Overzicht

Sociale Vraagstukken

302 Artikelen
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Carlos Hernandez on Pexels

Statiegeld als bijverdienste: herwonnen vrijheid en autonomie

, door

Wie kent ze niet, de mensen die zeulen met zakken vol flesjes en blikjes. Minder bekend is dat zij zich weer vrij en autonoom voelen. Ook sociaal werkers moeten daaraan wennen, zeggen antropoloog Mara Voss en persoonlijk begeleider Arnold Haverkort.

Lege bierkratten op kamers van bewoners, rondzwervende blikjes in de hal en buurtbewoners die aanbellen bij de zorginstelling met zakken statiegeld voor ‘die meneer met de baard.’ Sinds de invoering van statiegeld op plastic flesjes en blikjes zie ik (Arnold Haverkort) het allemaal, op de zorglocatie van het Leger des Heils waar ik werk. Veel bewoners hebben hun dagbestedingsproject recentelijk ingeruild voor het verzamelen van blikjes en flesjes.

Zoekend

Sinds een jaar zijn er grote veranderingen op de woongroep zien. Bewoners die eerder met moeite van hun kamer te krijgen waren, gaan nu vroeg op pad om statiegeld te verzamelen. ‘Ik zie veel positieve dingen. Ze hebben zelf een dagstructuur gecreëerd, bewegen meer en verdienen hun eigen geld.’

Velen verzamelen liever flesjes en blikjes dan naar de dagbesteding te gaan

Ik werk met bewoners met een triple diagnose: een licht verstandelijke beperking (LVB), psychiatrie en verslaving. Velen verzamelen liever flesjes en blikjes dan naar de dagbesteding te gaan. Voorheen gingen sommigen vooral naar de dagbesteding om iets te verdienen, niet altijd, omdat ze het leuk vonden. Nu hebben ze een keuze.

Foto: Joseph Oti Nyametease on Pexels

Waarom xenofobisch asielbeleid ons duur komt te staan

, door

Het huidige asielbeleid is niet alleen immoreel, maar gaat ook ten koste van economie en samenleving, aldus hoogleraar Leo Lucassen. Dat besef lijkt politiek nog onvoldoende doorgedrongen.

Wie dacht dat na het vertrek van de PVV uit de coalitie de xenofobische framing van migratie een zachte dood zou sterven, is na het ‘strengste asielwetten’-pandemonium in de Tweede Kamer bedrogen uitgekomen. Nu het stof is opgetrokken, kunnen we constateren dat een groot deel van de Tweede Kamer voor de zoveelste keer met open ogen in de val van Wilders is gelopen.

Veelzeggend

Op zich hoeft dat niet te verbazen, aangezien de VVD op dit punt nauwelijks verschilt van de PVV, en de BBB zo mogelijk nog extremere maatregelen wenst. Maar dat ook christendemocratisch geïnspireerde partijen als het CDA en NSC hierin meegaan, is veelzeggend voor het uitdijende vreemdelingvijandige klimaat.

Het CDA trok pas de grens bij het strafbaar stellen van hulp aan illegalen

Het CDA maakte goede sier door de hakken in het zand te zetten, maar kijk je goed, dan is het verschil met de coalitie en de PVV flinterdun. Voordat Wilders zijn illegalenbommetje de arena in slingerde, leek er voor Henri Bontenbal en de zijnen geen vuiltje aan de lucht. Ook hem leek het een goed idee om gezinshereniging in te perken, verblijfsvergunningen tijdelijk te maken, en de rechtspositie van asielzoekers uit te hollen. En ook illegaliteit strafbaar stellen was voor het CDA bespreekbaar.

Foto: Ray Sadler (cc)

Burgergrenswacht vraagt een steviger én ander type reactie

, door

ANALYSE - door Rianne Dekker en Joep Lindeman

Na een oproep op sociale media besloot een groep van ongeveer twintig burgers aan de grens bij Ter Apel zelf grenscontroles te gaan uitvoeren. Wat beweegt burgers tot dergelijke zelforganisatie? Mag het zomaar? En welke reactie past de overheid?

Burgergrenswachten zijn een nieuwe, bedenkelijke, verschijningsvorm van zelforganisatie in het veiligheidsdomein: burgers vervullen op eigen initiatief taken die traditioneel eerder met het werk van de politie of het leger worden geassocieerd. Soms heeft dat toegevoegde waarde, zoals de Whatsapp buurtpreventieteams of burgerzoekteams die meehelpen met zoeken naar vermiste personen. Soms veroorzaakt het discussie, zoals bij zogenoemde ‘pedojagers’. Zelforganisatie is bepaald niet nieuw; denk aan de zeventiende-eeuwse schutterijen zoals afgebeeld op Rembrandts Nachtwacht.

Zelforganisatie is niet makkelijk juridisch te begrenzen, terwijl de politie zich aan strenge regels moet houden

Door nieuwe technologie (draadloze camera’s, sensoren, open bronnen) en sociale mediaplatforms waar gelijkgestemden elkaar kunnen vinden, zijn burgers steeds beter in staat zichzelf te organiseren en ‘politietaken’ op zich te nemen. Natuurlijk mogen burgers daarbij, afgezien van het zogenoemde burgerarrest, geen geweld of andere vormen van dwang gebruiken. Particuliere initiatieven zijn verder echter niet makkelijk juridisch te begrenzen, terwijl de echte politie zich aan strenge regels moet houden.

Foto: ChatGPT Image stempotlood stembiljet

Bescherm onze democratie

, door

COLUMN - door Marcel Canoy

De vijf zekerheden of ‘reddende engelen’ van onze democratie staan onder druk. Tijd voor actie, meent hoogleraar Marcel Canoy, met als ultieme en eenvoudige remedie: een ander vakje rood kleuren in het stemhokje.

Het kan niet vaak genoeg gezegd worden: onze democratie is in gevaar. En we staan er bij te kijken alsof het iets onafwendbaars is, of erger: iets dat we maar moeten accepteren. ‘Meer dan twee miljoen mensen stemden op de PVV’, is een veelgehoord argument. Het kabinet mag dan eindelijk gevallen zijn, het gevaar is niet geweken.

Sociaal contract

Verschillende filosofen hebben democratie geduid. Democratie is een sociaal contract waarbij burgers een deel van hun soevereiniteit vrijwillig opgeven aan de gekozen macht om het algemeen belang te dienen. Pijlers van democratie zijn het respecteren van mensenrechten, het beschermen van minderheden, vrijheid van meningsuiting en het bestaan van tegenmachten voor de heersende klasse.

De waarde van democratie is het gemakkelijkst te begrijpen vanuit het negatieve

De waarde van democratie is het gemakkelijkst te begrijpen vanuit het negatieve. Niet voor niets zei Churchill in 1947 dat democratie het slechtste systeem was om een land te runnen, alleen zijn de alternatieven nog slechter. In dictatoriale systemen worden alle pijlers van democratie onderuit geschoffeld. Het gevolg is minder vrijheid, repressie van minderheden, geen onafhankelijke rechtspraak en het onderdrukken van tegengeluiden. En niet te vergeten: een zwakkere economie.

Foto: Tima Miroshnichenko, ,via Pexels.

Actief vaderschap onder druk door conservatieve opvattingen

, door

Dat tradwives en influencers uit de manosphere een terugkeer naar het zogenaamd traditionele familiemodel propageren, is niet alleen slecht nieuws voor vrouwen. Ook actief en betrokken vaderschap wordt bedreigd door deze conservatieve backlash, waarschuwt socioloog Katia Begall.

In het hedendaagse publieke discours en op sociale media wint een opmerkelijke trend terrein: de hernieuwde belangstelling voor ’traditionele’ familiewaarden en gendernormen. Exemplarisch hiervoor is de opkomst van tradwives – vrouwen die het naoorlogse kostwinner- en huisvrouwmodel verheerlijken als de meest natuurlijke en vervullende levensstijl (zie UVA nieuws, 2024). Compleet met de bijbehorende jarenvijftig-esthetiek presenteren zij dit model als ideaal voor het moderne gezinsleven.

Sociologen constateren dat jongere generaties conservatievere denkbeelden over gender en familie aanhangen dan hun voorgangers

Terwijl deze tradwives vaak een (streng) christelijke achtergrond hebben en een radicale toon aanslaan, past deze trend wel bij een bredere ontwikkeling: sociologen constateren dat jongere generaties in Nederland en daarbuiten gemiddeld conservatievere denkbeelden over gender en familie aanhangen dan hun voorgangers (Van Wijk et al., 2025; Pepin & Cotter, 2018).

Deze omslag verdient onze aandacht, omdat die de potentie hebben de in gang gezette ontwikkeling naar actief en betrokken vaderschap te ondermijnen.

Verdwenen traditionele gezinsmodel

De boodschap van tradwives en verwante stromingen in de manosphere (verzamelnaam voor online mannengemeenschappen die vinden dat vrouwen niet gelijk zijn aan mannen. En ze zijn tegen onderwerpen als lhbtiqa+ emancipatie en sociale rechtvaardigheid) suggereert dat het traditionele gezinsmodel in westerse samenlevingen grotendeels is verdwenen. Dit beeld strookt echter niet met de werkelijkheid.

Foto: Paul Theodor Oja, via Pexels.com.

Morele spanningen bij familieparticipatie in verpleeghuis

, door

De participatie van familie in de zorg voor hun naaste met dementie in het verpleeghuis kan tot morele spanningen en onzekerheden leiden. Zorgethicus Nina Hovenga laat zien welke dat zijn en wijst op het belang van voortdurende dialoog hierover.

De zorg voor mensen met dementie staat onder druk door vergrijzing, budgetkortingen en personeelstekorten. Beleidsmakers stimuleren daarom de participatie van informele zorgverleners, zoals mantelzorgers (familie en andere naasten) thuis en in het verpleeghuis. Deze betrokkenheid kan de druk op zorgprofessionals verlichten en heeft vaak een positieve impact op het welzijn van mensen met dementie de familie zelf (Preshaw et al., 2016; Omori et al., 2019).

Tegelijkertijd brengt deze beleidsontwikkeling morele spanningen en onzekerheden met zich mee voor alle betrokkenen. Zo kan de toegenomen druk op familie om meer zorg te verlenen leiden tot overbelasting en schuldgevoelens als zij niet aan deze verwachtingen kunnen voldoen. Ook is familie vaak onzeker over wat zij mogen verwachten van zorgprofessionals en wat er precies van hen verwacht wordt (Hovenga et al., 2024).

De spanning tussen wat wenselijk is en praktisch haalbaar, kan morele stress veroorzaken

Mensen met dementie kunnen zich daarnaast afvragen of ze het prettig vinden dat hun naaste extra zorg op zich neemt, omdat dit hen in de relatie kwetsbaarder kan maken (Schermer, 2004). Voor zorgprofessionals geldt dat zij steeds vaker worstelen met de vraag welke taken zij nog kunnen uitvoeren gezien het toenemende personeelstekort en welke taken zij van familie mogen verwachten.

Foto: RDNE Stock Project via Pexels.com.

Participeren kan ook met een basisinkomen

, door

n het debat over de toekomst van het socialezekerheidsstelsel ligt de nadruk op betaald werk. Maar wat als je participatie breder definieert? Dan komt een basisinkomen als serieus alternatief in beeld. Docent-onderzoeker Barbara Brink bepleit een fundamenteel gesprek over nut en effect.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) roept in een recent rapport, Sociale en culturele ontwikkelingen 2025, op om de achterliggende waarden van beleidskeuzes expliciet te maken. Zo kan zichtbaar worden wat de samenleving belangrijk vindt.

Laten we dat bijvoorbeeld doen voor de rol van betaald werk in de discussie over het socialezekerheidsstelsel. De opstellers van het CPB-rapport Kiezen voor later vragen zich af of een basisinkomen een oplossing kan bieden voor de tekortkomingen van het bestaande socialezekerheidsstelsel. Zij concluderen van niet, en noemen als grootste bezwaar dat een basisinkomen de prikkel tot betaald werk vermindert. Maar klopt dit argument wel? En welke waarden zijn hierbij doorslaggevend?

Bezwaar

Het CPB verwijst naar een Amerikaanse studie waarin aangetoond zou worden dat een basisinkomen de arbeidsdeelname verlaagt.

Een basisinkomen staat niet haaks op de bereidheid om te werken>

Opvallend genoeg laat het CPB daarbij belangrijke nuances buiten beschouwing van bijvoorbeeld Fins onderzoek. Dat laatste laat zien dat ontvangers van een basisinkomen optimistischer zijn over hun toekomst en meer vertrouwen hebben in hun kansen op de arbeidsmarkt. Leids onderzoek concludeert bovendien dat een basisinkomen mensen in staat stelt om werk te vinden dat zij als betekenisvol ervaren. Een basisinkomen staat dus niet haaks op de bereidheid om te werken.

Foto: Roel Wijnants (cc)

Hoe ook professionals kunnen vastlopen in ‘het systeem’

, door

Het indrukwekkende, persoonlijke verhaal van Movisie-professional Marjet van Houten die jarenlang kampte met het zorgsysteem waarin ze voor de problemen van haar zoon een oplossing zocht.

‘Ik fiets pas twee jaar’, zei mijn 21-jarige zoon tegen me, toen ik aangaf dat hij zelf zijn lekke band moest plakken. ‘Banden plakken heb ik nooit geleerd.’ Dus gaf ik hem een spoedcursus en kan hij dit nu ook zelf. Dagelijks op weg, naar zijn studie, boulderen, cursus Japans, vrienden of de natuur in om met zijn oudste broer te vogelen. Dat ik even vergeten was hoever hij van een dagelijks leven verwijderd was geraakt, is tekenend voor de kwantumsprong die hij de laatste twee jaar maakte.

Thuiszitter

Ruim zeven jaar was hij wat met een lelijk woord ‘thuiszitter’ heet. Vrijwel direct na de basisschool viel hij uit. In zijn geval was dat jarenlang ook echt heel letterlijk thuiszitten, niet buiten komen en al helemaal niet fietsen. Hij leefde in bed of op de bank, onder een deken, anime kijken, lezen, gamen en veel, heel veel slapen.

Niet alleen de wereld vroeg te veel, ook wij als ouders en zijn twee broers deden dat

Een totale breakdown, burn-out en depressie ineen. Het treurige gevolg van het van jongs af aan meedraaien in een wereld die te veel van hem vroeg, waarin hij niet paste en niet kon voldoen aan de norm. Geteisterd door angsten, overprikkeling, hoogsensitiviteit en -begaafdheid en nog wat drie-, vier- en vijfletterafkortingen die verschillende instituties hem opplakten. Alles in een poging om uit die lettersoep een oplossing te vinden voor de permanente crisis waarin hij en ook wij steeds dieper wegzakten.

Foto: Steven Lek, CC BY-SA 4.0 , via Wikimedia Commons.

Waarom de media rechts-extremisme normaliseren

, door

COLUMN - In de media zien we dagelijks dat meepraten met valse frames lucratiever is dan het doorprikken ervan. Zelfs de NOS is niet meer neutraal. Hoogleraar Marcel Canoy roept daarom fondsen op een onafhankelijk platform op te richten voor gedegen onderzoeksjournalistiek.

We moeten het even hebben over journaliste Nina Zeelen. Ze werkte bij vele actualiteitenprogramma’s van de publieke omroep. Ze is daar na de laatste Tweede Kamerverkiezingen (2023) mee gestopt omdat ze de valse frames in Hilversum spuugzat was.

De NOS – geen usual suspect

Welke frames dan? Ik heb het even niet over de usual suspects als Sven Kockelmann, Wierd Duk of Wouter de Winther die dagelijks in deerniswekkende talkshows hun stokpaardjes mogen berijden. Ik heb het over de NOS, de omroep zonder kleur waarvan verwacht mag worden dat die onpartijdig het nieuws brengt en duidt. Zomaar drie voorbeelden.

Het echte nieuws was natuurlijk dat dit pathetische grootheidswaanzin is

De NOS presteert het om het idee van Trump om de Golf van Mexico te hernoemen te brengen als Wens Trump vervuld. Het echte nieuws was natuurlijk dat a) dit pathetische grootheidswaanzin is; b) dat Trump niet gaat over de naamgeving van internationale geografische en c) dat Google zichzelf volmaakt belachelijk en corrupt maakt door hierin mee te gaan.

Foto: Youtube (uitzending RTV Utrecht, 27 september 2024)

Asielzoekers en statushouders als pseudoburgers

, door

ANALYSE - door Jaco Dagevos

De kabinetsmaatregelen dempen de integratie en participatie van asielzoekers en statushouders. Het gevaar dreigt dat dit een categorie pseudoburgers creëert, vindt hoogleraar Jaco Dagevos. Waar gaat het naartoe met het participatiebeleid voor asielzoekers en statushouders?

In politieke en maatschappelijke discussie weinig aandacht voor de implicaties van het voorgenomen kabinetsbeleid voor de participatie van asielzoekers en statushouders die al in Nederland verblijven. Dat terwijl de voornemens van het kabinet rond de participatie van asielzoekers en statushouders ingaan tegen de positieve ontwikkelingen die er de laatste jaren zijn geweest. De discussie gaat vooral over het terugdringen van de (asiel)migratie. Men kan van mening verschillen over de omvang van de migratie en de noodzaak om daar wat aan te doen, maar los daarvan is het belangrijk om te stimuleren dat asielzoekers en statushouders de Nederlandse taal leren en aan het werk kunnen gaan.

Meer aandacht voor participatie

In de afgelopen jaren zijn er twee maatregelen genomen die meer ruimte bieden voor de participatie van asielzoekers in ons land. Eind 2023 werd de 24-weken-eis afgeschaft. Dit betekent dat asielzoekers het gehele jaar mogen werken. Dit was het resultaat van jarenlange adviezen vanuit de wetenschap en van maatschappelijke organisaties en werkgevers. Een door een werkgever aangespannen rechtszaak gaf uiteindelijk de doorslag. En met succes: kort na het afschaffen van de 24-weken-eis nam het aantal aan asielzoekers afgegeven werkvergunningen snel toe.

Foto: Tweede Kamer CC-BY-NC 4.0 Debat over geweldsincidenten Amsterdam

Hoe kabinet moslims en joden tegen elkaar uitspeelt

, door

OPINIE - Historicus Leo Lucassen laat zien dat islamitische en joodse Nederlanders eenzelfde soort integratiegeschiedenis hebben. Dat politici ter rechterzijde hen naar aanleiding van de recente Amsterdamse rellen tegen elkaar uitspelen, is volgens hem op z’n minst wrang te noemen.

Terugkijkend op de giftige cocktail van Israëlisch hooligangeweld, anti-Arabisch racisme en de Amsterdamse tegenreactie, vermengd met antisemitisme, valt vooral op dat politici ter rechterzijde de gebeurtenissen aangrijpen om de discussie over integratie die een kwart eeuw geleden woedde weer nieuw leven in te blazen.

Alsof er sinds Rob Oudkerks ‘kutmarokkanen’ in 2002 niets is veranderd

En dan met name die van Amsterdammers met Marokkaanse roots. Alsof we terug tuimelen in de tijd en er sinds Rob Oudkerks ‘kutmarokkanen’ in 2002 niets is veranderd. Dat dat een grote misvatting is, valt te lezen in het laatste integratierapport (2024) van het CBS. Het rapport laat zien dat met name nakomelingen van Marokkaanse en Turkse gastarbeiders onverwacht grote sprongen hebben gemaakt als het gaat om onderwijsniveau, arbeidsmarkt, terwijl de criminaliteit al jaren gestaag daalt.

Onverwachte sociale stijging

Onverwacht, omdat het startpunt van hun vestigingsproces verre van gunstig was. De gezinshereniging aan het einde van de jaren zeventig viel immers samen met een lange economische recessie die met name de bedrijfstakken trof (de textiel, de scheepsbouw) waar veel ‘gastarbeiders’ voor geworven waren. Vaak geconcentreerd in de slechte wijken van de grote steden, veel vaders – geselecteerd op lage scholing – werkloos en de taal gebrekkig meester, waren de vooruitzichten bepaald niet rooskleurig.

Foto: Thirdman, via Pexels.

Morele nood sociaal werkers onder radicaal rechts

, door

ESSAY, LONGREAD - door Thomas Kampen

Veel sociaal werkers tonen een gespleten loyaliteit bij moeilijke morele keuzes. Hoe reageren zij als radicaal rechts beleid hun morele integriteit onder druk zet? Volgens hoogleraar Thomas Kampen helpt een robuuste kennisbasis tegen radicale invloeden en populistisch gedachtegoed.

Door de komst van het nieuwe kabinet komt het sociaal werk in nieuw vaarwater terecht. De plannen van dit kabinet verhouden zich op onderdelen moeizaam tot de kernwaarden van het sociaal werk, zoals het waarderen van diversiteit en gelijke toegang tot ondersteuning. Dat zien we bijvoorbeeld aan de beëindiging van de bed-bad-broodregeling per 1 januari 2025. Gemeenten vrezen dat veel mensen daardoor op straat zullen belanden.

In onmogelijke situaties ontstaat morele nood: geen enkele oplossing doet recht aan alle morele verplichtingen

Als zij voor een slaapplek aankloppen bij sociaal werkers kan dat bij hen leiden tot morele nood. Volgens de regels kunnen zij uitgeprocedeerde mensen niet onderbrengen in de reguliere opvang, maar mensen tegen hun zin op straat laten slapen, strookt niet met de kernwaarden van het beroep. Dan ontstaat wat Bernardo Zacka (2017) een ‘onmogelijke situatie’ noemt: een situatie waarin beleid haaks staat op beroepsidealen. In onmogelijke situaties ontstaat morele nood omdat er geen enkele oplossing is die recht doet aan alle morele verplichtingen. Deze druk op de morele integriteit van sociaal werkers resulteert in gevoelens van frustratie, schuld en machteloosheid.

Volgende