Barroso tart boze Europese burgers

José Manuel Barroso, voorzitter van de Europese Commissie, heeft deze week verontwaardigde reacties van meer dan zeshonderd Telegraaflezers over zich afgeroepen toen hij veronderstelde dat we in Nederland ‘geen Griekse stemming‘ zullen krijgen. Hij gelooft niet dat er verband is tussen de aanpak van de Europese schuldencrisis en de aanhang van populistische partijen. Populisme is er altijd al geweest, zegt hij.

Barroso’s  uitspraak is om meerdere redenen onhandig. Met zijn sussende woorden negeert hij de onvrede van Europeanen in en buiten Griekenland die niets moeten hebben van het, in hun ogen, door de EU afgedwongen desastreuze bezuinigingsbeleid. De verkiezingen in Frankrijk en Griekenland laten zien dat de steun voor dat beleid wegvalt. Hij zou er goed aan doen dat te erkennen en aan de Europese burgers te laten weten dat hij de boodschap begrepen heeft. Maar nee: ik maak me niet ongerust, zegt Barroso, en zo geeft hij opnieuw voeding aan de populistische anti-Europese stroming die zich keert tegen de Brusselse technocraten. En tegen alle partijen die de Europese samenwerking verdedigen. Barroso opereert niet alleen onhandig maar in zekere zin ook gevaarlijk. Door de stem van de burgers op deze manier af te doen zet hij het draagvlak voor de EU op het spel. Ook al zou er in de praktijk geen sprake zijn van een serieuze dreiging van het populisme. Daar gaat het ook niet om. Het gaat er om hoe je als politicus reageert op de boodschappen die uit verkiezingsresultaten opklinken.

Wat hebben we de afgelopen week, waarin er in veel landen verkiezingen waren, allemaal gehoord?

De keuze van de Fransen voor Hollande boven Sarkozy is door de meeste commentatoren uitgelegd als een keuze tegen de strenge bezuinigingen die voortkomen uit het stabiliteitspact van de EU. In de eerste ronde was al wel duidelijk geworden dat het anti-Europese populisme in Frankrijk sterk is. De aanhang van Marine Le Pen in Frankrijk was aanzienlijk: 18%. Ter vergelijking: in Nederland haalde de PVV in 2010 ruim 15% van de stemmen.  Daar zou je een deel van de kiezers op radicaal links (Mélenchon en de SP) aan toe kunnen voegen. Maar in elk geval voor de SP geldt dat de kritische opstelling tegenover de EU toch wel aanzienlijk verschilt van die van de PVV. En, zal Barroso zeggen,  juist vanwege die verdeeldheid tussen links- en rechtspopulisme hoeven we ons niet zo veel zorgen te maken.

Hoe zit het in andere landen? Een paar recente berichten van het verkiezingsfront.

De Griekse resultaten van afgelopen zondag zijn verreweg het meest extreem. Het anti-Europese standpunt heeft daar een meerderheid gekregen, al lijkt het moeilijk om daarmee een regering te vormen. In de Duitse deelstaat Schleswig-Holstein won links net meer dan rechts. Een populistische partij ontbreekt hier. In Servië hielden de pro-Europese ex-president Tadic en de wat meer kritische nationalist Nikolic elkaar in evenwicht bij de eerste ronden van de presidentsverkiezingen. Verrassing was de opkomst van de socialisten. In Italië waren afgelopen zondag gemeenteraadsverkiezingen. In de uitslagen zien we een afstraffing van de oude (populistische!) partijen van Berlusconi en Lega Nord.  De verrassing was de grote winst van de burgerlijsten die geliëerd zijn aan de komiek Beppe Grillo. Een triomf voor de anti-politiek, zoals De Standaard schrijft, want deze stand-up comedian die geweldig populair is bij jongeren is vrijwel tegen alles. “Hij is tegen de euro, tegen rechts maar ook tegen links want tegen alle partijen, en tegen de bezuinigingsmaatregelen van de regering-Monti, omdat die niet gekozen is door het volk.” Een ouderwetse protestpartij dus, zoals we die in de geschiedenis zo vaak hebben gezien.  De schade valt meestal mee, behalve wanneer de serieuze partijen de boodschap die achter een proteststem ligt negeren, zoals Barroso nu lijkt te doen. Ten slotte Engeland. Daar waren vorige week ook lokale verkiezingen waarbij de regeringspartijen grote klappen kregen. In Londen won wel de conservatieve burgemeester Boris Johnson. Wellicht ook door de aanmatigende toon van zijn socialistische tegenstrever Ken Livingstone die de verkiezing had gepresenteerd als een keuze tussen ‘goed’ en ‘kwaad’. “Ken, een liefhebber van  Reductio ad Hitlerum, had gezegd dat zijn stadsgenoten een keuze moesten maken tussen goed en kwaad, tussen licht en duisternis, tussen Winston Churchill en Adolf Hitler, waarbij hij zichzelf beschouwde als eerstgenoemde.” Het lijkt mij een belediging van de weldenkende kiezer als je niet door hebt dat je zo je kansen vergooit. Over WOII gesproken: de British National Party, een openlijk racistische partij, verloor overal zijn zetels. De rechtse, anti-EU partij UKIP behaalde echter haar beste resultaat ooit. Volgens NRC-correspondent Ketelaar was hier sprake van “een proteststem van de kiezer over de bezuinigingen van de coalitieregering.” Een bekend geluid.

Het beeld is genuanceerd. En je kunt met Barroso beweren dat Griekenland een uitzondering is en dat het elders in Europa wel niet zo’n vaart zal lopen. Maar je kunt de onvrede over de partijen die nu aan de macht zijn niet verwaarlozen. En alle Europese politici zullen op de een of andere manier toch een antwoord moeten vinden op de stemmen die je in vrijwel alle landen hoort: de bezuinigingen gaan te ver. Zij kunnen natuurlijk zeggen, met verwijzing naar de politieke chaos in Griekenland: het deert ons niet, de populisten van links en rechts zijn zo verdeeld, die slagen er toch niet in onze macht aan te tasten. Maar ze verkwanselen daarmee wel het vertrouwen in de politiek bij steeds grotere aantallen burgers.