Wellicht is religie te omschrijven als een bundeling van cultuur, traditie en geloof. In die zin is het boeddhisme behalve een filosofie ook zeker een religie. Het boeddhisme is echter ten diepste een atheïstische religie.
In onze huidige westerse beschaving wordt religie vaak gelijkgesteld aan een geloof in God of goden. Het boeddhisme gaat niet uit van goden. Ook Boeddha is geen god. Hij is een mens die de verlichting heeft bereikt. Vooral in de boeddhistische stroming die bekendstaat als ‘het kleine voertuig’ (Hinayana) is het belangrijk de Boeddha als mens te blijven beschouwen. Een verlicht mens, maar een mens als jij en ik.
Dat neemt niet weg dat Boeddha in veel uitingsvormen van het boeddhisme wel degelijk als God vereerd wordt, vooral waar de leer vermengd raakte met traditionele godsdiensten. Maar ook in die uitingsvormen van het boeddhisme is Boeddha een god die niet schept of oordeelt. Hij waakt, maar oordeelt niet, en grijpt niet in: met zijn onderricht geeft hij slechts het goede voorbeeld.
Boeddha in soorten en maten
Met de term ‘boeddha’ wordt niet alleen Siddhartha Gautama bedoeld: iedereen die op eigen kracht de verlichting bereikt is een boeddha. In sommige versies van het boeddhisme kent dé Boeddha verschillende incarnaties, waar Gautama Boeddha er één van was. Daarnaast zijn nog een paar andere boeddha’s bekend geworden.
Bijvoorbeeld Maitreya, de lachende Boeddha. Dit is de Boeddha met de dikke buik, waar je zoveel beeldjes van ziet. De oorsprong van deze Boeddha is een Chinese wijze die dit boeddhisme predikte.
De lachende Boeddha predikt het boeddhisme door te lachen. Lach, en de wereld zal je lachend tegemoet treden. In de mythologie wordt van de lachende Boeddha gezegd dat hij terug zal komen om de wereld te redden wanneer deze hem het meest nodig heeft. Volgens bijgeloof brengt het bezit van een beeldje van deze Boeddha geluk en voorspoed.
Xenos
Een andere ‘boeddha’ die we kennen van de beeldjes in de new-age-winkels en uit de Xenos, is de orang malu (wat betekent: verlegen of bescheiden mens). In de volksmond staat dit Javaanse symbool bekend als de treurende Boeddha, die zijn hoofd in zijn handen houdt uit schaamte voor de zonden van de mensheid. Hij huilt van buiten, maar lacht van binnen.
Volgens bijgeloof geeft dit beeld kracht en zelfvertrouwen in moeilijke tijden. Plaats hem met zijn hoofd in de richting van de voordeur en aai hem af en toe, mocht je erin geloven.
Deze reeks is gebaseerd op het boek De wereld vóór God van Kees Alders. Het boek biedt een introductie tot de filosofische stromingen van de oude wereld en is hier te bestellen.