveld in de Cypriotische wateren. In aansluiting op gasvelden die door Israël en Egypte worden geëxploiteerd ligt hier een kans om los te komen van het Russische gas. Samenwerking van Israël, Cyprus en Griekenland zou volgens de Amerikanen tevens de mogelijkheid bieden de Russische aanwezigheid in dit deel van de Middellandse Zee terug te dringen. De drie landen hebben inmiddels afspraken gemaakt op het gebied van cybersecurity en gezamenlijke militaire oefeningen. Er zijn ook plannen voor pijpleidingen naar Europa via Kreta. Dit alles gaat niet alleen ten koste van Rusland, maar ook van Turkije dat in eigen wateren geen gas heeft maar wel kan profiteren van leidingen uit Rusland.
Hereniging van het eiland verder weg dan ooit
De gasvondsten zullen de al jaren voortslepende onderhandelingen over de hereniging van het eiland niet bespoedigen. Enkele jaren geleden leek er een doorbraak mogelijk in gesprekken die door de VN in Zwitserland werden georganiseerd. Daaraan werd naast de vertegenwoordigers van de twee delen van Cyprus ook deelgenomen door de guarantor countries Griekenland, Turkije, en het Verenigd Koninkrijk dat op het eiland nog een militaire basis heeft. Zowel de Grieks-Cypriotische president Anastasiades als de Turkse leider Akinci toonden zich na een eerste ontmoeting in 2015 bereid tot concessies. Twee jaar later eindigde het initiatief echter zonder deal.
Met bemiddeling van de VN zijn sindsdien alleen nog onderhandelingen gevoerd over praktische zaken zoals de opening van nieuwe checkpoints en recent de verbetering van de communicatie over en weer via mobiele telefoons. Voor verdergaande stappen bleek begin dit jaar bij informele gesprekken tussen Anastasiades en Akinci nog geen grond aanwezig. De Grieks-Cyprioten gunnen de Turken geen gelijke stem in de besluitvorming in een eventuele federale staat en eisen verder dat de Turkse troepen eerst het eiland verlaten.
Het voorstel dat Akinci deze week deed om de gasopbrengsten te delen is door de Grieks-Cyprioten resoluut van de hand gewezen. Dat kan alleen als de deling ongedaan is gemaakt. Akinci leidt met zijn voorstel de aandacht af van de noodzaak van een duurzame oplossing voor hereniging van het eiland, aldus de Grieks-Cyprioten.
Meer dan een conflict tussen twee gemeenschappen
Het is de vraag of we van Akici en Anastasiades een oplossing mogen verwachten voor een probleem dat zoveel wijdere dimensies heeft dan de geschillen tussen het Turkse en Griekse deel van de bevolking op het eiland. Cyprus ligt op een plek waar van alles bij elkaar komt: oude vetes tussen Griekenland en Turkije, de invloed van de Russen in de regio (zie ook de recente levering van Russische anti-raketsystemen aan NAVO-land Turkije), de bemoeienis van de Amerikanen met het Midden-Oosten, de strijd om de energiebronnen, de belangen van de EU en van het Verenigd Koninkrijk.
De Britten zijn volgens Ilia Xypolia van de Universiteit van Aberdeen bepaald niet onschuldig bij de huidige problematiek rond Cyprus. In plaats van volledige onafhankelijkheid voor het land is de dekolonisatie in 1960 stopgezet met de overeenkomst tussen Griekenland, Turkije en het Verenigd Koninkrijk als ‘voogden’, de guarantor countries. Deze constructie speelt volgens Xypolia nog steeds mee in alle conflicten rond het eiland. Nu Cyprus EU-lidstaat is geworden zullen die afspraken uit een ver verleden waarschijnlijk ook complicaties gaan opleveren als het VK straks uit de EU treedt.
De EU en Cyprus
Alles overziende kun je je afvragen waarom de EU-lidstaten akkoord zijn gegaan met het lidmaatschap van zo’n wespennest. Het is begrijpelijk vanuit het standpunt van de Grieks-Cyprioten en de Grieken. Maar hebben de regeringen van de andere landen zich wel voldoende gerealiseerd wie ze in huis haalden? Op deze site van de Radboud Universiteit worden twee redenen genoemd voor de toetreding van Cyprus, ondanks de onopgeloste conflicten tussen de Grieks- en de Turks-Cyprioten:
De eerste reden was dat de Cypriotische bondgenoot Griekenland als lid van de Europese Unie een belangrijke rol speelde. Griekenland weigerde in te stemmen met de toetreding van acht Oost-Europese landen zolang Cyprus niet tot de Europese Unie mocht gaan behoren. Aangezien machtige landen als Duitsland en Frankrijk graag Oost-Europese landen als Polen en Hongarije bij de EU wilden hebben, deden die niet moeilijk tegen de eisen van de Grieken. Een tweede reden die verklaart waarom Cyprus welkom was bij de EU, is dat de Cyprioten en vooral de Grieken er door sterk lobbywerk in geslaagd zijn om de Europese Unie de Griekse visie op het conflict op het eiland over te laten nemen. Men ging binnen de Europese Unie de Grieken als ‘de goeden’ en de Turken als ‘de kwaden’ zien, waardoor men compassie toonde voor de Grieken.
Daarbij kwam dan ook nog de verwachting dat Grieken en Turken akkoord zouden gaan met het vredesplan van VN-sekretaris Kofi Annan waarover een referendum werd georganiseerd. Maar terwijl de Turks-Cyprioten er mee instemden wezen de Grieken het onder aanvoering van hun regering af. De geschiedenis laat zien dat de EU niet kan weglopen voor de verantwoordelijkheid om de Cyprioten te verlossen van voortdurende internationale spanningen. Bijvoorbeeld ook als het gaat om de hulp aan de groeiende stroom vluchtelingen uit nabijgelegen oorlogsgebieden en verder weggelegen conflictgebieden. Cyprus komt niet zo veel in het nieuws als het om asielzoekers gaat, maar het is op dit moment het land met het grootst aantal vluchtelingen per inwoner.