Post-atheïst | E.T.

COLUMN - De Zwitserse auteur Erich von Däniken baarde ooit opzien door te beweren dat de goden kosmonauten waren geweest. De pseudowetenschapper had zijn succes niet te danken aan het feit dat de lezers te weinig van wetenschap wisten – over het algemeen wisten ze dat het larie was – maar aan het feit dat hij een reëel psychologisch mechanisme op het spoor was: als we ooit contact maken met E.T., maken we ook contact met iets dat niet past in onze gebruikelijke denkkaders en dat daarom zou kunnen worden uitgelegd in religieuze termen.

Dat zou niet voor het eerst zijn. De Indiërs, die de IJzertijd nog maar net achter zich hadden gelaten, beschouwden Alexander de Grote als een avatar van Vishnu. De genocide in de Punjab oversteeg wat de Indiërs beschouwden als de menselijke maat. De Azteken deden hetzelfde: toen ze voor het eerst paarden en kanonnen zagen, meenden ze dat Hernán Cortéz een godheid was.

De Amerikaanse astronoom David Weintraub heeft een boek gewijd aan deze mogelijke reactie op het eerste contact met buitenaardse beschavingen, Religions and Extraterrestrial Life. How Will We Deal With It? Hij beargumenteert dat sommige religies de ontdekking minder goed kunnen inpassen dan andere, omdat een deel van hun rituelen uitsluitend op aarde kan worden uitgevoerd – denk aan een pelgrimage naar Mekka – of omdat ze een speciale band hebben met bepaalde plekken: de mormonen houden van de heuvel Cumorah, hindoes willen geen andere culten op de geboorteplaats van Rama en christenen ruziën om de Basiliek van het Heilig Graf.

Godsdiensten zonder geografische interesse, zoals in het Verre Oosten, kunnen volgens Weintraub makkelijker omgaan met het inzicht dat er ook buiten de aarde intelligent leven bestaat. Dat is een interessant idee en hij is ook niet de eerste die het beweert – Arthur C. Clarke ging hem voor – maar ik sluit niet uit dat Weintraub het slachtoffer is van een bepaald soort specialistenperspectief.

Er zijn namelijk twee soorten religieuze mensen: de gewone gelovigen en de beroepsgelovigen die de officiële doctrine kennen. Die laatste groep kan weer worden verdeeld in een minderheid die een heilige schrift letterlijk neemt en een meerderheid die een vertaalslag maakt. Voor die minderheid is er inderdaad een probleem als er intelligent leven blijkt te bestaan op plaatsen waar de heilige schrift niet bekend is. Het zou immers wat onbillijk zijn als welwillende bewoners van de planeten rond de ster Fomalhaut zullen branden in de hel, louter omdat het Opperwezen zich openbaarde in een ander zonnestelsel.

Zulk literalisme is echter zeldzaam. Zoals ik al zei maken (in elk geval in het Europese christendom) de meeste specialisten een vertaalslag. Ze vatten de Bijbel op als verhalen uit een specifieke culturele context, ze onderzoeken wat de boodschap is die de auteurs wilden overdragen, en ze kijken of zo’n boodschap nog steeds relevantie heeft. Classici benaderen Griekse en Romeinse teksten op dezelfde wijze. Antieke scheppingsverhalen willen niet zeggen dat de wereld in zeven dagen in elkaar is geschroefd, maar dat de wereld goed is. De boodschap van de Bijbel, dat God zorg draagt voor de wereld, zal voor de meeste theologen niet anders worden als een UFO passeert.

Ook voor de gewone gelovigen zal er weinig veranderen. Ze denken wel eens over de Grote Vragen Des Levens, daar niet van, maar trekken ondertussen hun eigen plan. Als er buitenaards leven blijkt te bestaan, zal dat hen niet werkelijk schokken. Voor hen verandert er niets in de simpele alledaagse waarheden, zoals daar zijn dat je netjes omgaat met andere mensen en dat je je buurman helpt.

Ik vermoed daarom dat als E.T. zich komt aandienen, er in religieus opzicht eigenlijk niet zoveel verandert. Een kleine groep theologen zal radeloos zijn, maar de rest van de wereld gaat over tot de orde van de dag. We hebben dat op bescheiden schaal al meegemaakt toen in 1996 werd bekendgemaakt dat een van Mars afkomstige meteoriet een spoor van buitenaards leven bevatte. Dat leidde tot een rustige discussie zonder veel gedoe, die overwaaide toen bleek dat de meteoor niet was wat ze leek.

Kortom, Weintraub stelt een interessante vraag, die in een naar fundamentalisme neigend land als de Verenigde Staten een zekere actualiteit zal hebben, maar hij kijkt teveel naar een minderheid van specialisten. De rest van de mensheid is prima in staat wetenschappelijke resultaten op te nemen in zijn levensbeschouwing. Het draait voor de meeste gelovigen immers niet om heilige schriften of dogmatiek, maar om het eigen geweten en een stevige dosis boerenverstand.

Mijn voorspelling? Als het eerste contact vreedzaam is, passen de wereldreligies zich aan, zoals het christendom deed na de ontdekking dat er niet-in-de-Bijbel-genoemde-mensen waren in Amerika. Als er een soort War of the Worlds uitbreekt, zal het atheïsme opbloeien, zoals in Europa na de twee wereldoorlogen gebeurde. En als de aarde wordt opgeruimd om plaats te maken voor een transgalactische snelweg, is het antwoord op de ultieme vraag naar de zin van het leven, het universum en alles gewoon 42.