Jos van Dijk, auteur op Sargasso

Foto: Martha de Jong-Lantink (cc)

Orbán straft kritische leraren met nieuwe onderwijswet

7 juli 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Ondanks hevige protesten en demonstraties is het Hongaarse parlement dinsdag akkoord gegaan met een nieuwe onderwijswet die de positie van leraren ernstig aantast. Ze verliezen hun ambtenarenstatus, moeten langer werken en kunnen worden overgeplaatst naar scholen met een tekort aan leerkrachten. De salarissen voor Hongaarse onderwijzers behoren tot de laagste in de Europese Unie, en critici van de wet zeggen dat het beroep nu nog onaantrekkelijker wordt waardoor het bestaande tekort aan leraren op Hongaarse scholen zal verergeren. De lerarenbonden zien het doorzetten van de wet als wraak op de demonstranten die het regime-Orbán het afgelopen jaar op alle mogelijke manieren hebben bestreden. De regering zegt dat er op termijn wel sprake is van salarisverbetering maar legt de schuld voor huidige tekorten bij de Europese Unie die nog steeds niet afkomt met de beloofde bijdrage uit het corona-herstelfonds. Hongarije heeft een flink begrotingstekort dat volgens de laatste cijfers in 17 jaar niet zo hoog is opgelopen.

Orbán lijkt vast van plan om alle oppositie tegen zijn regering uit te schakelen. Regeringsgetrouwe media voeren nu ook een campagne tegen de burgemeester van Boedapest, Gergely Karácsony. Hij is lid van een coalitie van de Dialoogpartij en de Groenen, een van de weinig overgebleven oppositiepartijen. Hij heeft zich opnieuw kandidaat gesteld voor de verkiezingen volgend jaar. Nu heeft de inlichtingendienst twijfels naar buiten gebracht over de herkomst van donaties voor de organsatie ’99 Mozgalom’ die in 2021 voor Karácsony de verkiezingscampagne op touw zette. Hij hoopte toen Orbán te verslaan (maar stond om strategische redenen zijn plaats af aan Peter Márki-Zay die het uiteindelijk ook niet redde tegen Orbán). Zonder degelijke bewijzen wordt Karácsony nu vanwege ‘duistere financieringsbronnen’ beschuldigd van fraude, witwassen en het gebruik van buitenlandse bronnen.

Waan van de dag

Multinationals financieren Russische oorlog

4 juli 2023 , 10:27 , door Jos van Dijk

Oekraïense economen deden onderzoek naar multinationals die actief zijn gebleven in Rusland na de inval in Oekraïne: The Business of Staying

Het rapport, geschreven door de groep B4Ukraine en de Kyiv School of Economics (KSE), laat zien dat internationale bedrijven in 2022 alleen al via hun Russische bedrijven zo’n 214 miljard dollar aan inkomsten verdienden en 3,5 miljard dollar aan winstbelasting betaalden. ‘Dat is “slechts het topje van de ijsberg en waarschijnlijk een substantiële onderschatting”, zegt het rapport, omdat belastingen betaald op de salarissen van werknemers of btw niet zijn opgenomen in de cijfers,’ volgens Politico’s Brussels Playbook.

Foto: Movilh Chile (cc)

De opmars van extreemrechts in Europa

30 juni 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

In Griekenland is premier Kyriakos Mitsotakis er in tweede instantie in geslaagd een meerderheid in het parlement te veroveren. Hij kan nu in z’n eentje verder regeren met zijn conservatieve partij Nea Dimokratia. Opvallend is de winst van extreemrechtse partijen. Spartiates, de opvolger van de verboden fascistische partij Gouden Dageraad, kreeg 5% van de stemmen. Samen met twee kleine uiterst rechtse partijtjes die ook de kiesdrempel wisten te halen is extreemrechts in Griekenland goed voor bijna 13% van de stemmen.

Vorige week schreef ik hier over Finland waar de radicale Finnenpartij nu deelneemt aan een nieuwe rechtse regering. Twee weken geleden ging het over Oostenrijk waar de FPÖ in de peilingen de grootste is geworden. In Duitsland is volgens recente peilingen de AfD nu de tweede partij. Zondag heeft voor het eerst een politicus van de extreemrechtse partij een regionale verkiezing gewonnen.

Moeten we ons zorgen maken? Owen Jones waarschuwde in The Guardian na het recente succes van de Spaanse extreemrechtse partij Vox bij de gemeenteraadsverkiezingen eind mei voor een ‘griezelige normalisering’ van extreem rechts in de Europese politiek. Hij wijst daarvoor ook op het grote aantal stemmen dat Marine Le Pen vorig jaar in Frankrijk wist te halen. En natuurlijk op Italië met de nieuwe premier Giorgia Meloni van de uiterst rechtse partij Fratelli d’Italia. In Zweden hebben we vorig jaar gezien hoe centrum-rechts de ban op de Zweden Democraten heeft opgeheven en deze partij als gedoogpartij indirect regeringsmacht heeft gegeven. Met alle gevolgen van dien. En dan hebben we het nog niet gehad over Polen, Hongarije en de andere Oost-Europese staten.

Foto: lens-flare.de (cc)

Een niet meer te stoppen radicalisering

26 juni 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

RECENSIE - Zelden las ik een roman die de actualiteit zo dicht nadert. In Zwischen Welten spelen Juli Zeh en Simon Urban met alle hedendaagse politieke en culturele thema’s: klimaatverandering, identiteitspolitiek, racisme, cancelcultuur, genderkwesties, taalgevoeligheden, de toekomst van het boerenbedrijf, de kloof tussen stad en platteland, de oorlog in Oekraïne. Heel hedendaags is ook de vorm: het boek bestaat uit een uitwisseling van mails en appjes tussen de twee hoofdpersonen, de journalist Stefan en zijn voormalige studievriendin Theresa die het boerenbedrijf van haar vader in Oost-Duitsland heeft overgenomen. Een uitwisseling die -ook heel herkenbaar- regelmatig ontspoort. Het boek bestrijkt de periode van januari tot oktober 2022. Het is allemaal fictie, maar het idee dat het ook allemaal gebeurd zou kunnen zijn vorig jaar dringt zich regelmatig op. En dat geldt niet alleen voor Duitsland.

Juli Zeh heeft eerder prachtige boeken over het hedendaagse leven geschreven zoals Ons soort mensen en Nieuwjaar. De vorm van de nieuwe roman die ze samen met Simon Urban schreef wekte bij mij aanvankelijk wel enige reserve: 416 pagina’s briefwisseling, kun je daar wel voldoende ontwikkeling in stoppen om het boeiend en leesbaar te houden? Op dat punt ben ik echter totaal niet teleurgesteld. Het boek is tot het einde zeer onderhoudend en bepaald niet gespeend van de nodige humor over hedendaagse opvattingen en gebruiken. Het is in feite een actuele satirische zedenschets die te denken geeft over moderne cultuur en hedendaagse politieke mores. We zien Stefan worstelen op de redactie van zijn Hamburgse weekblad. Hij kiest een progressieve positie inzake klimaat en gender, maar verliest het in de loop van het verhaal van de intriges van radicalen die zijn chef en grote voorbeeld uiteindelijk de kop kosten. Theresa zien we radicaliseren als haar bio-melkveebedrijf ten onder dreigt te gaan aan overheidsvoorschriften en ze geconfronteerd wordt met een collega die er geen gat meer in ziet en een einde aan zijn leven maakt.

Waan van de dag

Recordaantal Britten wil terug in de EU

23 juni 2023 , 11:12 , door Jos van Dijk

Het aantal Britten dat weer terug wil in de EU is sinds 2016 nog nooit zo groot geweest.

Uit onderzoek blijkt dat 58% van de Britten nu voor herintreding zou stemmen. Zowel Britten als Europeanen denken ook dat de terugkeer van het VK naar de EU waarschijnlijker wordt, terwijl Britse respondenten optimistischer zijn over de toekomst van het blok – in die mate dat ze de Europese Commissie meer vertrouwen dan hun eigen regering, schrijft The Guardian.

Foto: Susanne Nilsson (cc)

Conservatieven aan de macht in Finland

23 juni 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Coca Cola neemt de Finse wodkaproductie over. En het Lenin-park in Helsinki krijgt een andere naam. Finland, het jongste lid van het NAVO-bondgenootschap heeft zich definitief bekeerd tot het westerse kamp. Dinsdag kreeg het land een nieuwe regering met een coalitie van de conservatieve Nationale Coalitiepartij, de christendemocraten, de Zweedse volkspartij en de extreemrechtse Finnenpartij.

Petteri Orpo van de Nationale Coalitiepartij is de nieuwe premier. Zijn partij werd bij de laatste parlementsverkiezingen de grootste met 22% van de stemmen, op de voet gevolgd door de Finnenpartij (21%) en de Sociaaldemocraten (20%) van voormalig premier Sanna Marin. De oppositiepartijen zijn in het eerste parlementaire debat met de nieuwe regering meteen hard in de aanval gegaan. De fractieleider van de sociaaldemocratische SDP, Lindtman, bekritiseerde bezuinigingen die snijden in de voordelen van lagere inkomens. Daartegenover staan belastingvoordelen voor de rijken en versoepeling van het ontslagrecht. “Is dit de regering van ‘een sterk en zorgzaam Finland'” vroeg hij met verwijzing naar de titel van het coalitieprogramma. “Of zorgt ze alleen voor de sterken?” Finland heeft nog altijd te maken met stijging van de werkloosheid, in het bijzonder onder jongeren. Tegelijkertijd neemt het aantal buitenlandse arbeidskrachten toe. Maar dat zou kunnen veranderen als de plannen van de nieuwe regering worden uitgevoerd. Maandag demonstreerden in Helsinki honderden Finnen tegen aangekondigde restrictieve maatregelen voor immigranten.

Foto: SP (cc)

Het verschil tussen ‘democratisch’ en ‘antidemocratisch’ wantrouwen

20 juni 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - De AIVD maakt zich grote zorgen om het ‘anti-institutioneel extremisme’ in Nederland, nu het aantal aanhangers van complotdenkers blijft groeien. Volgens de veiligheidsdienst zouden meer dan honderdduizend mensen in mindere of meerdere mate geloven dat er internationaal en in Nederland een ‘kwaadaardige elite’ aan de macht is die bezit heeft genomen van de overheid, de media en de wetenschap. Dergelijk extremisme kan als het zich verder uitbreidt een gevaar opleveren voor de democratische rechtsorde, volgens de dienst.

In De Groene van vorige week merkt inlichtingenexpert Jelle van Buuren op dat de AIVD anderzijds ook van mening is dat anti-institutionele kritiek wel degelijk hoort in een gezonde democratie: ‘Het zich uitspreken tegen overheidsbeleid, het betwisten van de rechtvaardigheid van een rechterlijke uitspraak, politici bestempelen als elitair en de waarheid in twijfel trekken van een journalistiek of wetenschappelijk artikel, of de wet overtreden bij protesten, is niet extremistisch’. Erkend wordt dat ‘instabiliteit bij een democratische rechtsorde hoort’, dat tegenspraak en kritiek gestimuleerd moeten worden, dat felle meningsverschillen en polarisatie legitiem zijn, zolang de ander maar niet wordt gedehumaniseerd.

Extremistische varianten van deze op zichzelf nuttige tegenspraak worden helaas echter gevoed door het falen van de instituties. De veiligheidsdienst wijst op de toeslagenaffaire, de problemen met de gaswinning in Groningen en de stikstofcrisis. Bovendien kwam Rutte vorig jaar in opspraak omdat hij uit eigen beweging sms’jes van zijn telefoon had gewist, wat parlementaire controle onmogelijk maakte. De AIVD: “Het vergroten van de weerbaarheid vraagt vooral om betrouwbaarheid en eerlijk communiceren van instituties”. Een nogal versleten stellingname. De vraag waar het om draait is natuurlijk wanneer er nu eindelijk een adequaat antwoord van de politiek komt dat een verdere groei van het extremisme kan tegengaan.

Waan van de dag

RSF: Julian Assange ‘gevaarlijk dichtbij’ uitlevering aan de VS

19 juni 2023 , 19:57 , door Jos van Dijk

Julian Assange gevaarlijk dicht bij uitlevering na afwijzing van beroep door het Hooggerechtshof

In een schriftelijke beslissing van drie pagina’s die op 6 juni werd uitgevaardigd, verwierp een enkelvoudige rechter, Justice Swift, alle acht gronden van Assange’s beroep tegen het uitleveringsbevel dat in juni 2022 door de toenmalige Britse minister van Binnenlandse Zaken Priti Patel was ondertekend. Na een laatste hoger beroep bij een meervoudige rechtbank (dat hem overigens ook nog geweigerd kan worden) rest Assange hoogstens nog een gang naar het Europese Hof voor de Mensenrechten. Het is niet duidelijk of deze stap een opschortende werking heeft. Gevreesd moet worden dat hij in de VS de rest van zijn leven in de gevangenis kan zitten voor het publiceren van gelekte geheime documenten in 2010.

Waan van de dag

Gevangen zonder aanklacht

16 juni 2023 , 11:24 , door Jos van Dijk

Palestijnse gevangen die zonder aanklacht of proces vastzitten beginnen zondag een massale hongerstaking.

Uit een persbericht van Addameer, de organisatie die Palestijnse gevangen ondersteunt:

Het aantal Palestijnen dat wordt onderworpen aan administratieve detentie is de afgelopen tijd sterk gesteden. Momenteel zitten er 1.083 personen in Israëlische gevangenissen, ”aan wie het recht wordt ontzegd om de reden van hun opsluiting te weten onder het voorwendsel van ‘geheime’ informatie…. Onder de gedetineerden bevinden zich drie vrouwen en 19 kinderen, wat het onrecht en de wreedheid van deze praktijk nog eens onderstreept.”

Foto: Team Basis (cc)

Oostenrijkse sociaaldemocraten naar links

16 juni 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

De leiderschapsverkiezing bij de Oostenrijkse sociaaldemocratische SPÖ eindigde onlangs in een bizarre ontknoping. Een ’technische fout’ in een Excelbestand heeft er volgens de partij toe geleid dat de verkeerde kandidaat als nieuwe leider werd aangekondigd. Niet Hans Peter Doskozil had gewonnen maar Andreas Babler (foto). De stemmen voor de twee eindkandidaten van bijna zeshonderd afgevaardigden op een partijconferentie waren op een of andere manier door elkaar gegooid. Een slimme journalist miste in de uitslag één stem, waarna de fout aan het licht kwam. Doskozil had zijn overwinningsrede al gehouden.

Babler’s kansen om premier te worden na de parlementsverkiezingen in Oostenrijk volgend najaar worden niet hoog ingeschat. Hij behoort tot de uiterst linkse vleugel van de sociaaldemocraten en heeft in het verleden nogal forse uitspraken gedaan over de EU en de NAVO. Babler’s kandidatuur kwam als een verrassing en is niet los te zien van ontevredenheid aan de basis van de partij over de slechte resultaten bij recente regionale verkiezingen. In Salzburg was de communistische partij de grote winnaar ten koste van de sociaaldemocraten. Babler heeft nu –naar het voorbeeld van Jeremy Corbyn– de grassroots van de sociaaldemocraten weten te mobiliseren voor een nieuwe koers. De oude partijleiding slaagde er niet in een passend antwoord te geven op de politiek van de zittende coalitie van de conservatieve ÖVP en de Groenen. Babler heeft, anders dan Doskozil een coalitie met de conservatieve ÖVP afgewezen. Zoals de kaarten nu liggen ziet het er naar uit dat de ÖVP wel weer met de extreemrechtse FPÖ in zee zal gaan.

Foto: Heinrich-Böll-Stiftung (cc)

Warmtepomp verdeelt Duitse coalitiepartners

26 mei 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

Het onderling vertrouwen tussen de Groenen en de liberale FDP is deze week flink gedaald. Aanleiding is een voor de Groenen cruciale wet over de landelijke invoering van warmtesystemen. In het coalitieakkoord is afgesproken dat een dergelijke wet nog voor de zomer door het parlement wordt behandeld. De FDP ligt nu dwars over specifieke regels voor de invoering van de wet. Uitstel dreigt. De Groenen waarschuwen voor een regeringscrisis. Volgens de groene minister voor Economie en klimaatbeleid Robert Habeck, die de wet heeft ingediend, houdt de FDP zich niet aan haar belofte. Zijn partijgenoot in de Bondsdag Irene Mihalic: ‘De FDP opereert als een oppositiepartij.’

De omstreden wet bepaalt dat nieuw geïnstalleerde verwarmingssystemen in gebouwen vanaf 2024 minstens voor tweederde klimaatneutraal moeten zijn. In de praktijk betekent dit de verplichte installatie van een (behoorlijk gesubsidieerde) warmtepomp voor iedereen van wie de verwarming aan vervanging toe is. De FDP valt behalve over de kosten ook over de uitvoerbaarheid van het plan. De Groenen hebben al aangeboden over compromissen te willen praten. Maar het is de zoveelste keer dat de verhouding tussen Groenen en FDP onder druk staat. Eerder waren er al conflicten over het sluiten van de kerncentrales en het Europese verbod op verbrandingsmotoren vanaf 2035. Daarbovenop kwam de weigering van Habeck om zijn staatssecretaris Graichen te ontslaan nadat die zijn vriend aan een overheidsbaan had geholpen. Graichen vertrok zelf. Maar de reputatie van de Groenen en in het bijzonder van de vorig jaar nog zo populaire minister Habeck liep een flinke deuk op.

Foto: Ben Stassen (cc)

De context van woorden

25 mei 2023 , 08:00 , door Jos van Dijk

COLUMN - Vorige week wees Marc van Oostendorp er in zijn column over taalproevers op dat de betekenis van woorden niet altijd eenduidig is. Dat breekt met name de juristen op die als geen ander precies willen zijn in hun taalgebruik. Je kunt de betekenis van een woord natuurlijk opzoeken in een woordenboek. Maar dat geeft niet altijd uitsluitsel. ‘Het is nu juist een kenmerk van menselijke taal dat woorden altijd een wat vage betekenis hebben, waarvan de betekenis inderdaad eigenlijk grotendeels op een geheimzinnige manier door de context wordt bepaald.’ Dat geeft te denken.

Tot die context moeten we volgens mij ook de omstandigheden, de achtergrond en de cultuur van de taalgebruikers rekenen. Generatieverschillen leveren bijvoorbeeld verschillen op in taalgebruik. Taal is een levend ding en verandert in de loop van de tijd. Woordenboeken lopen in dat opzicht altijd achter. Allemaal redenen om de betekenis van woorden niet altijd als een absoluut gegeven op te vatten. Natuurlijk, een stoel is een stoel. Maar wat is een fascist? De betekenis die de een aan een woord hecht kan nogal verschillen van die van een ander. Lastig voor de onderlinge communicatie, maar bovenal buitengewoon ongemakkelijk voor een rechter die een uitspraak moet doen in zaken waar juist de woorden tellen: smaad, belediging, discriminatie, bedreiging.