Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Marco Raaphorst (cc)

Het commonisme heeft de toekomst

2 maart 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Een alternatief voor het kapitalisme is te vinden in de ‘meenten’ (commons), schrijft Thijs Lijster in zijn boek Wat we gemeen hebben. De meent staat oorspronkelijk voor een gemeenschappelijk te gebruiken terrein in of vlak bij een dorp. Lijster tilt het begrip op tot een algemeen maatschappelijk principe en verplaatst het naar de hedendaagse maatschappij. De meent omvat kort gezegd alles wat ‘voor iedereen’ is en ‘van niemand’. Meenten zijn vandaag de dag te vinden, niet alleen in het gebruik van gemeenschappelijke grond, maar ook op het terrein van kennis, cultuur en de digitale informatievoorziening. In de herleving van de meent kunnen we een aanknopingspunt vinden om tegenwicht te bieden tegen het ongebreidelde kapitalisme dat is gebaseerd op privé-eigendom en individuele verrijking ten koste van de gemeenschap. Idealisme? Wacht tot je het boek hebt gelezen.

Dat de oude meenten nu in beeld komen in kritische beschouwingen over het kapitalisme is niet zo vreemd. Het verdwijnen van de gemeenschappelijke weides voor het hoeden van schapen en de bossen waar iedereen vrij kon jagen, bessen of paddenstoelen kon plukken, had alles te maken met de opkomst van het kapitalisme. Wat oorspronkelijk van niemand was en door iedereen gebruikt kon worden is in de zestiende en zeventiende eeuw in Europa op veel plaatsen geprivatiseerd. Gemeenschappelijk gebied werd met steun van nieuwe wetten letterlijk omheind door machtige edellieden. De gebruikers bleven met lege handen achter en hadden op den duur geen andere keus dan hun arbeid te verkopen aan de nieuwe bezittende klasse. Daarvoor verhuisden ze in veel gevallen naar de steden om te gaan werken in de opkomende industrie, gefinancierd uit het grootgrondbezit. Even kort door de bocht gezegd. Lijster beschrijft deze geschiedenis uitgebreid en baseert zich onder andere op Elinor Ostrom (Governing the Commons, 1990) en Sylvia Federici (Caliban and the Witch, 2014). De laatste legt ook nog een interessante link tussen de onteigening van gemeenschappelijke gronden en de heksenprocessen in die dagen.

Foto: Alf Altendorf (cc)

Deense oud-minister moet boeten voor uitspraken over spionage VS

24 februari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Denemarken heeft oud-minister van Defensie Claus Hjort Frederiksen aangeklaagd voor het lekken van staatsgeheimen. De NSA gebruikte Deense internetkabels voor het afluisteren van toppolitici van landen als Duitsland, Frankrijk, Zweden en Noorwegen, onder wie bondskanselier Angela Merkel.

Frederiksen heeft toen hij nog minister was in het openbaar over de samenwerking tussen de Deense militaire inlichtingendienst en de NSA gesproken. Maar volgens Frederiksen was wat hij hierover heeft gezegd al openbaar gemaakt in de onthullingen van Edward Snowden in 2013. Hij weerspreekt de (nog steeds geheime) aanklacht met klem en hoopt dat er openheid komt over deze zaak, zowel voor het parlement als voor de Deense burgers. Frederiksen (75) is nu pas aangeklaagd omdat hij geen lid meer is van het parlement en dus zijn immuniteit heeft verloren. Zijn partijgenoten van de Liberale Partij betreuren de gang van zaken. Frederiksen is een partijveteraan die vier belangrijke ministerposten heeft bekleed. Alex Vanopslagh, de politieke leider van de Liberale Alliantie, vindt het een schandalig besluit van Justitieminister Hummelgaard om het proces tegen Frederiksen door te zetten.

De onthullingen van Snowden

De spionage kwam eind 2020 aan het licht via een klokkenluider van de Deense geheime dienst, die vanaf 2008 met de Amerikaanse NSA aan een geheim aftapproject werkte, en die zijn zorgen over de Amerikaanse spionage eerder had gedeeld in interne rapporten. In dit project werd gebruik gemaakt van het programma XKeyscore, in 2013 onthuld door NSA-klokkenluider Edward Snowden. Middels selectors doorzochten de diensten e-mails, zoekvragen en chatberichten. Een selector kan een e-mailadres, telefoonnummer of IMEI-nummer van een smartphone zijn. De Deense medewerker ontdekte dat er bepaalde selectors waren waarmee de Amerikanen heimelijk inlichtingen over Europese processen en organisaties verzamelden. De toezichthouder van de Deense geheime dienst constateerde dat deze werkwijze illegaal was. Het leidde tot de schorsing van onder meer het hoofd van de dienst. Volgens bronnen van de Deense omroep heeft Claus Hjort Frederiksen geprobeerd de inspectie te weerhouden van een onderzoek. Toen dat niet hielp heeft hij zijn opvolgster Tine Bramsen gemaand de resultaten van het onderzoek niet openbaar te maken.

Quote du Jour

Quote du Jour | Waarom de ICT bij de overheid vastloopt

23 februari 2023 , 12:00 , door Jos van Dijk

QUOTE - De Belastingdienst heeft nog jaren nodig voor het moderniseren van ict-systemen, liet staatssecretaris Van Rij deze week aan de Kamer weten

Rick Dekker architect en ontwerper van informatiesystemen legt in de NRC uit waarom ICT projecten van de overheid vastlopen in een systeemwerkelijkheid die uitgaat van ‘domme’ mensen en zo mensen steeds dommer maakt.

Informatiesystemen worden gebouwd als productielijnen. Uitgangspunt daarbij is dat een gebruiker iemand is die door het systeem aan de hand wordt genomen in een workflow (een geautomatiseerde procedure die verschillende functies van het systeem aan elkaar knoopt tot een taak) en alleen precies dat mag en kan wat het systeem zegt nodig te hebben.

Foto: NATO North Atlantic Treaty Organization (cc)

De geheime relatie van de premier van Albanië

17 februari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Albanese premier Edi Rama heeft een corrupte FBI-agent gebruikt om zijn tegenstanders zwart te maken. De FBI is ernstig in verlegenheid gebracht door het proces tegen Charles McGonigal, een inmiddels gepensioneerde hoge functionaris van de dienst, wegens omkoping en geheim gehouden buitenlandse relaties.

Terwijl hij nog bij de FBI werkte, ontwikkelde hij een vriendschappelijke relatie met de premier van Albanië en bezorgde hij hem mogelijk belastende informatie over de verkiezingscampagne van zijn tegenstanders van de Democratische Partij. Rama betaalde hem daarvoor via een Amerikaanse relatie $225,000. McGonigal maakte op kosten van de Albanese regering diverse reisjes naar Albanië. Na zijn pensionering in 2018 werkte McGonigal voor een gesanctioneerde Russische oligarch, Oleg Deripaska, ooit gezien als een lid van de binnenste cirkel van president Vladimir V. Poetin. McGonigal moest hem helpen onder de sancties uit te komen. De malversaties van McGonigal kwamen aan het licht na onthullingen van zijn voormalige minnares Allison Guerreiro. Zijn FBI-collega’s waren geschokt en vreesden behalve voor de reputatie van hun dienst ook voor het lekken van geheimen naar de vijand.

Parlement bestookt

De Russische connectie van de FBI-agent is opmerkelijk omdat hij de Albanese premier eerder heeft geholpen aan informatie die moest bewijzen dat zijn politieke tegenstanders Russische steun zouden hebben gekregen. En hij zou Rama hebben gewaarschuwd de Russen geen licentie te geven om voor de kust naar olie te boren. Terwijl het in de VS vooral over die Russische connectie gaat is Albanië in rep en roer omdat Rama zich weigert te verantwoorden voor het parlement over zijn relatie met de corrupte Amerikaanse agent. Aanhangers van de centrumrechtse Democratische Partij van voormalig president en premier Sali Berisha, en de linkse Vrijheidspartij van voormalig president Ilir Meta hielden maandag een protest buiten het parlement, het tweede protest sinds zaterdag. Ze riepen de premier op om af te treden met beschuldigingen van corruptie en wanbeheer van de economische crisis. Ze verwijten de regering ook verantwoordelijk te zijn voor het gebrek aan economische perspectieven dat geleid heeft tot de massale emigratie van Albanese jongeren, naar men zegt zo’n 700.000 in de afgelopen tien jaar. De parlementszitting verliep buitengewoon onrustig door rookbommen van de demonstranten, het uitschakelen van de electriciteit en pogingen van de oppositie om het spreken van regeringsgetrouwe parlementsleden onmogelijk te maken. Uiteindelijk heeft de voorzitter de zitting geschorst. De demonstranten kondigden nieuwe acties aan later deze week.

Foto: Benno Hansen (cc)

Preventief ingrijpen bij opruiiende teksten

16 februari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Burgemeesters proberen ordeverstoringen te voorkomen met ‘online gebiedsverboden’. Een oproep om ergens te gaan ‘rellen’ willen ze bestraffen met een bestuurlijke boete. Een omstreden maatregel vanuit het oogpunt van de demonstratievrijheid en de vrijheid van meningsuiting, zeggen deskundigen. Maar ‘je kunt niet zomaar met een beroep op de vrijheid van meningsuiting zeggen van ‘ik ga nu rellen organiseren’, meent burgemeester Wientjes van Haarlem. Hij vindt dat hij als bewaker van de openbare orde in zijn gemeente een online uitingsverbod moet kunnen opleggen. Zijn collega in Almelo heeft onlangs de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) gewijzigd om dat in voorkomende gevallen ook te kunnen doen.

De Utrechtse burgemeester Dijksma is echter door de rechter teruggeroepen nadat ze een jongen uit Zeist een boete had opgelegd omdat hij opriep tot rellen uit protest tegen de coronamaatregelen. Dijksma verbood de jongen online berichten te publiceren “die zijn te kwalificeren als het door uitdagend gedrag aanleiding geven tot wanordelijkheden”, maar dat is in strijd met de Grondwet, zegt de bestuursrechter nu, in weerwil van eerdere suggesties van de minister van Justitie Dilan Yesilgöz. De APV geeft de burgemeester mogelijkheden om op te treden als zich ergens ongeregeldheden voordoen of daartoe wordt opgeroepen. Digitale platformen vallen niet onder die regel, zegt de rechter: het moet gaan om een fysieke plaats, zoals een plein, weg of park.

Waan van de dag

Big Brother Award voor privacyschending naar minister van BZK

15 februari 2023 , 10:44 , door Jos van Dijk

Wederom is de overheid in de prijzen gevallen bij de uitreiking van de Big Brother Awards voor privacyschending.

“De Minister van Binnenlandse Zaken Hanke Bruins Slot is uitgeroepen tot de winnaar van de Big Brother Awards Expertprijs wegens het faciliteren van de grenzeloze datahonger van de geheime diensten en het afbreken van het toezicht op diezelfde diensten.

Eurocommissaris Ylva Johansson mocht de publieksprijs in ontvangst nemen vanwege haar beoogde voorstel om techbedrijven mee te laten kijken op alle telefoons in de EU in de strijd tegen kindermisbruik. De burgerrechtenorganisatie noemt het “misschien wel de grootste bedreiging voor vertrouwelijke communicatie op het internet op dit moment.”

Foto: David (cc)

Servië onder druk om Kosovo te erkennen

10 februari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Volgens de Servische president Aleksandar Vucic dreigt zijn land een Europese “paria”-staat te worden als het een westers plan verwerpt om de betrekkingen met Kosovo te normaliseren. De inhoud van het plan, volgens sommigen een ‘ultimatum’, is niet officieel openbaar gemaakt alhoewel er al veel is uitgelekt. Het zou onder andere gaan om toelating van Kosovo tot de Verenigde Naties, min of meer een erkenning van dat land als een onafhankelijke staat. Volgens vice-premier Besnik Bislimi van Kosovo betekent het plan feitelijk over en weer erkenning van de twee staten. Verontrustend voor de Servische nationalisten is dat landen die tot nu toe Kosovo niet hebben erkend ook het plan zouden onderschrijven. Gisteren had Vucic verder overleg met de ambassadeurs van de landen die het initiatief hebben genomen: de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Duitsland en Italië.

Vernederend

De nationalistische oppositie in het Servische parlement reageerde woedend op Vucic’ mededelingen over het ‘ultimatum’. De president werd uitgemaakt voor verrader. De pro-Russische journalist Slavisha Batko Milacic verwoordde de kritiek als volgt : ‘Het plan (ultimatum) voor Kosovo vernedert Servië en het Servische volk door Servië te dwingen gelijkheid, soevereiniteit, territoriale integriteit en de zogenaamde staatssymbolen van Kosovo te accepteren (…) Van Servië wordt verwacht dat het meewerkt aan het ontmantelen van zijn eigen integriteit, zijn eigen constitutionele orde en internationale reputatie.’ Milacic vindt dat Vucic zich niet door het westen moet laten ringeloren. De Servische regering moet in de onderhandelingen de prioriteit leggen bij ‘de bescherming van de huidige Servische bevolking in Kosovo en de terugkeer van de 250.000 verdreven Serviërs. Het reguleren van de status van Servisch staatseigendom in Kosovo, dat in beslag is genomen door de separatistische regering in de provincie. Plus de teruggave van gestolen eigendommen aan de Serviërs, die met geweld uit de provincie werden verdreven.’ Het is een voorbeeld van de steeds sterkere anti-westerse stem onder een deel van de Serviërs die openlijk sympathiseren met de inval van Rusland in Oekraïne en die, zoals we hier eerder deze week konden lezen, bij het herdenken van de de gruwelen in hun eigen burgeroorlog daders en slachtoffers verwisselen.

Waan van de dag

Superjachten vrijgesteld van Europese CO2 heffing

3 februari 2023 , 10:48 , door Jos van Dijk

Superjachten blijven belastingvrij.

Jachten verbruiken enorme hoeveelheden brandstof – en in de regel geldt: hoe groter het schip, hoe meer diesel en navenant grote hoeveelheden broeikasgassen. De meeste zogenaamde superjachten stoten duizenden tonnen per jaar uit’, schrijft Tagesschau. ‘Ter vergelijking: een persoon in Duitsland produceert gemiddeld ongeveer elf ton broeikasgassen per jaar.’

Niettemin blijven eigenaars of huurders van jachten profiteren van een vrijstellingsregel in de CO2-emissiehandel. Naast grote industriële bedrijven en luchtvaartmaatschappijen zullen vanaf 2024 ook het wegverkeer en de gebouwde omgeving vallen onder het emissiehandelssysteem, evenals passagiers- en vrachtschepen met een bruto geregistreerd tonnage van 5000 of meer. Dit geldt echter niet voor ‘niet-commerciële exploitanten of zuivere recreatievaartuigen’, liet de Europese Commissie aan Tagesschau weten.

Foto: Carsten ten Brink (cc)

Spanje haalt banden met Marokko aan

3 februari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Spaanse regering kwam gisteren met een forse delegatie op bezoek bij de collega’s in Rabat. Premier Pedro Sanchez en twaalf van zijn ministers maakten de oversteek naar hun zuiderbuur om er twintig overeenkomsten te ondertekenen. Bevordering van de wederzijdse handel is een belangrijk doel. Daarnaast gaat het over migratie. Spanje is afhankelijk van Marokko bij het terugdringen van het groeiend aantal migranten dat de Spaanse exclaves Melilla en Ceuta in Noord-Afrika probeert te bereiken. Beide landen zijn sinds vorig jaar weer on speaking terms nadat Spanje de claim van Marokko op de West-Sahara had erkend.

Spanje heeft zich altijd verzet tegen de Marokkaanse zeggenschap over de Westelijke Sahara, een voormalige Spaanse kolonie. Madrid pleitte lange tijd voor een referendum onder de lokale bevolking over de toekomst van de regio. De kwestie leidde tot een aanhoudende ruzie tussen de twee landen. In maart vorig jaar stelde premier Sanchez zich achter het Marokkaanse plan voor een zekere autonomie van de regio. Dat plan wordt bestreden door de Saharaanse verzetsbeweging Polisario die de Spaanse stap ziet als het zwichten voor de chantage en de angstpolitiek van Marokko. Spanje is overstag gegaan onder druk van de Europese migratiecrisis, volgens Polisario. Afgelopen zomer leidde het Spaans-Marokkaanse akoord tot een ware veldslag bij Melilla die aan vijf migranten het leven kostte. Na Spanje heeft ook Nederland de Marokkaanse claim erkend, wat heeft geleid tot een aanzienlijke verbetering van de betrekkingen met Marokko. Belangrijk onderdeel van de onderhandelingen tussen Nederland en Marokko was de mogelijkheid voor het terugsturen van uitgeprocedeerde asielzoekers.

Foto: Heather Sunderland (cc)

Finland tussen ‘realpolitik’ en duurzaamheid

27 januari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

‘Desnoods gaan we alleen’. Zo reageerde de Finse minister van Buitenlandse Zaken Pekka Haavisto op de bezwaren van de Turkse president Erdogan tegen aspirant NAVO-lid Zweden. ‘Vanwege de veiligheid van beide landen heeft het natuurlijk de voorkeur om gezamenlijk op te trekken’, zegt Haavisto, ‘maar we moeten ook bereid zijn om dat standpunt te herzien. Is er iets gebeurd dat de toetreding van Zweden op de lange termijn zal vertragen? Het is nu nog te vroeg om daar definitieve uitspraken over te doen.’ Zweden zal de komende tijd alles doen om samen te kunnen blijven optrekken. Van Erdogan mag verwacht worden dat hij minstens tot de Turkse presidentesverkiezingen zijn best zal blijven doen om het maximale te halen uit zijn veto voor de toetreding van nieuwe NAVO-lidstaten. Voor Erdogan is het allemaal onderdeel van zijn verkiezingscampagne. Hij manifesteert zich als de sterke man met wie niet te spotten valt, niet alleen tegenover zijn binnenlandse kiezers, maar vooral ook voor de grote migrantenpopulaties in het buitenland. Die zijn net als in het verleden van groot belang om zijn positie te versterken, zeker nu er binnenslands veel kritiek is op zijn regering.

Het is niet erg waarschijnlijk dat Finland komende zomer, als er over het NAVO-lidmaatschap moet worden besloten, zijn buurland zal laten vallen. Beide landen hebben van begin af aan gezegd gezamenlijk te willen optreden. Maar in Finland, dat een 1300 kilometerlange grens met Rusland heeft, is de angst voor een Russische inval net iets groter. Tekenend is dat Finland deze week akkoord is gegaan met een van Erdogans voorwaarden: de opheffing van het wapenexportverbod naar Turkije. Finland zal de export naar Turkije hervatten van staal dat wordt gebruikt bij de productie van bepantsering voor militair materieel, zo maakte het Finse ministerie van Defensie bekend. Het ministerie plaatste tegelijkertijd bij het Zweedse bedrijf Saab een order voor een nieuw luchtafweersysteem. Finland gaat ook meedoen aan de levering van Leopardtanks aan Oekraïne.

Foto: Sebastiaan ter Burg (cc)

Dat mag je óók (al niet meer) zeggen

25 januari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Het genootschap Onze Taal heeft onder deze titel een leerzaam boekje uitgegeven over hedendaagse taalgevoeligheden. Taal is de afgelopen jaren, in navolging van Angelsaksische landen, ook in Nederland een strijdperk geworden. Bepaalde termen zijn in de ban geraakt omdat ze als beledigend en stigmatiserend werden ervaren. Maar niet door iedereen. Tegenstanders ervaren nieuwe regels als ideologisch geïnspireerde dwingelandij. Taalkwesties dragen zo bij aan de polarisatie in het publieke debat. Tijd dus voor een verhelderende gids: welke woorden kunnen, en welke juist niet (meer)?

Taalkundige Vivien Waszink inventariseert ‘wat er allemaal gebeurt op het gebied van schurende taal, genderinclusief woordgebruik en het weergeven van diversiteit.’ Het aardige van haar benadering is dat zij nieuwe woorden en uitdrukkingen voornamelijk beschrijft, verklaart en van de nodige achtergrondinformatie voorziet, maar nergens voorschrijft. Je kunt er mee instemmen, je kunt er ook afstand van nemen. Genderneutraal taalgebruik wordt steeds vaker de norm. ‘Dames en Heren’ wordt ‘Beste reizigers’. Dat went best snel. Maar kan al het mannelijke en vrouwelijke volledig uit het publieke discours worden geweerd?

Het is het goed om kennis te nemen van wat er op dit gebied leeft. Achter de taalkwesties worden veel bredere maatschappelijke kwesties zichtbaar. Ze roepen de vraag op of taal de weg kan zijn tot rechtvaardiger maatschappelijke verhoudingen, meer diversiteit en minder ongelijkheid. Taal is een peilstok voor verdergaande veranderingen in de samenleving. Maar die veranderingen vragen tijd en vooral inspanning op andere gebieden zoals wetgeving en verdeling van de welvaart. Alleen woorden zijn niet in staat het denken van mensen een andere richting te geven. Alleen als we steeds meer vrouwelijke directeuren tegenkomen raken we het beeld kwijt dat een directeur altijd een man is. Ik denk dat voor een volgende generatie een arts een vrouw is, terwijl ouderen haar nu nog vaak als verpleegkundige (of nog erger ‘verpleegster’) zien. Daar kun je met goedbedoelde taalrichtlijnen niet tegen op.

Foto: marcovdz (cc)

Macron lokt opnieuw sociale strijd uit

20 januari 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Frankrijk loopt te hoop tegen de pensioenhervormingsplannen van Macron. Meer dan zestig procent van de Fransen ziet de noodzaak van een pensioenhervorming in, volgens een recente opniniepeiling. Maar een nog groter aantal verwerpt de voorstellen van de huidige regering. Macron deed twee jaar geleden eenzelfde poging om een van de voornaamste punten uit zijn binnenlandse politiek program binnen te halen. Het gevolg was een stakingsgolf die Frankrijk sinds 1968 niet meer had gezien. De coronapandemie deed de plannen in de ijskast belanden.

Na zijn herverkiezing vorig jaar probeert de president het nu opnieuw. Met overeenkomstig resultaat. Behalve de CGT, de meest linkse vakcentrale, heeft nu ook de CFDT zich achter de acties geschaard. En de kans is groot dat het plan in het parlement schipbreuk gaat lijden. Macron heeft na de parlementsverkiezingen van juni geen meerderheid meer om, zoals in de afgelopen vier jaar, wetten op vrij eenvoudige wijze aangenomen te krijgen. Dus stelt de Franse regering zich voorzichtig op: er kan nog wel wat veranderd worden. Macron hoopt de rechtse Les Républicains over te kunnen halen tot instemming. De voorgangers van deze partij deden al in de jaren negentig een poging het Franse pensioensysteem aan te passen. Nu is steun van deze partij allerminst zeker. Ook in eigen rijen heeft Macron met critici te maken. Voormalig milieuminister Barbara Pompili van Macrons partij Ensemble vindt dat de voorstellen leiden tot sociale onrechtvaardigheid.