ANALYSE - In het publieke debat beleeft een soort van Keynesianisme een renaissance. Dat is opmerkelijk, en bovendien nogal simplistisch.
In de jaren zeventig raakte het Keynesianisme, in ieder geval in Europa, in de versukkeling omdat de overtuiging groeide dat Keynesiaanse recepten de structurele problemen in de veranderende wereldeconomie niet aankonden. Tegenwoordig zijn Keynesiaanse ideeën weer duidelijk present als alternatief voor het in de meeste landen doorgevoerde bezuinigingsbeleid en het gedachtegoed erachter. ‘We sparen ons kapot’, is de karakterisering van de gegeven situatie.
Om de economie weer op te krikken moeten we echter juist meer besteden en niet meer lang wachten ermee: ‘Overheid investeer op terreinen als infrastructuur, onderzoek en onderwijs en zorg via de verlaging van belastingen ervoor dat de burgers meer te besteden hebben.’ De oplopende schuld zal dan snel weer terugverdiend zijn. In Europees perspectief dient het verder met name de ZuidEuropese landen mogelijk te worden gemaakt geld tegen een schappelijke rente te lenen, bijvoorbeeld via Eurobonds. In de Verenigde Staten luidt het parallele verhaal dat Obama moet investeren.
Platheid
In hoeverre dit Keynesianisme de theorie van Keynes weerspiegelt wil ik in het midden laten, maar er is sprake van ‘debat-Keynesianisme’ dat ik vanwege zijn platheid en ignorantie bekritiseren. Die platheid wordt bijvoorbeeld gedeeld door nobelprijswinnaar Paul Krugman in veel van zijn columns in de The New York Times (maar genuanceerder is zijn boek End this Depression Now) en in Nederland onder meer door de opiniestukken van Ewald Engelen (exemplarisch is misschien ‘Wilders, bedankt! Namens alle Keynesianen’ in NRC Next van 23-4-2012).
Interessant is dat in het debat-Keynesianisme veel relevante aspecten buiten beschouwing worden gelaten waarvoor zelf in korte opiniestukken plaats zou zijn. Eén voorbeeld is de vraag waarom het gemakkelijke, goedkope geld tot 2008 niet leidde tot een reductie van de totale schuldenberg – publieke plus particuliere schulden inclusief hypotheken. En is de crisis alleen conjunctureel of is ze structureel? Er is ook geen aandacht voor de Japanse ontwikkeling, waar de financiële crisis van 1989/1990 en de erop volgende economische crisis eerst met bezuinigingen te lijf werd gegaan en vervolgens met stimuleringsbeleid van een ongekende dimensie. Noch het één noch het ander bracht Japan weer terug op het groeipad van weleer en de publieke schulden stegen tot het hoogste niveau van alle ontwikkelde economieën (inmiddels 230%).
Rondpompen van geld
En waarom wordt er geen aandacht besteed aan kwakkelende regio’s zoals Wallonië, Zuid-Italië en Oost-Duitsland, waarin jarenlang grote bedragen werden gepompt zonder dat het (op de Oost-Duitse deelstaat Saksen na) een noemenswaardige opleving heeft gebracht? Dat was dan wel structurele steun, maar het zegt iets over het effect van het rondpompen van geld. En de Grieken en Portugezen, zouden die met goedkopere leningen – door de staat voor projecten met werkgelegenheidseffecten of direct door consumenten – vooral Griekse en Portugese auto’s en mobieltjes kopen en zodoende via de belastingen de staatskas spekken en het financieringstekort omlaag brengen?
Auto’s en mobieltjes worden er echter nauwelijks gemaakt. Griekenland is sterk in landbouw, transport en aluminium; Portugal heeft onder meer een toeleveringsindustrie van enige betekenis (de grotere landen Italië en Spanje kennen reusachtige regionale verschillen). Het is daarom waarschijnlijker dat de importen (van de genomede en andere hebbedingen) weer net zoals voorafgaande aan 2008 gaan stijgen. En vervolgens stijgen weer de tekorten op de betalingsbalans – vooropgesteld dat de mensen hun extra inkomen ook zouden besteden. In een situatie van economische onzekerheid is het echter evenzeer mogelijk dat het geld gespaard wordt. Dat laatste aspect kom je, net als het economische profiel van de eurolanden. nauwelijks tegen in de debat-Keynesiaanse bijdragen. Hun kenmerk is een onbelemmerd optimisme: stop er geld in en de economie zal draaien.
Globaal beteugelen
Dat de inflatie zal oplopen lijkt bij dit optimisme uitgesloten. Idem dat de financiële markten negatief zullen reageren op het verhogen van de staatsschuld vanwege twijfels over de capaciteit de schulden weer te reduceren. Dat was na 2009 immers het geval in de Mediterrane landen met als gevolg dat de rente er enorm steeg, de door de in 2008 barstende financiële bubbel al gehavende banken en daarmee samenhangend bijvoorbeeld pensioenfondsen in nog grotere problemen kwamen. Kan het nu niet meer gebeuren, gaan we de financiële markten globaal beteugelen?
De kritiek op het debat-Keynesianisme impliceert niet dat ik het bezuinigingsbeleid of een neo-klassieke kijk op de economie wens te verdedigen. Voor een uitvoerige vergelijking en waardering van verschillende economische theorieën is hier echter geen plaats. De discussie over het juiste beleid is impliciet aanwezig door de aan te stippen factoren, maar expliciet wil ik die discussie hier niet aangaan. Mijn doelwit is alleen de simplistische gedaante van de debat-Keynesianisme.
Ontslagrecht
Een simplisme waar debat-Keynesianen, neo-klassieken en bezuinigers elkaar ontmoeten is de verwachting dat verdere flexibilisering van de arbeidsmarkt gunstig voor de economische ontwikkeling zal zijn. Waarschijnlijk kan de ontslagprocedure in Nederland goedkoper en kunnen er in Mediterrane landen meer flexbanen worden gecreëerd als het ontslagrecht voor tijdelijk werk wordt versoepeld – goedkope flexbanen voor bijvoorbeeld jongeren zoals ze in Nederland en Duitsland sinds de jaren negentig massaal zijn ontstaan.
Economische groei hangt echter niet liniear samen met het ontslagrecht. De VS met zijn zeer flexibele arbeidsmarkt had de afgelopen decennia hogere groei dan de EU-landen, maar ook een hogere bevolkingsgroei die het verschil volledig compenseert, het eveneens flexibelere Verenigd Koninkrijk is zeker geen voorbeeld; Zweden heeft een rigidere arbeidsmarkt dan Denemarken, maar groeit harder; de arbeidsmarkt voor reguliere banen in Griekenland, Italië en Spanje is inmiddels flexibeler dan de Nederlandse of Duitse, maar de eerstgenoemde landen schieten er niets mee op (zie de OECD-data over ‘employment protection legislation’). Enzovoorts. De realiteit lijkt er echter niet bijzonder toe te doen in het publieke debat over de economie.
Pervers
Het tweede aspect dat ik kritisch aan de orde wil stellen is het ‘perverse’ karakter van het debat-Keynesianisme. ‘Pervers Keynesianisme’ werd het beleid van Ronald Reagan genoemd dat in de jaren tachtig via het opschroeven van de defensieuitgaven de Amerikaanse economie probeerde aan te zwengelen. Volgens mij is deze karakterisering ook van toepassing op het debat-Keynesianisme. Het perverse komt naar voren in de regelmatig ongespecificeerde prediking van economische groei: groei, groei, groei door te besteden, besteden, besteden. Het maakt niet uit waarvoor. Meer auto’s, grotere auto’s, meer wasdrogers, meer eten, meer spijkerbroeken, nieuwe kleren omdat die van vorig jaar uit de mode zijn, de nieuwste iPhone, al is de vorige slechts twee jaar oud enzovoorts. Gewoon het consumeren opvoeren; het is immers goed voor de abstracte groei.
De markt moet maar uitmaken wat we kopen. Kritische reflectie op de economie lijkt het debat-Keynesianisme te zijn kwijtgeraakt. Misschien dat dit niemand duidelijker illustreert dan Paul Krugman in zijn reeds genoemde pleidooien in The New York Times voor hogere bestedingen. Dat gebeurt echter in een context van een land waarin obesitas een volksziekte is geworden (de vleesconsumptie per hoofd is er meer dan 50 procent hoger dan in Europa, de consumptie van suiker bijna dubbel zo hoog), de CO2-uitstoot per hoofd van de bevolking verreweg de hoogste ter wereld is, hetzelfde geldt voor de uitstoot van een gif als SO2 en waarin met alle mogelijke grondstoffen vrij achteloos wordt omgesprongen. Groei, groei, groei, want dat is goed!
Imago
De neo-klassieke varianten van de economische theorie delen de veronderstellingen van het ongebreidelde consumentisme, maar het Keynesianisme heeft nog steeds het imago van kritisch en progressief. Uit het actuele publieke debat is deze dimensie echter verdwenen. Ideeën over zinvolle, eventueel door hogere belastingen en misschien soms tijdelijk door deficit spending te betalen publieke bestedingen voor de lange termijn in bijvoorbeeld zorg, onderwijs, schone technologie en duurzame groei zijn er ook uit Keynesiaanse hoek. Iemand als Krugman (in zijn genoemde boek, soms ook in zijn columns) behoort tot de voorstaanders ervan, maar deze ideeën betreffen structureel beleid en zijn vrij ongerelateerd aan het debat over het meest doeltreffende conjunctuurbeleid en acuut te nemen maatregelen.
Op korte termijn, als conjuncturele impuls, kan men noch de zorg noch het onderwijs extensiveren of de infrastructuur vernieuwen. Wie een alternatief wil formuleren voor de neo-liberale drift alles ondergeschikt te maken aan de markt, dient de conjuncturele en structurele beleidsterreinen te verbinden, respectievelijk ideeën betreffend deze verbinding te presenteren. En eens opnieuw nadenken over de grenzen van consumptieve groei in rijke samenlevingen kan geen kwaad.
Reacties (58)
Wat een geklets.
Keynes legde alleen maar uit dat grote overheidsbezuinigingen tot werkloosheid moesten leiden.
Hij schreef, in 1933 meen ik, op verzoek van Frankfurter, een open brief aan Roosevelt waarin hij betoogde dat alleen grote overheidsuitgaven de VS economie weer aan de gang konden krijgen.
Die overheidsuitgaven moesten worden gefinancierd met geleend geld.
Keynes voegde daaraan toe dat misschien alleen een oorlog de bereidheid tot dergelijk grote leningen voor elkaar zou kunnen krijgen.
De tweede wereldoorlog gaf die bereidheid, en de VS recessie eindigde.
Wel is het zo dat na de tweede wereldoorlog de koopkracht per Amerikaan gemiddeld zeer was gedaald.
Oorlogen kosten geld, en leveren niets op, op z’n best is de eigen schade kleiner dan die bij de vijand.
Verder bleek dat bondgenoot Stalin toch niet zo’n bondgenoot was, en moest via Marshall hulp Duitsland in staat worden gesteld zich weer te bewapenen.
Hèt probleem van Keynesiaanse politiek is dat op het moment van hoogconjunctuur politici geen overschotten willen, daarom leidt Keynesiaanse politiek tot steeds oplopende staatsschuld.
Dat is geen kritiek op Keynes, maar op politici.
Ik zie nu dat de schrijver een politicoloog is.
Een niet bestaande wetenschap, naar mijn mening.
Wat de economie mist is een ziel, de politiek een geweten en het volk verstand. Dat is alles.
“Eén voorbeeld is de vraag waarom het gemakkelijke, goedkope geld tot 2008 niet leidde tot een reductie van de totale schuldenberg”
Het antwoord is gruwelijk simpel: geld=schuld. Je reduceert een berg niet door er een schepje bovenop te doen. Dan zijn er twee mogelijkheden: 1. we definieren geld anders, of 2. we kunnen of willen ons daar niets bij voorstellen en besluiten dat het helemaal niet erg is dat we zo’n schuldenberg hebben. We moeten gewoon zorgen dat er genoeg nieuwe consumptie- en kredietverslaafden bij komen zodat we door kunnen met het piramidespel. Oh ja, en hopen dat de planeet meegroeit.
@3:
Oh jawel, soms wel. Als door die extra uitgaven de economie harder groeit dan de extra uitgaven, dan maak je winst.
Wat we nu doen is de berg reduceren, maar daarnaast het dal nog wat verder uitdiepen, waardoor je per saldo nog verder van huis bent.
@5
Dat is echter enkel het geval bij een kleine hoeveelheid van de uitgaven, vooral de basis uitgaven zoals het onderhouden van infrastructuur.
De uitgaven die bedoeld zijn om de economie te stimuleren hebben echter vrijwel altijd het tegenovergestelde effect, of ze je jagen de aandelenkoersen omhoog waar vooral de toch al schatrijke financiële wereld profijt van heeft zoals het in de VS is gebeurt.
@1: Als politicologie geen wetenschap is, dan is economie zeker geen wetenschap.
Het idee van Keynes is: in laagconjunctuur stimuleert de overheid de economie, in hoogcunjunctuur worden de opgebouwde schulden weer afbetaald.
Dat eerste is vaak genoeg gebeurd, men komt meestal alleen niet aan het tweede toe. Het is immers veel leuker (en beter voor je verkiezingsresultaat) om geld over de balk te blijven smijten.
Rutte c.s. doet nu precies het omgekeerde: de economie kapot bezuinigen en ondertussen de bevolking zoveel schrik aanjagen dat die ook de hand op de knip houdt.
@8:
De voorspellingen van economen over de euro ellende komen goed uit.
Kunnen voorspellen is de essentie van wetenschap.
@2:
Economie gaat hoofdzakelijk over menselijk gedrag in relatie tot beperkte middelen.
In de economie worden soms erg verfijnde rekenmodellen gehanteerd, waardoor het CPB groeipercentages voorspelt tot op een tiende procent, maar uiteraard is er altijd een aspect dat niet in de berekeningen meegenomen wordt.
Ik denk dat Keynes indertijd een goede opmerking maakte door te stellen dat als de overheid investeert, andere delen van de economie mee-groeien.
Maar dat gaat minder op als burgers hun geld aan import-goederen besteden.
(in de jaren ’30 importeerden de VS niet zo veel uit China als nu).
En uiteraard is van belang waaraan de overheid zijn geld uitgeeft:
onderwijs kan de productiviteit verhogen, een goede infrastructuur ook, maar het is de vraag of we op dit moment daar nog meer van nodig hebben (niet iedereen kan ingenieur of arts worden, en de Betuwe-lijn ligt er kalmpjes bij).
“investeringen” in evenementen als de olympische spelen hebben volgens mij een negatief rendement (d.w.z. de uitgaven zijn lager dan de opbrengsten).
Ik wil Keynes niet helemaal afschrijven, maar ik denk dat het er thans meer om gaat waaraan de overheid zijn geld uitgeeft, dan hoeveel.
@3:
Keynes had het over overheidsuitgaven.
Rente is van ondergeschikte betekenis in de meeste kostprijzen, behalve bij onroerend goed.
Daarom haalt de ECB rentepolitiek niets uit, het is lachwekkend de rente te verlagen van .75 naar .50 %
Niemand gaat investeren als de economie inzakt.
Recessies vroeger eindigden pas als kapitaalgoederen vervangen moesten worden, als ze versleten waren.
Kapot geleend.
Je kunt van alles bedenken maar de oorzaak van de recessie is het feit dat overheden de economie hebben kapot geleend.
Mooi artikel. Niet-economen zoals ik proberen er ook alleen maar soep van te maken. Ik heb het boek van Krugman gelezen en volgens mij is de mantra niet zozeer “consumeer, maakt niet uit waaraan”, maar “banen, banen, banen”. Dat is echt iets anders en zeker een verdedigbare positie. Simplistisch? Ja, maar ik geloof die man wel dat hij de details wel weet. Zoals ik al zei: ik ben geen econoom en ik heb dus een versimpeld verhaal nodig. Dit vind ik een beter en geloofwaardiger verhaal dan wat de deficit hawks ophangen.
@14 Hoezo de overheden? Makkelijke zondebok, maar volgens mij waren heel veel mensen overoptimistisch.
@14:
Die overheden zoals de Griekse, die buitenlandse leningen misbruikten voor pensioenbetalingen en zo.
Japan heeft een binnenlandse staatsschuld van 200 % van BNP, daar voelen ze zich goed bij.
@9: “in hoogcunjunctuur worden de opgebouwde schulden weer afbetaald”
Je hebt het nu over de schulden van de overheid. Maar de totale schuldenberg van een land groeit juist tijdens hoogconjunctuur. Dat kan ook niet anders, want met de economie groeit de geldhoeveelheid, en geld=schuld.
Die hele Keynes truc kan trouwens alleen werken als er groeipotentieel is. Maar met een vergrijzende bevolking die alles al heeft moet je je afvragen of je niet probeert aan een touw te duwen, zie Japan.
@15: De mantra banen, banen banen zonder je af te vragen welk werk er dan gebeuren moet is net zo bizar. We zijn toch geen hamsters in tredmolentjes?
@17: Op zich heeft @15 wel een punt. “consumeer, maakt niet uit waaraan” is niet de oplossing. Consumptie is belangrijk, maar het hangt er wel van af waaraan. “banen, banen, banen” is uiteraard wat te simplistisch gesteld, maar heeft in elk geval een hoger oplossingsgehalte. Natuurlijk zou het geen zin hebben om die 50% jeugdwerklozen in z-europa putjes te laten scheppen en vervolgens weer te laten opvullen.
Maar het omgekeerde geval: mensen langdurig werkloos en/of zonder opleiding thuis op de bank te laten zitten is óók niet goed. Want die mensen produceren op dat moment helemaal niets én doen op dat moment helemaal geen vaardigheden op. Hoe langer dat duurt hoe groter het structurele negatieve effect in reële termen wordt.
Deze “keynes” discussies gaan vaak alleen maar over geld, schulden en economische groei. Wat in deze discussies dan mist is datgene waar het uiteindelijk echt om draait: de reële welvaart die we met zijn allen creëren. De woningen die we bouwen, de innovaties die we doen, het onderwijs waarmee we dingen leren, etc. Geld is hierin slechts een middel. Tegenwoordig bestaande uit getallen op een computer. Natuurlijk is geld belangrijk, maar nooit zonder uit het oog te verliezen waar het ook al weer voor diende.
Als ik dan naar de situatie in Europa kijk zie ik een beleid dat er uit bestaat alle overheden hard te laten snijden in hun uitgaven (plus de belastingen verhogen), terwijl de private sector al op zijn gat ligt. En daarmee de problemen verergerend. Niet dat overheidsuitgaven nou altijd zo super goed besteed zijn, zeker niet. Maar de uitgaven op peil houden, waar mogelijk mensen aan het werk houden en de koopkracht van burgers zo veel mogelijk in stand houden lijkt me in elk geval beter dan de recessie verergeren en werkloosheid nog verder op te laten lopen. Als dan tijdelijk overheidstekorten oplopen, so be it.
Wel knap om een stuk te schrijven over ongenuanceerdheid en dan zelf zo ongenuanceerd te zijn. Een aantal punten:
1. “In een situatie van economische onzekerheid is het echter evenzeer mogelijk dat het geld gespaard wordt. Dat laatste aspect kom je, net als het economische profiel van de eurolanden. nauwelijks tegen in de debat-Keynesiaanse bijdragen. Hun kenmerk is een onbelemmerd optimisme: stop er geld in en de econo¬mie zal draaien.”
Een motivatie voor deficit spending zou moeten zijn dat de multiplier hoger is dan 1 in ontwikkelde economiën, volgens het IMF dan toch: http://www.imf.org/external/pubs/cat/longres.aspx?sk=40381.0 zolang Becker geen bronnen voor zijn bewering geeft laat ik die voor wat het is. (Austerity geeft een negatieve multiplier volgens datzelfde IMF van meer dan 3 http://krugman.blogs.nytimes.com/2012/10/11/the-imf-and-the-gop/.)
2. Debat-Keynesianisme van Krugman is een stroman. Becker heeft zelf End this Depression Now gelezen en geeft ook zoveel toe.
3. Wat Kevin al zegt, nog een stroman: groei, groei, groei. Nee, banen, banen, banen. (Pervers Keynesianisme wordt door Krugman trouwens “Weaponized Keynesianism” genoemd en daar pleit hij zeker niet voor.)
4. “Op korte termijn …. Kan men noch het onderwijs… of de infra¬struc¬tuur ver¬nieuwen” Becker is zeker nooit in de VS geweest, volgens mij zijn investeringen in infrastructuur en noodzakelijk en op korte termijn realiseerbaar.
Al met al heb ik het gevoel dat Becker naar een vooraf vaststaande conclusie toewerkt, namelijk dat we het economische model van eeuwige groei moeten heroverwegen. Dat is waarschijnlijk terecht maar een stuk vol stromannen en zonder onderbouwing (wellicht met verwijzingen naar eigen publicaties??) van allerlei stellingen over het al dan niet stimuleren van de economie in deze tijd is nogal een zwaktebod.
@18: Breaking news: “In de komende tien jaar gaat Frankrijk 20 miljard euro investeren in infrastructuur, technologie, gezondheidszorg en schone energie” http://www.nu.nl/economie/3415987/hollande-gaat-investeren.html
Ik vind het best een goed stuk, maar op het eind blijf ik toch met een beetje leeg gevoel achter. Wat zou de auteur concreet bedoelen met :
“Wie een alternatief wil formuleren voor de neo-liberale drift alles ondergeschikt te maken aan de markt, dient de conjuncturele en structurele beleidsterreinen te verbinden” ?
Sluit me aan bij @21. Lees interessante opmerkingen en losse gedachten in het artikel, maar aan het eind ervan blijf ik zitten met de vraag wat nu het centrale punt is dat de auteur wil maken.
@20:
Te financieren met eurobonds, vrees ik.
Duitsland en Nederland weer de klos.
@17:
en geld=schuld.
Hoe komen we aan deze onzin ?
@17: ”De mantra banen, banen banen zonder je af te vragen welk werk er dan gebeuren moet is net zo bizar. We zijn toch geen hamsters in tredmolentjes?”
Ik geloof dat die overtuiging wel bestaat, of zelfs gemeengoed is. Toen ik dit fragment van Orwell las: ”A slave, Marcus Cato said, should be working when he is not sleeping. It does not matter whether his work is needed or not, he must work, because work in itself is good — for slaves, at least. This sentiment still survives, and it has piled up mountains of useless drudgery.”
… moest ik ook meteen aan Keynes denken: ”If the Treasury were to fill old bottles with banknotes, bury them at suitable depths in disused coalmines which are then filled up to the surface with town rubbish, and leave it to private enterprise on well-tried principles of laissez faire to dig the notes up again … there need be no more unemployment.”
Ik zou inderdaad juist denken dat wanneer er eventjes geen directe behoefte bestaat aan nieuwe spullen, nieuwe auto’s en nieuwe huizen en dat soort dingen, dat we zoiets beschouwen als a job well done, en er het onze van nemen. Met andere woorden, de bijkomstige werkloosheid gewoon beschouwen als vrije tijd en de beschikbare arbeid gewoon uitsmeren over het werk waar nog wel een reële behoefte aan bestaat. Als je iets dergelijks voorstelt word je echter al gauw voor ‘totaal gestoord’ gehouden. Kennelijk vindt men het minder gestoord om de bevolking te dwingen geld af te laten staan, wat ze niet prettig vinden, om banken ertoe aan te zetten om geld uit te lenen, waar ze geen zin in hebben, om mensen spullen te laten kopen waar ze geen behoefte aan hebben, zodat hamsters in tredmolentjes kunn… mensen werk kunnen doen dat geen zin heeft.
Economie betekent letterlijk huishouden, maar als ik in mijn huis de ramen heb gelapt, de vloeren heb geboend, de aspidistra heb afgestoft, etc. etc., dan ga ik vervolgens niet de keuken onderschijten om mezelf nog méér werk te bezorgen. Waarom we dat met onze economie wel zo doen verklaar ik inderdaad aan de hand van de overtuiging dat mensen net als hamstertjes beziggehouden moeten worden.
@25: maak je wel een goed punt. Op een gegeven moment zou er wel min of meer voldoende moeten zijn. Maar bij jouw reactie kun je wel weer de volgende kanttekeningen plaatsen:
– Als je er van uit gaat dat er wel ongeveer voldoende welvaart is, dan moet dat toch wel redelijk verdeeld zijn. Lijkt mij althans. Een “gemiddeld” voldoende hoeveelheid rijkdom is wat mij betreft niet voldoende als een groot deel van de mensen nog veel te kort heeft (op gebied van huisvesting, zorg, onderwijs, ontwikkeling).
– In zekere zin valt dat werken als hamstertjes hier in het westen erg mee. Echt niet al het werk is leuk, maar voor de meeste mensen is een 32-urige werkweek, 25 vrije dagen en een penisoen op 65 jaar toch goed te doen :)
Maar verder sluit jouw punt wel mooi aan bij wat ik eerder stelde, en dat is dat de focus veel te veel op groeipercentages van bruto nationaal producten ligt en dat een iets gebalanceerdere visie wel beter zou zijn.
Dat we van het groeidenken af moeten lijkt me duidelijk, maar dat is geen kernpunt van welke vorm van Keynesianisme dan ook.
“Groei, groei, groei” is een dogma van het kapitalisme. Neo-klassieke en Keynesiaanse theorieën zijn uitwerkingen van die ideologie. Vandaar ook dat het voornaamste kritiekpunt op het Keynesianisme in het artikel (het geloof in een ongebreideld consumentisme) niet Keynesiaans is, maar dat “de neo-klassieke varianten van de economische theorie … de veronderstellingen van het ongebreidelde consumentisme” delen.
De hier geuite kritiek op het Keynesianisme is dus net zo goed een kritiek op het neoliberalisme en andere neoklassieke theorieën. Ik zou zelfs zeggen meer kritiek op de andere theorieën dan op het Keynesianisme, want het Keynesianisme zegt tenminste in theorie nog, dat in tijden van economische voorspoed gespaard moet worden, terwijl de vrije markt theorieën in die gevallen benadrukken, dat we gewoon recht op dat geld hebben, we dat geld ‘verdiend’ hebben, dat we daar hard voor gewerkt hebben, enz, en dat we dat dus ook naar eigen believen uit kunnen geven voor ons eigen genot.
@24: De vraag is: hoe komen we er vanaf. Nou kan ik wel met een linkje komen naar een Wikipedia artikel, maar daar geloof jij niet in. Ga zelf maar op onderzoek uit, en als je kunt beargumenteren dat geld=schuld onzin is hoor ik het graag.
Het beeld van hamsters in molentjes intrigeert me. Mooi ook dat iemand met 1984 aan komt zetten, daar staat ook een verhaaltje in dat de continue oorlog tot doel had de producten van de arbeid te vernietigen, opdat er niet alleen voldoende arbeid zou zijn (niet te weinig banen), maar ook dat men niet tevreden achterover zou leunen (niet te weinig werkzoekenden). Dat lijkt op het verhaaltje van Keynesianen dat een invasie door marsmannetjes goed zou zijn voor onze economie, omdat het iedereen bezighoudt en dus de schoorstenen laat roken. Ook als de marsmannetjes daarna vertrekken en alles dus in feite verloren arbeid is geweest.
Drie punten die volgens mij aan een oplossing kunnen bijdragen:
1. Korter werken
2. Werken aan welvaart elders (Afrika, …)
3. Focus op dienstensector
Het tegendeel is voor Paul Krugman waar: hij baseert zich voor zijn huidige voorstellen zeer sterk op de in zijn visie zeer vergelijkbare slepende crisis in Japan. Hij schreef er in 1998 ook al een boek over.
Was daar een liquidity trap situatie dan? Nee, dus dat is een heel andere situatie.
Ik vraag me of de auteur Paul Krugman ooit wel eens gelezen heeft. De kosten van de gezondheidszorg zijn na de crisis zijn favoriete onderwerp – Obamacare! – en hij heeft ook hele verhandelingen geschreven over cap & trade versus carbontax.
Krugman en Engelen pleiten juist voor hogere inflatie in vooral Duitsland.
Dat komt door de euro en de opstelling op dat moment van de ECB. Ook daar hebben Krugman en Van Engelen, maar ook b.v. Bas Jacos, hele lappen tekst aan gewijd. Inmiddels is het deels opgelost omdat de ECB nu wel schulden opkoopt.
Verder wat Martijn zegt.
@26: Ik zeg ook niet dat er wel voldoende welvaart is, althans niet in de zin dat onze economie volledig ‘af’ is of iets dergelijks, in het leven is er immers altijd wel ruimte voor verbetering en dus is er ook altijd wel nuttig werk te bedenken. Ik heb moeite met het feit dat we niet kunnen of willen accepteren dat we in bepaalde behoeftes voorlopig voorzien zijn. Concreet: we bevinden ons in een situatie waarin we spullen moeten kopen niet omdat er behoefte aan die spullen is, maar omdat er behoefte aan de behoefte aan die spullen is, zodat mensen kunnen blijven werken. Dat is waanzin. Dat is, om de analogie met het huishouden in leven te houden, niet stofzuigen omdat je vloer eraan toe is, maar omdat je vindt dat er zoveel mogelijk gestofzuigd dient te woren.
De uren die je besteedt aan het nodeloze stofzuigen kan je nuttiger besteden bedoel ik gewoon. Vrije tijd is ook niet per se ijdele tijd. Mensen kunnen naar school of zich anderszins ontwikkelen, of rechtstreeks dingen doen of maken die anderen tot nut zijn, toneelspelen of informeel onderwijzen, een therapeutisch schouderklopje uitdelen hier en daar, walnoten kweken, sociale bezigheden, de stoep vegen, ik zeg maar wat … dingen die weliswaar niet altijd bij het BBP worden meegerekend, maar die wel in reële welvaart resulteren.
En zelfs als men meer vrije tijd dan echt zo’n gruwel vindt (om wat voor anale reden dan ook), dan valt er altijd nog wel nuttigere bezigheid te bedenken dan het stofzuigen van een schone vloer (of het produceren van spullen waaraan geen directe behoefte is, en die je met allerlei pijnlijke belastingtechnische stuipen en krampen dus nog moet creëren).
”- In zekere zin valt dat werken als hamstertjes hier in het westen erg mee. “
Oh, nee, ik bedoel met ‘werken als hamsters’ niet dat mensen afgebeuld worden of iets dergelijks, maar gewoon dat onze economie steeds meer op een bezigheidstherapie begint te lijken … zoals #17 die tredmolentjes bedoelde.
@29:
Ik weet niet of je op dat Orwell-fragment in mijn reactie doelde, maar dat kwam in elk geval niet uit Nineteen Eighty-Four maar uit Down and Out in Paris and London.
@27:
Keynes had het niet over groei.
Wel over hoe werkloosheid op te heffen.
@30:
Inderdaad, het verdrag van Maastricht verbiedt bail out, en dus monetaire financiering.
Duitsers zijn fobisch over inflatie.
Landen als Frankrijk, Italië en Griekenland vinden geldontwaarding de gewoonste zaak.
Vandaar dat de euro mislukte.
@redactie, is er iets met de comments gebeurd? Ik kan me namelijk moeilijk voorstellen dat zowel #8, #14, #15, #16, #18, #20 en #24 opzettelijk aan zelfreferentie of (zelfs) post-referentie doen.
Het probleem met het zgn debat-Keynesianisme is dat er geen verschil gemaakt wordt tussen domweg spenderen en investeren. In het artikel helaas ook niet.
En daarbij hoeft economische groei natuurlijk niet altijd te betekenen: meer gebruik van grondstoffen.
Met Klokwerk eens. In deze discussies wordt het vaak veel te z/w voorgesteld. Alsof er niets zit tussen een harde begrotingslijn enerzijds en domweg spenderen anderzijds.
Verder is Keynes misschien één van de bekendere economen, maar er zijn heel wat meer economische stromingen/scholen met andere goede ideeën.
Neem Nederland als voorbeeld. In plaats van belastingen verhogen (BTW+2%) had de overheid die ook gelijk kunnen houden. Of zelfs verlagen. In plaats van ambtenaren ontslaan kan de overheid die ook (voorlopig) in dienst houden. Er kunnen fiscale maatregelen genomen worden die het voor (startende) ondernemers gunstiger maakt een bedrijf te starten. Dat kost (de overheid) ook geld, maar is heel wat anders dan ‘domweg spenderen’. Een snelweg die toch al gebouwd zou worden kan iets eerder aangelegd worden. Allemaal maatregelen die op korte termijn fiscaal stimulerend beleid vormen zonder dat er zomaar geld over de balk gesmeten wordt (wat vaak het verwijt is richting Keynes gedachtegoed).
Precies, en een Keynesiaanse economische agenda sluit ook niet uit dat er op terreinen nog steeds hervormd wordt.
Zoals in Nederland bijvoorbeeld op de arbeidsmarkt en de huizenmarkt. De verschillen in huizenprijzen (zowel huur als koop) en de verschillen in sociale zekerheid tussen verschillende groepen (vast contract en flexwerker) zijn hier zo groot dat ze de mobiliteit op beide markten in de weg staan, en dat is slecht voor iedereen. Daar moet dus sowieso iets gebeuren. Dat hoeft dan netto gezien geen bezuiniging te zijn.
Helaas is het zo dat de partijen die met Keynes schermen (PvdA, SP) dat absoluut niet voorstaan. Die gebruiken de theorie met name om snoeien én hervormingen tegen te houden. Maar dat is natuurlijk niet wat de theorie voorschrijft.
@36: ik heb meer het idee, dat door veel mensen terug gegrepen wordt op Keynes, omdat Keynes het antwoord op Smith was, nu Friedman’s ideeën, die weer terug grepen op Smith, niet goed blijken te werken.
Keynes schrijft iig niet voor om te gaan snoeien. En ten tijde van Keynes was zijn theorie iig een enorme hervorming. Ik zie ook niet direct het verband tussen partijen, die zich tegen bepaalde hervormingen keren, en Keynes. Volgens mij beroepen die partijen zich op Keynes om bezuinigingen tegen te gaan, en is een beroep op Keynes om hervormingen tegen te gaan, als dat gebeurt, vrij onzinnig.
Eens, maar ik zie dat de PvdA en de SP dus wel doen. Er wordt met name “investeren” geroepen als eigenlijk “niet bezuinigen” geroepen wordt, en feitelijk willen ze vooral zo weinig mogelijk veranderen aan de sociale zekerheid en de huurdersmarkt.
Daar zou je als werknemer of huurder trouwens ook niet blij mee moeten zijn. Hoewel ik snap dat verandering eng is, ben je tenslotte als werknemer en huurder meer gebaat bij de keuzevrijheid die meer flexibiliteit kan opleveren.
Goede opmerkingen allemaal. Wat zou moeten gebeuren is op korte termijn niet bezuinigen en voor de (middel)lange termijn hervormen van arbeidsmarkt en woningmarkt e.d.. Nu gebeurt vaak het omgekeerde. Op korte termijn bezunigen en vooral lastenverzwaren, terwijl van alle aangekondige grote hervormingsplannen steeds meer teruggedraaid of niet uitgevoerd wordt.
Daar komt nog bij dat Keynesiaans stimuleren tijdens crisis in de praktijk eigenlijk nog nauwelijks geprobeerd is (alleen FDR en Bush/Obama). Meestal wordt bij een stimulans bij de eerste tekenen van herstel meteen de geldkraan weer dichtgedraaid (vele voorbeelden). Nu valt over het economische effect van de New Deal nog wel een boom op te zetten (ook door de contractie in de uitgaven van 1937), maar dat er enig positief effect is geweest staat volgens mij niet echt ter discussie. Nog even los van zinvolheid van een groot aantal van de investeringen in infrastructuur. De stimulans van Bush/Obama heeft ook een aantoonbaar positief effect gehad. Ondanks het feit dat de uitvoering verstandiger had gekund (bv maar 1/7 in infra en te veel lastenverlichtingen op de verkeerde plek). Duidelijk is in ieder geval dat in deze crisis de bezuinigingen niet tot gezondere overheidsfinanciën hebben geleid en wel tot het tegendeel. De vaderlandse zijn hiervan een lichtend voorbeeld. Helaas is de reactie van Rutte cs hierop dat we dan dus nóg meer bezuinigingen. Het is een beetje als aderlaten vroeger. Als de dokter concludeerde dat het aderlaten niet werkte omdat de patiënt alleen maar zieker werd dan was de conclusie dat hij kennelijk niet genoeg aderlaatte. Inmiddels weten we hoe waarom. Met de economie is het niet anders. Rocketscience is het toch echt niet.
Verder ook eens met bovenstaande reacties vanaf 33.
@40
Het is duidelijk dat de huidige uitgaven onhoudbaar zijn, om over de ontsporende zorgkosten nog maar te zwijgen.
@42: welke uitgaven zijn onhoudbaar? En waarom?
Als je het hebt over overheidsuitgaven: het punt is dat het in een economie altijd gaat om verschillende sectoren waarvan de uitgaven van de één de inkomsten van de ander zijn. “spaart” de ene sector, dan moet (per definitie) een andere sector een tekort draaien. Martin Wolf laat het vandaag nog eens mooi zien in een paar plaatjes
http://blogs.ft.com/martin-wolf-exchange/2013/05/08/an-outbreak-of-frugality-cross-the-eurozone/
Wil je de europese economie op peil houden dan moet er een sector zijn die het (terecht) grote spaar/aflosgedrag van de private sector mogelijk maakt. Allemaal burgers met torenhoge hypotheken die ze aan het aflossen zijn. Aangezien we niet opeens China gaan vervangen als exportland in de wereld, moeten europese overheden wel een rol spelen, willen ze tenminste de euro nog redden. Iedere euro extra bezuiniging door een overheid zorgt voor anderhalve euro krimp op dit moment. Zinloos dus.
Ben het verder eens met Hal @40.
@42
Het feit dat de economie steeds verder in puin geholpen wordt leidt tot grotere tekorten. Bezuinigen werkt nogal procyclisch, volgens het IMF met een multiplier van 3.
@42
Dat is precies het beleid dat Griekenland heeft gebracht waar het nu is. Wat we nu zien is malinvestment die betaald wordt met geleend geld dat nooit terug betaald gaat worden, en als de rentes weer gaan stijgen ons de volgende crisis in zal sleuren.
Deze crisis is een correctie die niet met de fouten die het veroorzaakt heeft zal worden opgelost.
@44
Het is niet zo dat een economie instort als de overheid minder dan 50% van het BNP opeist, het is eerder andersom. Maar onze overheid ziet nou eenmaal liever draaiende windmolens dan een draaiende economie.
@42:
Het lijkt mij dat glashelder is dat de huidige bezuinigerij, die de EU ons dank zij de euro oplegt, onhoudbaar is.
Jeugdwerkloosheid in landen als Griekenland en Spanje meer dan 50 %, dat leidt tot opstanden.
Verder escaleert het conflict Frankrijk Duitsland.
Ik blijf dit een wanstaltig slecht stuk vinden, vol stromannen en non sequitors, die uiteindelijk de kern volledig vermijdt – nl. kloppen de voorspellingen van de Keynesianen? – , maar toch twijfel zaait door het poneren van suggestieve opmerkingen (“In hoeverre dit Keynesianisme de theorie van Keynes weerspiegelt wil ik in het midden laten” ) en dan meldt te focussen op, geparafraseerd, “de toon van het debat.”
Fantastische premisse; laten we het niet hebben over de resultaten van verschillende economische modellen, maar of mensen elkaar wel helemaal netjes bejegenen. Dat is natuurlijk ook veel belangrijker dan, zeg, >50% jeugdwerkeloosheid in Zuideuropese landen.
Vervolgens wordt nergens een specifiek voorbeeld gegeven van de genoemde platheid.
Wel wordt door het maken en stellen van meer opmerkingen en vragen verder de suggestie gewekt, dat de Keynesianen eigenlijk niet weten waar ze over praten, zonder ook maar een moment aan te geven waarom dit het ongelijk van de Keynesianen aantoont. Het is de Glenn Beck methode van argumenteren: “I’m just asking questions. Connect the dots.”
Dat de schrijver eigenlijk denkt dat de Keynesianen maar wat kletsen (maar tegelijk hun ongelijk kan aantonen) is weinig verbazingwekkend, aangezien hij dat zelf al had aangegeven. Immers: “er is sprake van ‘debat-Keynesianisme’ dat ik vanwege zijn platheid en ignorantie (LF: sic!) bekritiseren”
Gelukkig tonen de opmerkingen vooral de ignorantie van de schrijver zelf aan, zoals bijvoorbeeld Martijn in 28 laat zien en wat overblijft is een ingezakte souffle van grote woorden.
Dank aan alle commenters voor het grondig debunken van dit kaasverhaal.
@40:
Heel strict gesproken was de New Deal ook niet puur Keynesiaans. Roosevelt probeerde zo nu en dan – ook in crisistijd – de begroting “op orde” te krijgen. De New Deal is eigenlijk ook niet één ding, in dat het eigenlijk een verzamelbegrip is geworden voor zo’n beetje iedere maatregel die FDR nam, inclusief maatregelen die zijn vorige maatregelen introkken, of daarmee tegenspraken.
De New Deal is eigenlijk ook niet één ding, in dat het eigenlijk een verzamelbegrip is geworden voor zo’n beetje iedere maatregel die FDR
The New Deal was a series of domestic economic programs enacted in the United States between 1933 and 1936. They involved presidential executive orders or laws passed by Congress during the first term of President Franklin D. Roosevelt. The programs were in response to the Great Depression, and focused on what historians call the “3 Rs”: Relief, Recovery, and Reform. That is Relief for the unemployed and poor; Recovery of the economy to normal levels; and Reform of the financial system to prevent a repeat depression.[1]
In tegenstelling tot wat je beweert is de New Deal een vrij duidelijk afgebakend begrip (qua waar, wie, wanneer en waarom).
Waar je misschien gelijk hebt is dat de New Deal niet alles bepalend was voor het verloop van de GD in de V.S. Even zo belangrijk was het gevoerde monetaire beleid:
http://en.wikipedia.org/wiki/A_Monetary_History_of_the_United_States
Alleen het “wat” was voortdurend onderhevig aan verandering. En dat was misschien nog wel het belangrijkste. De New Deal was zeker geen Keynesiaans programma omdat het New Deal beleid juist heel terughoudend was wat betreft begrotingstekorten.
Maar inderdaad, monetair beleid was net zo doorslaggevend als fiscaal beleid zo niet meer. Het einde van de goudstandaard die in 1933 werd doorgevoerd (overigens als onderdeel van de New Deal) legde uiteindelijk de basis voor de eventuele heropleving.
@50:
Kun je ook uitleggen, waarom terughoudendheid wat betreft begrotingstekorten niet Keynesiaans zou zijn? M.a.w. waar staat in de theorie van Keynes, dat we begrotingstekorten zo groot mogelijk moeten maken? Volgens mij snap je Keynes niet helemaal. In het anticyclische beleid van Keynes kan het begrotingstekort oplopen in tijden van laagconjunctuur, maar wordt uiterste terughoudendheid t.o.v. het begrotingstekort bepleit in tijden van hoogconjunctuur. Die terughoudendheid ontbrak tijdens de hoogconjunctuur volledig, maar toen werd geen Keynesiaans beleid uitgevoerd. Dat was nu juist monetair beleid. Dat heeft ons deze crisis opgeleverd, omdat de financiële buffer, die we op hadden moeten bouwen, in de vorm van winstuitkeringen, bonussen en exorbitante salarissen geheel in de diepe zakken van onze niet democratisch gekozen economische leiders is verdwenen. O sorry, ik had natuurlijk moeten zeggen, dat zij dat geld verdiend hebben voor hun goede werk…
@51:
Dat had ik wat duidelijker moeten zeggen: tijdens de hoogconjunctuur van m.n. de jaren negentig en de beginjaren van deze eeuw.
@48
Even los van het feit dat Kerynesiaans=/=groot begrotingstekort, maar je quote mij nota bene “ook door de contractie in de uitgaven van 1937” wat dacht je dat ik daarmee bedoelde?
@1: We zitten midden in een economische oorlog /depressie dankzij het neoliberalisme .
Geschiedenis herhaald zich .
How does your country/EU Commission rate on a democracy / despotism scale? : http://www.youtube.com/watch?v=1Ayxot9vQ_k
Uitmelken van de Euro door ECB Dragi en Goldman Sachs : http://www.youtube.com/watch?v=uoJthzxpn7A
The New Deal was kretologie, en volledige mislukking.
In 1938 was de VS werkloosheid even hoog als die in 1933, toen Roosevelt de verkiezingen won vanwege de belofte die werkloosheid op te heffen.
In Duitsland werd in de periode 1933 1936 de werkloosheid vrijwel opgeheven, dank zijn uitgekiende Keynesiaanse politiek van Schacht.
De VS auteur Flynn beschuldigt Roosevelt er dan ook van de tweede wereldoorlog op touw gezet te hebben om de VS crisis te kunnen beëindigen.
@57: Neoliberalisme /Fascisme zijn voor mij hetzelfde ,ze prediken beide voor de open dictatuur van de meest agressieve groepen uit het financiering/investering kapitaal die als doel stelt de gewone burger/arbeider uit te buiten via uitbuiting van mensenrechten/sociale demagogie en zelfverrijking/bonussen/belastingparadijs om uiteindelijk een wereldheerschappij via de grenzen voor te bereiden .
Wil je het meest huidige voorbeeld van de huidige neo/liberale dictatuur zoals die door bepaalde groepen verdedigd wordt ? Lees dan dit :
http://www.nytimes.com/2013/05/21/world/americas/guatemalas-highest-court-overturns-genocide-conviction-of-former-dictator.html?ref=world&_r=0
http://www.nrc.nl/nieuws/2013/05/21/rechtszaak-oud-dictator-van-guatemala-rios-montt-moet-over/