Foto: Skanderbeg monument Lezha, Albanië [foto van de auteur]
Serie:

ELDERS - De Balkan blijft een onrustig gebied. De EU neemt een groot risico als het de uitbreiding met de westelijke Balkanlanden temporiseert.

De eerste voetbalmatch tussen Servië en Albanië sinds 1967 heeft Europa weer even met de neus op de feiten gedrukt. De onrust in de “achtertuin” op de Balkan, die men maar al te graag wil negeren, gaat niet vanzelf weg. Het weren van Albanese supporters bij de beladen voetbalwedstrijd afgelopen woensdag was niet voldoende om een rel te voorkomen. Er zijn tegenwoordig modernere middelen om de aandacht te vestigen op een nog steeds levend politiek conflict. Tijdens de wedstrijd verscheen boven het veld een vlag met een tekening van Groot-Albanië, dus inclusief Kosovo. Een Servische speler kreeg de vlag te pakken, waarna spelers met elkaar op de vuist gingen. De wedstrijd werd gestaakt. De drone waaraan de vlag hing bleek bestuurd te worden vanuit de VIP-room door Olsi Rama, broer van de Albanese premier Edi Rama. Hij is gearresteerd met enkele anderen, maar werd woensdag weer vrijgelaten “omdat er wegens een staking geen advocaten beschikbaar waren.” Zelf verklaarde hij dat de Serviërs hem niets konden maken “want hij heeft een Amerikaans paspoort”. Je kunt het zien als een bizar incident, maar in een regio met zoveel onderhuidse spanningen kan zoiets gemakkelijk aanleiding zijn voor het oplaaien van geweld.

In Bosnië-Hercegovina, een ander deel van de westelijke Balkan, constateerden waarnemers van de OVSE bij de zondag gehouden verkiezingen dat de etnische tegenstellingen onverminderd op scherp staan. De verhalen uit de Balkan stemmen nog steeds niet vrolijk.

Bosnië-Hercegovina, de voorheen multi-etnische  deelstaat van het voormalige Joegoslavië, is sinds de oorlog in de jaren negentig volgens het Verdrag van Dayton veranderd in een complex bestuurlijk geheel waarin verschillende bevolkingsgroepen strikt gescheiden leven. De ene helft van het land is de Servische Republiek, met een noordelijke deel rond Banja Luka en een deel ten zuiden en oosten van de hoofdstad Sarajevo. Hier wonen voornamelijk orthodox-katholieke Serviërs. Op de grens tussen het noordelijke en het zuidelijk deel ligt het min of meer onafhankelijke district Brcko dat door beide landsdelen wordt bestuurd. De andere helft van het land, met de hoofdstad Sarajevo, is de Bosnisch-Kroatische federatie. Daar wonen rooms-katholieke Kroaten en islamitische Bosniakken, die in de meerderheid zijn.  Het land wordt bestuurd door een triumviraat van de drie belangrijkste bevolkingsgroepen.  Er zijn ook nog kleinere groepen Roma, Albanezen, Montenegrijnen, Duitsers en Joden in het gebied. Volgens een vorig jaar gehouden volkstelling woont 62,5 % van de 3,7 miljoen inwoners in het Bosnisch-Kroatische deel, 35% in de Servische Republiek en 2,5% in het onafhankelijke district Brcko.

Het Verdrag van Dayton heeft enige rust gegeven na de burgeroorlog, maar geen stabiliteit. De Servische Republiek, waar de geest van Milosevic en Karadjic nog steeds rondwaart streeft naar onafhankelijkheid. Bij de  verkiezingen van zondag voor het presidentiële triumviraat lijkt de regerende partij SNSD (Alliantie van onafhankelijke Sociaal Democraten) van Milorad Dodik nipt te verliezen van de oppositionele PDP van Mladen Ivanic. Dodik’s partij blijft wel de grootste in zijn eigen Servische Republiek, maar hij heeft bij de vorming van een nieuwe regering een coalitiepartner nodig en dat zou hem ook het premierschap kunnen kosten. Het is de vraag of het allemaal veel uitmaakt. In de Bosnisch-Kroatische Federatie, het andere deel van het land, bleef SDA, de partij van de Bosniakken, met Bakir Izetbegovic de sterkste. Kroaten zijn daar  in de minderheid. Ze streven naar grotere autonomie in hun regio en oriënteren zich vooral op buurland Kroatië. Met een dubbel paspoort zijn ze in dat land ook kiesgerechtigd. Een onderafdeling van de Kroatische rechtse partij HDZ (lid van de Europese volkspartij) wint met Dragan Covic waarschijnlijk de Kroatische zetel in het Bosnische triumviraat.

Al met al dus een uitslag langs etnische lijnen die ook geen perspectieven biedt op de oplossing van de vele problemen waarvoor de inwoners van Sarajevo begin dit jaar de straat op gingen. Op 7 februari was Sarajevo weer even het slagveld dat het in de burgeroorlog lange tijd was, toen een volksopstand uitbrak uit onvrede over de onmachtige, ruziënde politici die geen enkel uitzicht konden geven op de oplossing van urgente sociale, economische en politieke problemen. Bijna de helft van de Bosniërs is werkloos, 60% van de jongeren. Wie wel werkt verdient weinig. Velen denken aan emigratie. In het vuur van de opstand van begin dit jaar ontstond een basisbeweging met burgerfora die zich aandiende als alternatief voor het corrupte oude bestuur. Maar die beweging lijkt niet meer actief. En in de verkiezingen speelden de oude machthebbers weer de hoofdrol.

Bosnië-Hercegovina herbergt verschillende etnische groepen binnen één complex, instabiel staatsverband. Albanezen zijn als etnische groep verspreid over verschillende staten: Albanië, Kosovo, Servië, Macedonië, Montenegro en Bosnië. In beide gevallen kun je spreken van potentiële brandhaarden. Om nieuwe gewelddadige conflicten te voorkomen zal de Europese Unie haar oorspronkelijke missie – nooit meer oorlog- dus trouw moeten blijven, ook in dit deel van Europa. Daarvoor zal de EU de druk op de landen van de westelijke Balkan om te hervormen niet moeten verslappen. En daar lijkt het wel op na de toetreding van Kroatië, een katholiek land dat altijd al hechte banden had met de Oostenrijkse en Duitse noorderburen. De reserves ten aanzien van het lidmaatschap van de nog resterende Balkanlanden met andere culturen en religies zijn niet zonder risico. Om het continent nieuwe rampen te besparen kan de EU beter blijven investeren in stabiliteit, aldus verschillende Balkan-kenners in een artikel vorige week in De Groene.

Je ziet nu al dat Serven zich weer meer gaan oriënteren op Poetin. De Russische leider werd gisteren als favoriete vriend in Belgrado ontvangen met een militaire parade, de eerste in bijna dertig jaar. Poetin kreeg de hoogste Servische onderscheiding en mocht een groot aantal handelsovereenkomsten tekenen. In Bosnië en Macedonië kijken moslims liever naar Erdogan en de sterke regionale positie van Turkije. Het zou bijzonder pijnlijk zijn als de EU zich op de Balkan minder laat gelden. Wat Europa elders in de wereld niet heeft kunnen voorkomen kan het op de Balkan wel, als het wil.

 

 

Reacties (36)

#1 zuiver

bleek bestuurd te worden vanuit de VIP-room door Olsi Rama, broer van de Albanese premier Edi Rama.

Ik kan een glimlach op de vroege ochtend bij mijn eerste koffie niet onderdrukken. Dit gaat navolging krijgen. Wat ik je brom.

Staat verder los van de serieuze problematiek die hier wordt beschreven, maar dat kan ik bij mijn koffie toch niet oplossen en mijn mening doet er niet toe dus ik hou het maar bij mijn glimlach.

Dank voor het stuk.

  • Volgende discussie
#2 bolke

@1: Misschien snap je het niet helemaal, maar een vlag met groot-albanie staat in servie gelijk met een vlag met een hakenkruis, dus als je daar om moet glimlachen dan klopt er iets niet met je.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#3 zuiver

@2: ik glimlach niet om de vlag (elke vorm van vlagvertoon/nationalisme is aan mij niet besteed), ik glimlach om de methode: broer van president, drone, vlag. Modern times.

Sorry dat ik daar wat onduidelijk was. Al had ik dan ook niet direct die vlag parallel aan het hakenruis gezien. Dat dan ook weer.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#4 Jim Bob

Jaja, nog meer instabiele onderontwikkelde landen bij de EU. Want we doen het nu al zo lekker.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#5 basszje

‘Je ziet nu al dat Serven zich gaan oriënteren op Poetin.’

Dat is niet helemaal waar. In de oorlog vochten ondersteunde Rusland al stilletjes de Serven, en die vechten nu ook mee met het Russische leger in Oekraine. Servie is altijd al op Rusland gericht geweest. Nu wordt het alleen duidelijker wellicht.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#6 Jos van Dijk

@5: Dat klopt. Dat heb ik niet goed geformuleerd (en aangepast). Of die gevoelens van verbondenheid met de Slavische broeders voor iedereen even sterk zijn betwijfel ik wel. En de huidige rechtse premier Vucic combineert zijn pro-Russische houding met de wens om lid te worden van de EU.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#7 Cerridwen

Om het continent nieuwe rampen te besparen kan de EU beter blijven investeren in stabiliteit

Maar dit gebeurt toch juist wel? 2014 is wat dat betreft een belangrijk jaar, want Servië is gestart met toetredingsonderhandelingen (waarvoor akkoorden met Kosovo noodzakelijk waren), en Albanië is dit sinds dit jaar kandidaat-lid. Ook in Albanië gaan daar reële verbeteringen aan vooraf (al heeft het land nog een lange weg te gaan).

Opmerkelijk in Servië is dat de toetreding tot de EU nu gedragen wordt door het hele politieke spectrum, inclusief de nationalistische erfgenamen van Milosevic.

Dus al met al lijkt me juist reden tot enig voorzichtig optimisme.

Alleen Bosnië blijft achter. Maar uiteindelijk zullen ze daar de knop toch wel omzetten, hoop je.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#8 L.Brusselman

Wat,bewust,onderbelicht wordt in de (westerse)is de moeite die de Albanezen deden die fascistenvlag af te pakken en te beschermen,provocatie op provocatie.
Logisch dat de Serviers daar kwaad om worden,dat was ook de bedoeling van degenen die verantwoordelijk zijn voor dit incident.
Maar hier schijnen we een hekel te moeten hebben aan de Serviers, dat is te merken aan de toon van de (westerse)mainstream media over deze luizenstreek.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#9 Joost

Oh god, wéér een complot.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#10 Bismarck

@5: Die alliantie is zelfs nog heel veel ouder. We hebben er oa. de Eerste Wereldoorlog aan te danken en ook in de daar voorafgaande handvol oorlogen op de Balkan speelde de sterke band tussen Servië en Rusland een belangrijke rol.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#11 bolke

@3:

ik glimlach niet om de vlag (elke vorm van vlagvertoon/nationalisme is aan mij niet besteed), ik glimlach om de methode: broer van president, drone, vlag. Modern times.

Sorry dat ik daar wat onduidelijk was. Al had ik dan ook niet direct die vlag parallel aan het hakenruis gezien. Dat dan ook weer.

en dit is dus precies het goede voorbeeld van hoe oorlogen in de Balkan beginnen, wij in west-europa hebben geen flauw benul hoe gevoelig dergelijke zaken in die landen liggen en gaan dus als een olifant in een porcelein-kast te keer als we er ons weer eens mee bemoeien.
Dat is het echte probleem van de Balkan, de bemoeienis van buitenaf zonder dat die externe partijen de balkan sentimenten snappen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#12 Bismarck

@6: “De huidige rechtse premier Vucic combineert zijn pro-Russische houding met de wens om lid te worden van de EU.”

Maar hij weet toch ook wel dat hij niet van twee walletjes kan snoepen. Ik heb recent nog met een Servische gesproken en ben derhalve toch niet al te optimistisch over het Servische toedreden tot de EU. Een misschien nog wel veel groter obstakel dan het nationalisme vormt het extreme nepotisme in dat land. Zelfs banen aan de universiteiten worden daar enkel vergeven aan partijgenoten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#13 L.Brusselman

@9:

Oh god, wéér een complot.

Nee hoor jochie,alleen een duidelijke anti Servische bias in de media.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#14 bolke

Voor mensen die wat vaker goede informatie over de balkan willen lezen adviseer ik :

http://www.balkaninsight.com/en/page/all-balkans-home

ipv af en toe een stukje op sargasso.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#15 zuiver

@11: Dat is het echte probleem van de Balkan, de bemoeienis van buitenaf zonder dat die externe partijen de balkan sentimenten snappen.

Als je je er niet mee bemoeit stookt de Balkan de omgeving op en breekt de pleuris uit, als je je er wel mee bemoeit krijg je de schuld en de terreur met burgeroorlog en breekt de pleuris uit. Of je nu Grieks, Romeins, Oostenrijks, Ottomaans of Europees bent: de Balkan wordt je waterloo.

Muur er omheen.
Met begrip van emoties heeft het niets te maken. Het zijn gewoon ruziezoekers. En als ze echt vrede willen ze daar eerst maar eens mee stoppen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#16 Toko Senang

@11: reden te meer om juist instabiele landen niet tot de EU toe te laten.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#17 bolke

@15:

Als je je er niet mee bemoeit stookt de Balkan de omgeving op en breekt de pleuris uit

Dan moet ik je toch teleurstellen, alle oorlogen op de balkan vanaf WW1 zijn door bemoeienis van buitenaf gestart.
WW1 : Duitsland stookt Oostenrijk op om een oorlog te beginnen met Servie
WW2 : lijkt me wel duidelijk
Jaren ’90 : Duitsland en nog wat andere EU landen stoken de slovenen, kroaten en bosniers op om maar zo snel als mogelijk onafhankelijk te worden.

Wij (west Europa) bemoeien ons al meer als een eeuw met andermans zaken zonder rekening te houden met de sentimenten in dat gebied.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#18 bolke

@16: Eens, die landen delen niet onze normen en waarden, maar zo denk ik dus ook over Polen, Bulgarije, Griekenland, Romenie etc etc

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#19 majava

Ik heb me geërgerd aan de media die over de voetbalwedstrijd hebben bericht. Klopt weinig van en Jos van Dijk weet waarschijnlijk ook niet beter dan wat d media hem voorschotelden. Ik heb die halve wedstrijd gezien en dit is wat er gebeurde:

Al vanaf het begin was het Servische publiek (en volgens sommigen zelfs de stadion spreker) bezig met het scanderen van ultra-nationalistische leuzen. Geregeld werd de wedstrijd opgehouden door het gooien van vuurwerk op het veld. De keeper van Albanië had ook genoeg beweging van het ontwijken van objecten. Het was tot die drone kwam al zo bizar dat de UEFA als het zo had gebleven zware sancties aan Servië had kunnen opleggen.

Toen kwam dat ding dus binnenvliegen. En nee, spelers gingen nadat een Servische speler de vlag uit de lucht geplukt had niet op de vuist. Het was flink duwen en trekken (de Albanische spelers wilden die vlag uit de handen van de Servische spelers hebben) en ook vasthouden om juist niet te vechten, maar ondanks dat er genoeg politie en veiligheidspersoneel aanwezig was, kwam er allerlei ander volk, waaronder het publiek het veld op rennen en die begonnen juist wel te vechten. Je kunt het ook terugzien op alle foto’s die er gemaakt zijn (want de Servische TV zoomde uit zodat je niks meer kon zien van de chaos…) en daar zie je dat Albanische spelers in gevecht zijn met supporters. Niet met spelers. Ze zijn vervolgens van veld gevlucht.

Die drone werd niet door de broer van de premier bestuurd. Een andere knakker kwam later met foto van de bewuste vlag op social media.

De beste serie met foto’s vond ik hier: http://www.dailymail.co.uk/sport/football/article-2793851/the-big-kick-serbia-vs-albania-abandoned-international-matches-turned-total-chaos.html

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#20 Bismarck

@15: Het zijn echt niet allemaal ruziezoekers. Probleem is alleen dat er nogal wat zelfselectie optreedt. Iedereen die de gang van zaken daar moe is trekt weg, zodat de vervelendste jongetjes van de klas overblijven. Er lopen in Nederland inmiddels de nodige Serviërs, Bosniërs en Kosovaren rond die als je het er met hun over hebt gewoon ronduit zeggen: Ik ga daar nooit meer naar terug (op een vakantie na), want het wordt in mijn leven niets meer.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#21 majava

@Bolke: vertel mij eens wat Albanië misdaan heeft aan Servië dat zo ongeveer gelijk moet staan aan wat de Nazi’s deden in Europa?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#22 JANC

@17: ’t Is allemaal de schuld van Duitsland!

Om later te komen met “die landen delen niet onze normen en waarden”…

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#23 Jos van Dijk

@19: Toch wel apart dat Olsi Rama op geen enkele manier zijn betrokkenheid heeft ontkend. En dat de Servische supporters ook een flink aandeel hadden in de relletjes geloof ik graag. Vandaag lees ik in De Volkskrant dat Albanese spelers niet alleen zijn aangevallen zijn door toeschouwers, maar ook door veiligheidsagenten. Er was volgens de Albanezen sprake van een extreem vijandige sfeer. Bij de warming up zongen Servische supporters “Dood aan de Albanezen”.
Dank voor de link naar de Daily Mail. Je ziet dat dit soort taferelen ook voorkomt in landen die meer “onze waarden en normen” (@18) delen. Geen enkele reden dus om Balkan-landen uit te sluiten van de Europese Unie. Misschien wel een argument voor drooglegging van voetbalstadions

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#25 bolke

@21: De albaniers hebben onder de Nazi’s actief geprobeerd groot albanie daadwerkelijk te stichten (lees als etnische zuiveringen), dus voor de serviers is die vlag een synoniem voor de nazi’s.

http://en.wikipedia.org/wiki/Albanian_Kingdom_(1943%E2%80%9344)

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#26 bolke

@22: Correct, en wij proberen ONZE normen en waarden aan hun op te leggen (lees als : Duitsland ziet de balkan als haar invloedssfeer).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#27 JANC

@26: Geef je jezelf plusjes?
Je wil landen niet aan de EU toelaten die niet dezelfde normen en waarden hebben als Nederland en klaarblijkelijk Duitsland. Maar Duitsland veroorzaakte dat die landen niet dezelfde normen en waarden hebben. Ergens klopt je gedachtengang niet, maar waar?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#28 bolke

@27: Inderdaad, het gebemoei van Duitsland heeft er voor gezorgd dat die landen instabiel zijn geworden, hoe je het ook wend of keert, als je de geschiedenis boeken er bij pakt dan is het keer op keer Duitsland die op een of andere manier betrokken is bij de conflicten die op de balkan hebben gespeeld.
En door die conflicten houden die landen er nu andere normen en waarden op na als wij.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#29 Bismarck

@28: “als je de geschiedenis boeken er bij pakt dan is het keer op keer Duitsland die op een of andere manier betrokken is bij de conflicten die op de balkan hebben gespeeld.”

Misschien toch je geschiedenisboeken er eens bij pakken, want die bewering klopt gewoon niet. Duitsland wérd wel vaak erbij betrokken, maar dat was elke keer tegen wil en dank en door ingrijpen van andere landen (meestal Rusland). Al in de 19e eeuw wisten de Duitse politici: “Der ganze Balkan ist nicht die gesunden Knochen eines einzigen pommerschen Grenadiers wert.”

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#30 majava

@25: Juist. En de Serviërs die hebben hetzelfde omgekeerd nooit gedaan?

Het is dus letterlijk dat die vlag als een nazivlag beschouwd kan worden, want die ene keer dat men het probeerde had men de nazi’s daadwerkelijk in huis.

Ik mag dus aannemen dat een doodnormale, huidige Servische vlag in een Albanisch stadion tot razernij mag leiden die ook op begrip mag rekenen?

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#31 Jos van Dijk

@24: Dankjewel! Met de beschuldiging van Olsi Rama van deze ‘politieke provocatie’ hebben de Servische media het aanstaande bezoek van zijn broer, de premier van Albanië, bij voorbaat tot een ‘risicowedstrijd’ gemaakt. Ik zou niet verbaasd staan als er dan weer nieuwe onlusten uitbreken.
@25: dit gaat over de Quisling-regering van Albanese collaborateurs met de nazi-bezettingsmacht. Je kunt hier moeilijk spreken over ‘de albanezen’.
@30: Albanezen hadden ook onder Tito bij de Serven al een mindere status. Net als de Bosniërs trouwens.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#32 bolke

@30:

Juist. En de Serviërs die hebben hetzelfde omgekeerd nooit gedaan?

Volgens mij heeft Nederland zich ook wel eens aan wat oorlogsmisdaden/genocide schuldig gemaakt maar toch liggen de symbolen van de NSB nog steeds niet lekker in Nederland.

Ik mag dus aannemen dat een doodnormale, huidige Servische vlag in een Albanisch stadion tot razernij mag leiden die ook op begrip mag rekenen?

Ja natuurlijk, daarom zijn uit supporters ook verboden bij die wedstrijden (en dergelijke vlaggen trouwens ook).
P.S. de huidige Servische vlag heeft geen relatie met WO2, de getoonde albaneze vlag dus wel want het logo wat op die vlag stond was van Groot-Albanie (een nazi-staat).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#33 bolke

@31:

dit gaat over de Quisling-regering van Albanese collaborateurs met de nazi-bezettingsmacht. Je kunt hier moeilijk spreken over ‘de albanezen’.

Dat maakt dus in die landen geen fuck uit, zo werken de sentimenten daar dus niet.

Albanezen hadden ook onder Tito bij de Serven al een mindere status. Net als de Bosniërs trouwens.

Je reinste onzin, wist jij dat Tito zelfs een special belasting had voor niet-albanezen om geld bijelkaar te krijgen wat speciaal voor de albanezen was?
Moeten ze eens in Nederland proberen een belasting die door alle nederlanders betaald moet worden behalve de friezen en de friezen krijgen dan de opbrengst van die belasting.
Het was trouwens Tito die Kosovo de status van republiek binnen Joegoslavie gaf terwijl het tot dan toe een provincie van Servie was.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#34 Bismarck

@33: “Het was trouwens Tito die Kosovo de status van republiek binnen Joegoslavie gaf terwijl het tot dan toe een provincie van Servie was.”

Dat is niet helemaal waar. Het werd een autonome provincie (net als Vojvodina trouwens), binnen de Servische republiek. Wel kregen beide provincies een gelijk stemrecht met de republieken in het presidium van Joegoslavië (dat na de dood van Tito het hoogste gezag vormde in Joegoslavië). Het idee hierachter was dat de Serviërs makkelijker aan een meerderheid zouden komen in dat presidium (samen met Montenegro zat men met de drie vertegenwoordigers van de Republiek Servië namelijk al op de helft van de stemmen).

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#35 JANC

@33: Nu werd het niet via belastingen gedaan, maar kolen waren vroeger duurder in Groningen als in Maastricht. Dat was vanwege transport. Later, toen het gasveld Slochteren ontdekt was was het gas in Limburg goedkoper. Uit solidariteit. Is dat niet een soort verkapte begunstiging van het ene landsdeel ten kostte van het andere? Ander voorbeeld: Duitsland heeft na de val van de muur een “solidariteitsbelasting” ingevoerd om het Oostelijk deel van Duitsland weer op te bouwen.

  • Volgende discussie
  • Vorige discussie
#36 L.Brusselman

Tenenkrommend die onwetendheid bij sommigen.
Oud stukje uit het NRC,(toen nog kwaliteitskrant)

Geschiedenis als grabbelton

Waarom is het altijd oorlog op de Balkan? Meng een glorieus verleden met een lang geheugen. En je krijgt explosies in een gebied waar de Verlichting nooit heeft geaard.

Peter Michielsen

BALKAN IS EEN LELIJK woord. De Balkan en balkanisering zijn begrippen die staan voor primitief religieus of tribaal geweld. Voor bloedige oorlogen, voor eeuwenoude vetes, voor fragmentatie, voor bloedwraak, voor etnische zuivering. Voor volkeren en stammen waarvan we nog nooit hebben gehoord, die opeens, zonder duidelijk aanwijsbare oorzaak, slaags raken met elkaar. Met een wreedheid die verbijstert. Niet alleen nu in ex-Joegoslavië, ook in de Tweede Wereldorlog, in de Eerste, in de beide Balkan-oorlogen, tijdens de Macedonische opstand van 1903, tijdens de boerenopstanden tegen de Turken in de vorige eeuw.

De Balkan. Dat is het gebied waar Renaissance en Verlichting aan voorbij zijn gegaan. Inmiddels ingesleten principes van humanisme, tolerantie, ratio, individualisering en wederzijds respect kiemden nooit op de Balkan. Een regio waar te zien valt ,,wat geschiedenis is, in vlees en bloed”, zoals De Britse schrijfster Rebecca West het uitdrukte. En waar die geschiedenis stilstaat, zoals de Amerikaanse journalist Robert Kaplan schreef. Want de slag op het Merelveld, waar de Serviërs in 1389 ondergingen tegen de Turken, dat is op de Balkan gisteren. En 1495 is ook gisteren, en 1689 ook. De Balkan is een gebied waar trauma’s nooit sterven.

Hoe komt het gebied aan die bloedige reputatie? Hoe komt het dat de Balkan altijd wordt vereenzelvigd met geweld en oorlog? Zelfs in het gebied zelf worden die negatieve associaties erkend en herkend. Zeg niet tegen Slovenen of Kroaten dat ze op de Balkan wonen: zij willen er voor geen prijs toe gerekend worden. Zeg het ook niet tegen de Roemenen, want voor hen begint de Balkan ten westen en ten zuiden van de Donau. Zij liggen in Europa. Daar hoort de Balkan niet bij.

Er is een begintijd aan te wijzen voor die reputatie. Ergens halverwege de negentiende eeuw. Voor die tijd was de Balkan geen brandhaard. (zie ‘Historie’) Het aantal opstanden nam pas toe aan het begin van de negentiende eeuw, toen de idealen van de Verlichting langzaam begonnen door te dringen bij een kleine elite. Serviërs en Grieken, Albanezen en Bulgaren, Macedoniërs, Montenegrijnen en zelfs af en toe de Bosnische moslims eisten meer religieuze rechten, meer taal- en onderwijsrechten, gelijkheid van belasting. Ze eisten vormen van zelfbestuur. En in sommige gevallen kregen ze die ook.

Niettemin: het nationalisme bleef beperkt. Het was voor alles een zaak van intellectuelen en geestelijken: de elite. De massa – boeren, bergbewoners – identificeerde zich vooral via de godsdienst. Kroaten bestonden niet: ze waren katholieken. Zoals Serviërs lang niet bestonden: zij waren orthodoxen. Pas heel geleidelijk kwam het in die negentiende eeuw tot een bescheiden identificatie met een natie die ook maar heel geleidelijk ontstond. In 1877 en 1878 kwam een doorbraak. Rusland reageerde op wreed neergeslagen boerenopstanden in Bosnië en Bulgarije door tegen de Turken ten strijde te trekken. In landen als Servië en Bulgarije wordt die Russisch-Turkse oorlog graag voorgesteld als een strijd waarmee Rusland de geknechte Slavische volkeren bevrijdde van het Turkse juk. Nog steeds eren de Bulgaren tsaar Alexander II – de Tsaar-Bevrijder – met een standbeeld in hartje Sofia. Maar in eerste instantie ging het de Russen om de controle over de Bosporus. Al was de stichting van een aantal nieuwe staten of verdere versterking van al bestaande staten mooi meegenomen. Omdat het de Turkse heerschappij over de Balkan een klap toebracht waarvan de Turken zich nooit meer hebben hersteld. Bij de Russisch-Turkse vrede van San Stefano werd begin 1878 een Groot-Bulgarije geschapen dat de halve zuidelijke Balkan besloeg: het huidige Bulgarije, het huidige Macedonië en delen van Albanië en Griekenland. Voor Londen, Berlijn en Wenen was dat het sein om in verzet te komen. Nog in de zomer van 1878 zetten zij op het Berlijns Congres de zaken recht: Groot- Bulgarije werd gereduceerd tot een ministaat. De veroveringen werden verdeeld onder Oostenrijk-Hongarije en het verslagen Turkije, dat Macedonië terugkreeg. Roemenië, Montenegro, Servië en Bulgarije werden internationaal erkend. Dat Congres van Berlijn zadelde de Bulgaren op met een trauma dat vijftig jaar lang het nationale beleid bepaalde en dat leidde tot drie grote oorlogen: de Balkan- oorlogen en de Eerste Wereldoorlog. Het verlies van Macedonië in 1878 speelt zelfs nu nog een rol: pas eerder dit jaar hebben Bulgarije en het onafhankelijke Macedonië hun taalkwestie bijgelegd: de vraag of Macedonisch een Bulgaars dialect is of een aparte taal.

Het ministaatje Bulgarije werd na 1878 een agressieve dwerg. In 1912 toog het ten strijde tegen de Turken, samen met de Serviërs en de Grieken. Zo kwam Macedonië weer onder Bulgaarse heerschappij. Maar een jaar later spanden Turkije, Griekenland, Servië en Roemenië samen tegen de Bulgaren en raakten ze Macedonië weer kwijt. In een poging om het gebied weer terug te krijgen kozen de boze Bulgaren de kant van Duitsers en Oostenrijkers na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Wéér gokten ze verkeerd. Aan het eind van die oorlog waren ze nog meer gebied kwijt, en verloor hun koning zijn kroon.

In 1918, na de Eerste Wereldoorlog, kreeg de Balkan de vorm die het nog lang heeft gehad. Albanië ontstond uit de laatste restanten van het Ottomaanse Rijk. Het in de laatste decennia van de 19de eeuw opkomende pan-slavisme in zowel Kroatië en Slovenië als Servië leidde tot de vorming van een nieuw land dat echter vanaf dat oprichtingsjaar 1918 helaas één manco vertoonde: de Serviërs maakten in dat later Joegoslavië genoemde land aanspraak op de leidersrol. Zij hadden in die Eerste Wereldoorlog het meest geleden. Zij waren het talrijkst. Zij hadden decennialang het vuile werk opgeknapt. Terwijl die Kroaten en Slovenen zich vreedzaam en welvarend onder Habsburgse heerschappij konden ontwikkelen.

De Kroaten wisten al snel dat ze zich bij die Servische geldingsdrang niet prettig voelden. Zo gauw ze de kans kregen – in 1941, onder het fascisme – wreekten ze zich op een verschrikkelijke manier op de Serviërs. In vernietigingskampen als Jasenovac, het Auschwitz van de Balkan. Het was diezelfde Servische geldingsdrang die de Kroaten er in 1991 eindelijk toe bracht voorgoed met de trotse pan-Slavische creatie van 1918 te breken.

Wat de staten van de Balkan gemeenschappelijk hebben? Nooit in die anderhalve eeuw hebben ze hun eigen lot bepaald. Altijd deden dat de grote mogendheden, zowel in 1878 in Berlijn, als in 1918 na de Eerste Wereldoorlog, of in 1945 na de Tweede. Altijd waren het Londen, Parijs, Berlijn, Wenen en St. Petersburg die bepaalden hoe de landen op de Balkan er uit mochten zien. Wat ze ook gemeenschappelijk hebben? In al die nieuwe landen op de Balkan mislukte wat elders slaagde: het democratisch experiment. Al die koninkrijken van 1918 ontpopten zich na een paar jaar tot koninklijke dictaturen. Na de Tweede Wereldoorlog werden ze communistische dictaturen. Pas in 1989 en 1991 kwam de eerste en enige kennismaking met het concept democratie. Macedonië is maar één voorbeeld van een gebied waarover de afgelopen ruim honderd jaar voortdurend is getwist en gevochten. Elke natie op dit schiereiland heeft in die eeuw voortdurend met zijn buren overhoop gelegen om gebiedsdelen die, veelal met gebruikmaking van aanspraken van ver vóór de Turkse tijd, werden opgeëist. (Zie Twisten)

Vanuit het feodale Turkse rijk zijn deze volkeren, stuk voor stuk voorzien van een glorieus verleden (in de pre-Turkse tijd) en stuk voor stuk behept met een lang geheugen, de twintigste eeuw binnengeworpen. Ze hebben weinig om prat op te gaan, behalve dat heel verre verleden. Een verleden dat in combinatie met dat lange geheugen veel in de weg staat: tolerantie jegens de rechten van anderen, respect voor het verleden van die anderen, hun argumenten, hun eeuwenoude aanwezigheid in hetzelfde gebied.

Op de Balkan is het eigen gelijk altijd het ongelijk van de buurman. Het eigen leed is altijd de misdaad van die buurman. Zo ging Joegoslavië ten onder: Slobodan Milosevic speelde vanaf 1987 in op het gevoel onder Serviërs dat ze tekortgedaan zijn, door Tito. Die had de Kroaten bevoordeeld. Die had de Macedoniërs (‘Zuid- Serviërs’) een eigen deelrepubliek gegeven. Die had de Albanezen van Kosovo autonomie verleend. Het rechtzetten van die onrechtvaardigheden – wat wilde zeggen: het herstel van de leidende rol van de Serviërs in de federatie – joeg de Kroaten en de Slovenen de federatie uit. Later volgden Bosniërs en Macedoniërs.

Hier, op de Balkan, is de geschiedenis een permanent spel van beeld en spiegelbeeld. Het ‘wij-gevoel’ bestaat bij de gratie van de afzondering van de ‘anderen’, buurvolken en minderheden. Dat zijn altijd buurvolken en minderheden die in het verleden lelijke dingen hebben gedaan. Kroaten hebben ‘altijd’ geheuld met de Habsburgers, en in de oorlog met het fascisme. In de beleving van de Serviërs. En Bosnische moslims hebben ‘altijd’ samengespannen met de Turken, net zoals de Albanezen.

Voor de Bulgaren heeft de Turkse minderheid een diep-misdadig verleden. En voor de Roemenen zijn de Hongaren afstammelingen van onderdrukkers. De geschiedenis is een grabbelton waaruit ongelimiteerd verfraaide glorie wordt geput, feiten en feitjes, veldslagen en grote koningen en vileine verraders. Het wordt allemaal gesublimeerd en opgepoetst en trots tentoongesteld, niet alleen ten bate van de eigen ophemeling, ter onderstreping van de eigen voortreffelijkheid en ter rechtvaardiging van wraak, maar óók ter verkettering van een etnische rivaal. Want als de eigen heldenmoed wordt bezongen, gaat het altijd tegelijkertijd over het verraad van de ander. Een pathetisch nationalisme dat de geschiedenis tot stilstand brengt. Een nationalisme dat versplintert en isoleert, dat grenzen trekt en vijandbeelden in stand houdt. Dat zijn nooit historische vijandbeelden, het zijn vijandbeelden van vandaag en van morgen, en van vlak om de hoek.

http://retro.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/Balkan/geschiedenis.html

  • Vorige discussie