Chaotische herstart van Schengen

COLUMN - De voorbereidingen voor de herstart van Schengen verliepen soepel. Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk en Zwitserland kwamen overeen de grenzen stapsgewijs te heropenen. Geheel onverwacht kondigde Italië aan haar grenzen eerder open te stellen. Waarom doet Italië dat? Een gastbijdrage van politicoloog en taalkundige Elsje Moulijn.

Vorige week was er een goed bericht: de regeringen van Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk en Zwitserland hebben besloten hun grenzen de komende maand in twee stappen te heropenen. Dit kan omdat deze landen zich in ongeveer dezelfde fase van de pandemie bevinden. De grenzen naar Italië en Spanje, waar de epidemiologische situatie minder goed is, blijven voorlopig dicht, zo werd bekendgemaakt.

Op vrijdag 15 mei ging de eerste stap in werking.

Op die dag is een deel van de grenzen tussen deze vier landen weer geopend, waarbij alleen nog steekproefgewijs wordt gecontroleerd. Je moet zelf een formulier invullen waarop je aangeeft waarom je over de grens bent gegaan. Dit mag alleen voor werk, voor familiebezoek, om naar je eigen vakantiehuis te gaan of om een volkstuin te onderhouden (ja echt, Duitsers hebben volkstuintjes in Zwitserland en vice versa). Over de grens gaan voor toeristische bezoekjes, om te tanken of om inkopen te doen is nog steeds verboden.

Op 15 juni wordt de volgende stap gezet, dan treedt het Schengenverdrag weer in werking. Dus: gewoon over de grens rijden, tenzij de Zwitserse douane de invoer van waren wil controleren.

Dit besluit is in overeenstemming met de regels van de Europese Commissie, die heeft gedefinieerd hoe het openen van de binnengrenzen in zijn werk gaat. Op basis van ‘de epidemiologische situatie, de mogelijkheden om veilig te reizen, en economische en sociale overwegingen’ kunnen Schengenstaten besluiten de grenzen flexibel te openen. Flexibel betekent in deze context dat de grenzen weer dicht kunnen gaan als de besmettingen toenemen.

De herstart van Schengen tussen deze vier landen verliep gecoördineerd. Totdat de  Italiaanse regering afgelopen zaterdag tot ieders verbazing, ook van de Italianen zelf, bekendmaakte al op 3 juni de grenzen te willen openen. Ook voor toeristen. De hoofdreden: het redden van de Italiaanse toeristische sector.

Zwitserland is in de problemen gebracht door dit eenzijdige besluit. Het aan Lombardije grenzende kanton Tessin, dat zwaar getroffen is door de pandemie, wil liever nog even wachten met het heropenen van de grens met Italië. En dat is begrijpelijk, want de pandemische situatie is vooral net over de grens nog duidelijk slechter dan in Tessin. De Zwitserse regering schiet het kanton dan ook te hulp. Italië kan de grens wel willen openen, zo klinkt het uit Bern, maar Zwitserland besluit zelf of haar grenzen open gaan. Ook Frankrijk is verontwaardigd, en Oostenrijk heeft al meegedeeld dat het de grens met Italië voorlopig nog niet opent.

Waarom doet Italië dit? Omdat Italië zich buitengesloten voelt, omdat het geïrriteerd is dat Spanje en Italië niet zijn geconsulteerd in de besprekingen tussen Duitsland, Oostenrijk, Franrijk en Zwitserland, waarvan er maar liefst drie aan Italië grenzen. De Italianen vinden dit ontoelaatbare discriminatie en hebben in Brussel een klacht ingediend, net als drie andere landen, waaronder Zwitserland. Om de buurlanden goed te laten voelen dat Italië dit niet accepteert, heeft het zaterdag dus een stuk rood vlees in de ring geworpen, en ja hoor, iedereen hapt toe.

Hoe het verder gaat, beslissen de ministers van Buitenlandse Zaken van de EU tijdens een videoconferentie. De Italianen hebben hun doel in ieder geval al bereikt: er wordt weer naar ze geluisterd. Of de grenzen naar Italië op 3 juni echt opengaan, is nog altijd zeer de vraag.

Ondanks de inspanningen van de Europese Commissie om de herstart van Schengen soepel te laten verlopen, gaat het toch weer chaotisch en met veel gekrakeel. Zoals zo vaak in de Europese Unie, maar dat is ook weer de charme van ons continent.