Soms moet je gewoon ruiterlijk erkennen dat je eigenlijk te weinig van bepaalde materie weet om een diepgravend boek erover helemaal te kunnen vatten. Dat is helaas ook het geval met het boek The Idea of Justice van Amartya Sen. Misschien dat het me daarom ook bijna 2 jaar kostte om het boek uit te lezen.
Maar dat wil niet zeggen dat het zonde van de tijd was, integendeel.
In dit boek gaat Sen in op vrijwel alles wat er in de afgelopen honderden jaren is gezegd en geschreven over het streven naar rechtvaardige samenlevingen. En zoals de titel al doet vermoeden, speelt het standaardwerk van Rawls, A Theory of Justice, ook een grote rol. Maar dan vooral omdat Sen er in essentie afstand van neemt.
Een absoluut stelsel van rechtvaardige regels en instituten zijn volgens Sen niet haalbaar en niet wenselijk. De hele uitleg is vrij ingewikkeld, in ieder geval voor mij daar ik veel van de bekende theorieën op dit vlak überhaupt niet ken.
In mijn ogen komt het verhaal van Sen uiteindelijk neer op het volgende:
Het idee dat 1 raamwerk (bv socialisme of liberalisme) in staat is een perfect (of meest) rechtvaardige samenleving te creeëren is een illusie. Bescheidenheid zou de ideologen (niet de idealisten) dan ook sieren na het lezen van dit boek.
Er bestaat geen perfecte samenleving. Er bestaan alleen betere en slechtere varianten. En een proces van permanente verbetering put dus steeds uit alle mogelijkheden en kiest, na publiek debat, de beste optie voor iedere aparte uitdaging. Niet de perfecte dus en soms arbitrair gewoon een mogelijke optie. Als het de situatie maar beter maakt. Een niet genomen beslissing ter verbetering is slechter dan het (laten) wachten op een beslissing die past binnen jouw eigen raamwerk.
Wat het boek interessant maakt voor niet-specialisten op dit gebied is dat het vol staat met voorbeelden en situaties. Zeker de eerste paar hoofdstukken en het slot doen het wat dat betreft goed. Wat het boek taai maakt is de uitgebreide analyse van alle losse elementen van de rechtvaardigheidstheorieën. Daar moest ik af en toe toch gewoon stukken overslaan.
Voor mij wel heel verfrissend was zijn uitgebreide blik buiten het Westerse kader. Vanwege zijn afkomst kwam natuurlijk met name India regelmatig voorbij.
Daar komen ook de begrippen niti en nyaya vandaan.
Niti: alles is netjes in regels en instituten gevat en iedereen houdt zich er aan, maar toch is er onrechtvaardigheid
Nyaya: Algemeen bereikte gerechtigdheid.
Dat komt uit het Sanskriet. Als je even heel plat kijkt naar de Nederlandse situatie, dan moet je constateren dat wij hier voor niti hebben. En dat is in mijn ogen ook een tekortkoming. De letter van de wet is belangrijker geworden dan de intentie en het streven naar beter. En door het volgen van de letter van de wet zijn met name die mensen en instanties die tijd en geld hebben om de juiste mazen te vinden spekkoper. Terwijl ze daarmee juist de intentie van de wet omzeilen, met alle kwalijke gevolgen van dien.
Maar ook om andere redenen maakt Sen duidelijk dat het vastleggen in regels en instituten niet zaligmakend is.
Stel bijvoorbeeld dat je vrouwen een gelijke stem zou willen geven in familiebeslissingen (in een land waar dat nog niet het geval is). Dit laat zich moeilijk in wetten vastleggen, laat staan bewaken. Een weg waarin via de media, publiek debat en politieke aandacht dit punt gaat leven, is mogelijk zinvoller. Het belang van dit hogere doel moet gaan leven, niet de regeltjes. En daarbij moet je soms accepteren dat er meer tijd overheen zal gaan of dat de uitkomst niet zo voorspelbaar is als je graag zou willen.
Dit maakt overigens het boek voor anderen weer lastig. Sen accepteert namelijk lokale context als factor. Terwijl anderen zoiets als mensenrechten als universeel zien.
Afijn, hoe moeizaam het lezen van het boek ook was, het was heel leerzaam. Ik geef u nog wat citaten om u lekker te maken.
“What moves us, reasonably enough, is not the realization that the world falls short of being completely just – which few of us expect – but that there are clearly remediable injustices around us which we want to eliminate.”
“But democracy must also be seen more generally in terms of the capacity to enrich reasoned engagement through enhancing informational availability and the feasibility of interactive discussions. Democracy has to be judged not just by the institutions that formally exist but by the extent to which different voices from diverse sections of the people can actually be heard.”
“Transcendental theory simply addresses a different question from those of comparative assessment – a question that may be of considerable intellectual interest, but which is of no direct relevance tho the problem of choice that has to be faced. What is needed instead is an agreement, based on public reasoning, on rankings of alternatives that can be realized.”
“Ashoka’s thinking on social justice included not only his conviction that advancing the welfare and freedom of people in general is an important role for the state as well as of the individuals in society, but also that this social enrichment could be achieved through the voluntary good behaviour of the citizens themselves, without being compelled through force.”
“There remains, however, the problem that a ruthless majority that has no compunction in eliminating minority rights would tend to make the society face a hard choice between honouring majority rule and guaranteeing minority rights. The formation of tolerant values is thus quite central to the smooth functioning of a democratic system.“
Reacties (14)
Recht en rechtvaardigheid.
Lijkt me een boeiend boek.
Dat is het zondermeer. Heeft mijn beeld op bepaalde zaken doen veranderen. Dat is altijd goed.
Rawls is wel een held, ik ben benieuwd waar het er echt tegen in gaat. En of ik het boek in iets minder tijd kan doorgronden. (studieboekenlijst)
In heb boek komt ook aan de orde dat Rawls zelf bepaalde aspecten van zijn meesterwerk later anders zag.
Dit boek is dus eigenlijk een beschrijving van een nieuwe theorie en een geschiedenisboek in 1.
Klopt, hij heeft op late leeftijd nog een grondige revisie geschreven. (social justice, mijn afstudeerdingtopic). Maar ik moet er weer even induiken om die wetten paraat te krijgen. Overigens heeft Sen het boek wel opgedragen aan Rawls (foei, torrents, ik kon het niet laten). Rawls boek heet btw A Theory Of Justice, en niet The Theory etc. Detail, maar toch, Rawls wilde er mee aangeven dat het topic niet gesloten was.
Aangepast. Moet dat soort dingen ook niet uit mijn hoofd doen.
Verlicht en verlegt!
Mooi geschreven en gequote Steeph. Dat wordt een leeszame kerst!
Hopelijk ben jij wel in staat het tot 1 Kerst te beperken :-)
Een absoluut stelsel van rechtvaardige regels en instituten zijn volgens Sen niet haalbaar en niet wenselijk.
Is dit bewezen ?
Er bestaat geen perfecte samenleving. Er bestaan alleen betere en slechtere varianten.
Wat is dan de maatstaf voor beter en slechter ? Kan je niet alleen iets beter en iets anders slechter noemen wanneer je weet dat de eerste meer en het tweede minder het perfecte benadert ?
Dit is geen bescheidenheid , maar zeggen dat iets niet kan , zonder te bewijzen dat het niet kan , plus dat als het ècht niet kan , dat dan wat je zegt wat nog wèl kan , ook niet kan.
Wat maakt het boek , behalve deze m.i. als bescheidenheid verhulde onbescheidenheid , lezenswaardig ?
Hij voert bewijzen aan. Maar dat is juist het ingewikkelde deel.
Als Sen afrekent met het difference principle dan zal hij moeten afrekenen met de veronderstelling dat de original position de meest rationele manier is om bij een theorie van rechtvaardigheid te komen. Ik kan me zo voorstellen dat Sen aandraagt dat meningen verschillen over wat rechtvaardig is, en dat niet iedereen de original position als methodiek zal omarmen. (maar ik heb Sen niet gelezen dus dit blijft gissen voor mij). Dat beseft Rawls ook – maar de aantrekkingskracht ervan blijft naar mijn idee nog ongeëvenaard en Rawls zou op zijn sterfbed nog steeds hebben gevonden dat zijn Theory of Justice superieur is aan die andere grote concurrent: het utilitarisme.
Uit een book review blijkt hoe Sen hiermee omgaat:
“The problem with a procedure like Rawls’ original position is that, as Sen puts it, “there is still a large question about how the chosen institutions would work in a world in which everyone’s actual behavior may or may not come fully into line with the identified reasonable behavior [stipulated by Rawls].” (68) The problem, however, is not only that people are not sufficiently rational, but also, that formulating the question of justice in the way Rawls does means that certain important features of justice will be neglected. These are, as I have noted, the agent’s real position and her real possibilities.”
http://fora.tv/2010/02/25/Amartya_Sen_The_Search_For_Justice