Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Sei F (cc)

Nieuwe politiek in Zagreb

4 augustus 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

De politiek in Kroatië is verlamd geraakt door een persoonlijk conflict tussen president Milanovic en premier Plenkovic. Twee weken geleden riep de president het parlement bijeen vanwege een hoogoplopend conflict bij de rechterlijke macht. Een actie zonder enig precedent in Kroatië. Maar Milanovic heeft in zijn constitutionele bevoegdheden een uitweg gevonden. Als de regering nalatig is doe ik het wel, was zijn verklaring. Parlementsvoorzitter Gordan Jandrokovic van de regerende centrumrechtse HDZ zei dat Milanovic handelde in opdracht van zijn partij, de sociaaldemocraten, die in de oppositie zitten. De oppositie is te zwak om zelf in actie te komen, dus hebben ze hun partijgenoot-president te hulp geroepen, meent Jandrokovic. Premier Plenkovic zei dat het parlement van alles kan bespreken maar dat de oplossing van het conflict met de rechters een zaak is van de regering. Het is de zoveelste aanvaring tussen hem en de president. Eerder bekritiseerde Milanovic de steun van de Kroatische regering aan Oekraïne en dreigde hij een blokkade op te werpen voor het NAVO-lidmaatschap van Finland en Zweden. Milanovic, die eerder ook premier was, is volgens sommigen in rechts vaarwater terechtgekomen. Je zou hem kunnen vergelijken met Milos Zeman, de vorige president van de Tsjechische republiek, eveneens van oorsprong socaaldemocraat, die tot zijn aftreden begin dit jaar ook een geheel eigen koers heeft gevaren.

Foto: Prachatai (cc)

De strijd tegen SLAPP

3 augustus 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

SLAPP staat voor ‘strategische rechtszaken tegen publieke participatie’ (in het Engels strategic lawsuits against public participation). Dat zijn uitputtende rechtszaken tegen journalisten, mensenrechtenverdedigers of wetenschappers die vermogende personen of bedrijven aanspannen met als voornaamste doel hen het zwijgen op te leggen. De gedaagden zijn onrecht, corruptie of mensenrechtenschendingen op het spoor gekomen waarvoor zij in het algemene belang de publiciteit opzoeken. De aanklagers vrezen voor hun reputatie en de aantasting van hun private belangen. Ze hebben geld genoeg om daar kostbare advocatentijd tegen in te zetten en dreigen met enorme boetes en de betaling van huizenhoge proceskosten. De meeste aangeklaagden zitten niet in die positie en kunnen dat risico niet nemen. Daarom haken ze af en kiezen ze er voor niets meer te publiceren, feiten ongenoemd te laten of conform de eisen te rectificeren. Dergelijke rechtszaken kunnen op anderen een chilling effect hebben. Wie onrecht wil onthullen zal eerder gaan nadenken over de risico’s op een SLAPP. Dat schaadt de openheid en de participatie in het publieke debat.

Een recent aangespannen rechtszaak tegen het FD heeft veel weg van een dergelijke poging om de pers te muilkorven. De Nederlandse grootaandeelhouder van handelsonderneming B&S Blijdorp heeft het FD gedagvaard vanwege berichten over mogelijke ontduiking van de sancties tegen Iran en het niet informeren van andere aandeelhouders. Op de achtergrond speelt een conflict met een Iraanse zakenman die marmergroeven exploiteert. Blijdorp vordert naast rectificatie en verwijdering van de artikelen een verklaring van de rechter dat het FD onrechtmatig heeft gehandeld. Aan immateriële schade vordert hij € 150.000; de materiële schade zou in een nadere procedure moeten worden berekend. Het Persvrijheidsfonds van de NVJ staat achter de journalisten en roept de rechter op om deze zaak te beschouwen als een zogenaamde “SLAPP-zaak” en de vorderingen zo snel mogelijk af te wijzen.

Foto: Feng Zhong (cc)

Bezoek van de paus aan Portugal overschaduwd door misbruikschandaal

28 juli 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

De Portugese autoriteiten hebben het hoogste alarmniveau afgegeven voor brandgevaar op het platteland in verschillende regio’s, waaronder de populaire toeristische bestemming Faro in het zuiden en rond de centrale stad Castelo Branco. Honderden brandweerlieden bestrijden een bosbrand in de populaire vakantiebestemming Cascais, ten westen van Lissabon. Het was geen aanleiding voor de organisatoren van de katholieke Wereld Jongeren Dagen (1 tot 6 augustus) om de verwachte duizenden deelnemers te adviseren thuis te blijven. Vandaag komen zo’n duizend jongeren aan in Faro. In het kader van World Nature Conservation Day gaan ze daar op straat sigarettenpeuken verzamelen om het milieubewustzijn te verhogen.

Kindermisbruik

Ook paus Franciscus wordt volgende week in Portugal verwacht. Hij zal er de mis opdragen en een bezoek brengen aan het bedevaartsoord in Fatima. Misschien spreekt hij ook wel over klimaatopwarming en milieubewustzijn. Een onderwerp dat hij in zijn contacten met de Portugese clerus in elk geval niet kan vermijden is het recent aan het licht gekomen kindermisbruikschandaal. Naar verwachting zal hij een ontmoeting hebben met enkele slachtoffers.

In februari onthulde een onderzoekscommissie dat meer dan 4.800 personen mogelijk het slachtoffer zijn geworden van seksueel misbruik van kinderen in de Portugese katholieke kerk. Meer dan 500 vermeende slachtoffers hebben hun verhaal al naar voren gebracht. De presentatie van het onderzoek werd bijgewoond door de Portugese bisschoppen en live uitgezonden door de Portugese televisie. Tot dan toe hadden de bisschoppen slechts een handvol gevallen van misbruik toegegeven.

Waan van de dag

Polen en Hongarije dreigen export van graan uit Oekraïne te blokkeren

26 juli 2023 , 11:45 , door Jos van Dijk

Oost-EU-leden verbreken opnieuw hun solidariteit met Kiev nadat Rusland weer een blokkade van de Zwarte Zeehavens van Oekraïne heeft ingesteld.

Het hemd is nader dan de rok. Polen en andere Oost-Europese landen vrezen dat het graan uit Oekraïne de prijzen naar beneden zal halen ten koste van hun eigen boeren. Vooral Polen verzet zich hiertegen in het zicht van verkiezingen in het najaar. Regeringspartij PiS is voor een goed resultaat sterk afhankelijk van het platteland.

Foto: edwin.11 (cc)

De Oost-kolonie

26 juli 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Vlak na de val van de Muur zat ik in de trein naar Berlijn. Twee vrouwen voegden zich bij ons in de coupé, de een in bontjas met lederen koffer, de ander in een ouderwetse versleten regenjas met boodschappentas. Ze raakten in gesprek. Dat wil zeggen de bontjas las de regenjas de les. Met de boodschappentas op schoot kroop die steeds verder in het defensief. ‘Wat hebben jullie er een puinhoop van gemaakt’ begon de bontjas ‘…hadden jullie niet beter…jullie hadden toch ook….kijk eens naar ons….’ Enzovoort. Ik zat er tussen en geneerde me kapot. De arrogantie spatte er van af.

Hereniging?

Meer dan dertig jaar later schrijft Dirk Oschmann ‘Der Osten: eine westdeutsche Erfindung’, in Duitsland deze zomer een bestseller. In het boek betoogt Oschmann dat niet het DDR-verleden, maar de voortdurende West-Duitse arrogantie verantwoordelijk is voor blijvende ongelijkheid tussen oost en west. Oost is in Duitsland geen neutrale windrichting of geografische aanduiding maar een stempel voor het mindere Duitsland. Het land viert sinds 1990 de ‘hereniging’ van beide landsdelen, maar dat woord is een misleidend eufemisme volgens Oschmann. Het voormalige oosten is door het voormalige West-Duitsland overgenomen, gekoloniseerd en leeggezogen. Oschmann is geboren in Gotha in de toenmalige DDR. Hij is hoogleraar Duitse literatuur aan de universiteit van Leipzig, een van de weinige hoogleraren die oorspronkelijk uit het oosten kwamen. De achterstelling bij de benoemingen van hoogleraren is slechts één voorbeeld. Het aandeel Oostduitsers in leidinggevende posities in wetenschap, bestuur, rechtspraak media en economie ligt gemiddeld op 1,7%. Oschmann noemt vele andere voorbeelden van achterstelling en discriminatie. Zo is de ongelijkheid in lonen nog steeds meer dan 20%, een gegeven dat minder aandacht krijgt dan een even groot verschil op het punt van vertrouwen in de democratie dat in het oosten tot onder de 40% is gezakt. Het gebrek aan ‘democratisch bewustzijn’ wordt wijd en zijd becommentarieerd, van de economische achterstelling wordt geen punt gemaakt, klaagt hij. Zou er misschien een verband kunnen zijn?

Waan van de dag

Vox verliest in Spanje

24 juli 2023 , 10:15 , door Jos van Dijk

De centrum-rechtse Partido Popular won de meeste stemmen, maar een regering met de extreemrechtse Vox zit er niet in.

De PP won 136 zetels, de sociaaldemocratische PSOE 122. Vox bleef steken op 33 zetels, de nieuwe linkse beweging Sumar behaalde er 31. Een minderheidsregering van de PP maakt weinig kans. De voorspellingen dat Spanje na Italië, Finland en Zweden extreemrechts aan de macht zou brengen blijken niet uit te komen. De gok van premier Pedro Sanchez om met deze tussentijdse verkiezen zijn minderheidsregering overeind te kunnen houden kan nog altijd goed uitpakken.

Foto: PSOE (cc)

De gok van Sanchez

21 juli 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Stel je voor: na de enorme nederlaag voor de regeringspartijen bij de provinciale statenverkiezingen besloot Rutte in een ‘epifaan’ moment zijn regering te ontbinden. Hij vond dat hij de kiezers een nieuw mandaat moest vragen. Was dat in ons land mogelijk geweest? In Spanje leden de regeringspartijen in mei grote verliezen bij de regionale verkiezingen. Daarop besloot premier Pedro Sanchez van de sociaaldemocratische PSOE nieuwe verkiezingen uit te schrijven. Hij hoopt a.s. zondag op hernieuwde steun voor zijn linkse regering. Maar dat is allerminst zeker. In de polls gaan de conservatieven van de Partido Popular (PP) aan kop. De kans wordt groot geacht dat de PP samen met de extreemrechtse partij Vox een nieuwe zeer conservatieve regering gaat vormen. Heeft Sanchez verkeerd gegokt?

In Spanje is de politiek strikt verdeeld in links en rechts. Grote coalities bestaan er tot nu toe niet. Het politieke landschap is sinds kort wel enigszins veranderd. De gematigd rechtse partij Cuidadanos doet niet mee met deze verkiezingen, een voordeel voor de PP. Vox is de afgelopen tijd flink gegroeid. De PP werkt op regionaal niveau wel met Vox samen, maar hoopt zondag genoeg stemmen te halen om alleen te kunnen regeren. Vox blijft voor een deel van de centrum-rechtse kiezers een brug te ver. Aan de linkerkant wordt de sterk verzwakte junior-regeringspartner Podemos vervangen door het nieuwe platform Sumar van de minister van Arbeid Yolande Diaz. Volgens haar gaat het zondag om een keuze tussen twee coalities: “De coalitie van rechten, vrijheid en vooruitgang – een coalitie van ons en de socialistische partij – en de coalitie van haat, die de rechten van vrouwen en LHBT’s verwerpt, en die bedrijven tegen werknemers opstelt.” Wat Diaz mee heeft is een de inhaalslag die het land de afgelopen jaren gemaakt heeft inzake vrouwen- en homorechten. Maar een voortzetting van de linkse coalitie lijkt nu toch moeilijk en is waarschijnlijk alleen mogelijk met steun van regionale partijen die weinig op hebben met de centralistische PP. De gok van Sanchez is waarschijnlijk dat de gedoodverfde winnaar PP stemmen tekort komt om alleen te regeren, dat het met Vox niet lukt en dat hij met zijn sociale beleid nog voldoende kiezers heeft kunnen overhalen om zijn minderheidsregering met eventuele gedoogsteun van regionale partijen voort te zetten.

Foto: Martha de Jong-Lantink (cc)

Orbán straft kritische leraren met nieuwe onderwijswet

7 juli 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Ondanks hevige protesten en demonstraties is het Hongaarse parlement dinsdag akkoord gegaan met een nieuwe onderwijswet die de positie van leraren ernstig aantast. Ze verliezen hun ambtenarenstatus, moeten langer werken en kunnen worden overgeplaatst naar scholen met een tekort aan leerkrachten. De salarissen voor Hongaarse onderwijzers behoren tot de laagste in de Europese Unie, en critici van de wet zeggen dat het beroep nu nog onaantrekkelijker wordt waardoor het bestaande tekort aan leraren op Hongaarse scholen zal verergeren. De lerarenbonden zien het doorzetten van de wet als wraak op de demonstranten die het regime-Orbán het afgelopen jaar op alle mogelijke manieren hebben bestreden. De regering zegt dat er op termijn wel sprake is van salarisverbetering maar legt de schuld voor huidige tekorten bij de Europese Unie die nog steeds niet afkomt met de beloofde bijdrage uit het corona-herstelfonds. Hongarije heeft een flink begrotingstekort dat volgens de laatste cijfers in 17 jaar niet zo hoog is opgelopen.

Orbán lijkt vast van plan om alle oppositie tegen zijn regering uit te schakelen. Regeringsgetrouwe media voeren nu ook een campagne tegen de burgemeester van Boedapest, Gergely Karácsony. Hij is lid van een coalitie van de Dialoogpartij en de Groenen, een van de weinig overgebleven oppositiepartijen. Hij heeft zich opnieuw kandidaat gesteld voor de verkiezingen volgend jaar. Nu heeft de inlichtingendienst twijfels naar buiten gebracht over de herkomst van donaties voor de organsatie ’99 Mozgalom’ die in 2021 voor Karácsony de verkiezingscampagne op touw zette. Hij hoopte toen Orbán te verslaan (maar stond om strategische redenen zijn plaats af aan Peter Márki-Zay die het uiteindelijk ook niet redde tegen Orbán). Zonder degelijke bewijzen wordt Karácsony nu vanwege ‘duistere financieringsbronnen’ beschuldigd van fraude, witwassen en het gebruik van buitenlandse bronnen.

Waan van de dag

Multinationals financieren Russische oorlog

4 juli 2023 , 10:27 , door Jos van Dijk

Oekraïense economen deden onderzoek naar multinationals die actief zijn gebleven in Rusland na de inval in Oekraïne: The Business of Staying

Het rapport, geschreven door de groep B4Ukraine en de Kyiv School of Economics (KSE), laat zien dat internationale bedrijven in 2022 alleen al via hun Russische bedrijven zo’n 214 miljard dollar aan inkomsten verdienden en 3,5 miljard dollar aan winstbelasting betaalden. ‘Dat is “slechts het topje van de ijsberg en waarschijnlijk een substantiële onderschatting”, zegt het rapport, omdat belastingen betaald op de salarissen van werknemers of btw niet zijn opgenomen in de cijfers,’ volgens Politico’s Brussels Playbook.

Foto: Movilh Chile (cc)

De opmars van extreemrechts in Europa

30 juni 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

In Griekenland is premier Kyriakos Mitsotakis er in tweede instantie in geslaagd een meerderheid in het parlement te veroveren. Hij kan nu in z’n eentje verder regeren met zijn conservatieve partij Nea Dimokratia. Opvallend is de winst van extreemrechtse partijen. Spartiates, de opvolger van de verboden fascistische partij Gouden Dageraad, kreeg 5% van de stemmen. Samen met twee kleine uiterst rechtse partijtjes die ook de kiesdrempel wisten te halen is extreemrechts in Griekenland goed voor bijna 13% van de stemmen.

Vorige week schreef ik hier over Finland waar de radicale Finnenpartij nu deelneemt aan een nieuwe rechtse regering. Twee weken geleden ging het over Oostenrijk waar de FPÖ in de peilingen de grootste is geworden. In Duitsland is volgens recente peilingen de AfD nu de tweede partij. Zondag heeft voor het eerst een politicus van de extreemrechtse partij een regionale verkiezing gewonnen.

Moeten we ons zorgen maken? Owen Jones waarschuwde in The Guardian na het recente succes van de Spaanse extreemrechtse partij Vox bij de gemeenteraadsverkiezingen eind mei voor een ‘griezelige normalisering’ van extreem rechts in de Europese politiek. Hij wijst daarvoor ook op het grote aantal stemmen dat Marine Le Pen vorig jaar in Frankrijk wist te halen. En natuurlijk op Italië met de nieuwe premier Giorgia Meloni van de uiterst rechtse partij Fratelli d’Italia. In Zweden hebben we vorig jaar gezien hoe centrum-rechts de ban op de Zweden Democraten heeft opgeheven en deze partij als gedoogpartij indirect regeringsmacht heeft gegeven. Met alle gevolgen van dien. En dan hebben we het nog niet gehad over Polen, Hongarije en de andere Oost-Europese staten.

Foto: lens-flare.de (cc)

Een niet meer te stoppen radicalisering

26 juni 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Zelden las ik een roman die de actualiteit zo dicht nadert. In Zwischen Welten spelen Juli Zeh en Simon Urban met alle hedendaagse politieke en culturele thema’s: klimaatverandering, identiteitspolitiek, racisme, cancelcultuur, genderkwesties, taalgevoeligheden, de toekomst van het boerenbedrijf, de kloof tussen stad en platteland, de oorlog in Oekraïne. Heel hedendaags is ook de vorm: het boek bestaat uit een uitwisseling van mails en appjes tussen de twee hoofdpersonen, de journalist Stefan en zijn voormalige studievriendin Theresa die het boerenbedrijf van haar vader in Oost-Duitsland heeft overgenomen. Een uitwisseling die -ook heel herkenbaar- regelmatig ontspoort. Het boek bestrijkt de periode van januari tot oktober 2022. Het is allemaal fictie, maar het idee dat het ook allemaal gebeurd zou kunnen zijn vorig jaar dringt zich regelmatig op. En dat geldt niet alleen voor Duitsland.

Juli Zeh heeft eerder prachtige boeken over het hedendaagse leven geschreven zoals Ons soort mensen en Nieuwjaar. De vorm van de nieuwe roman die ze samen met Simon Urban schreef wekte bij mij aanvankelijk wel enige reserve: 416 pagina’s briefwisseling, kun je daar wel voldoende ontwikkeling in stoppen om het boeiend en leesbaar te houden? Op dat punt ben ik echter totaal niet teleurgesteld. Het boek is tot het einde zeer onderhoudend en bepaald niet gespeend van de nodige humor over hedendaagse opvattingen en gebruiken. Het is in feite een actuele satirische zedenschets die te denken geeft over moderne cultuur en hedendaagse politieke mores. We zien Stefan worstelen op de redactie van zijn Hamburgse weekblad. Hij kiest een progressieve positie inzake klimaat en gender, maar verliest het in de loop van het verhaal van de intriges van radicalen die zijn chef en grote voorbeeld uiteindelijk de kop kosten. Theresa zien we radicaliseren als haar bio-melkveebedrijf ten onder dreigt te gaan aan overheidsvoorschriften en ze geconfronteerd wordt met een collega die er geen gat meer in ziet en een einde aan zijn leven maakt.

Waan van de dag

Recordaantal Britten wil terug in de EU

23 juni 2023 , 11:12 , door Jos van Dijk

Het aantal Britten dat weer terug wil in de EU is sinds 2016 nog nooit zo groot geweest.

Uit onderzoek blijkt dat 58% van de Britten nu voor herintreding zou stemmen. Zowel Britten als Europeanen denken ook dat de terugkeer van het VK naar de EU waarschijnlijker wordt, terwijl Britse respondenten optimistischer zijn over de toekomst van het blok – in die mate dat ze de Europese Commissie meer vertrouwen dan hun eigen regering, schrijft The Guardian.