Jorn

Illustratie: Crachàt

De emotionele ontlading die Brecht verwachtte bleef uit. Zijn ouders bleven rustig op de bank zitten en keken om zich heen naar de staat van het appartement. Brecht kende dit, als het op onderhoud aankwam dan was het bij zijn ouders altijd helemaal in orde en hij zag hun enigszins misprijzende blikken langs de muur gaan die al jaren niet meer geverfd was en gelig was geworden door de aanslag van sigarettenrook. Maar dat kon hem allemaal niets schelen. Lijdzaam moest hij toekijken hoe zijn ouders gelaten waren onder het nieuws van de laatste paar uur en zelfs opgelucht leken te zijn met de tijding. Het was het laatste dat hij had verwacht.

‘Wat doen we nu met de begrafenis?’, vroeg de moeder aan de vader.
‘Ongeacht wat de rechercheur vandaag te weten komt, laten we de begrafenis toch over drie dagen plaatsvinden. Het vormt slechts een formaliteit in besloten kring, dus we hoeven ook niemand uit te nodigen voor de begrafenis. Wat doet het er dan toe of het een echt lijk is, of niet? Er is al genoeg verloren geraakt, we kunnen dit maar beter zo snel mogelijk achter de rug hebben.’
De moeder knikte instemmend. Ze omhelsden elkaar even kort waarna ze op zoek gingen naar tastbare herinneringen. Brecht sloeg het allemaal gade vanaf de zijkant. Na een tijdje hoorde hij zijn moeder vanuit de slaapkamer: ‘Zou hij al zijn foto’s weg hebben gedaan?’
‘Maakte hij die dan?’, antwoordde zijn vader hierop.
‘Naturlijk wel, hij had hele series van zijn vakanties in Zuid-Amerika, van een jaar of vijf geleden.’
‘Oh ja, natuurlijk, het lijkt me sterk dat hij die weg heeft gedaan. Misschien heeft hij ze naar zolder gebracht.
Brecht liep nadat hij dit gehoord had haastig de slaapkamer binnen. De deurtjes van zijn commode stonden open, maar nergens waren de mapjes en de zilveren metalen doos waarin hij zijn foto’s bewaarde te bekennen. Hij draaide zich direct om en keek naar zijn moeder die onverstoorbaar verder ging met het doorzoeken van zijn boekenkast.

Illustratie: Crachàt

Hij balanceerde op de rand van de afgrond, maar hij wist zich staande te houden. Hij was zich ervan bewust dat hij op zijn tellen moest gaan passen en dat hij maatregelen moest nemen voor het te laat was. Zijn adaptieve vermogen stelde hem in staat zijn rol bij de Arbo-arts uit te vergroten. De diagnose werd snel gesteld, hij was overspannen. Na enkele weken zonder waarneembare vebetering begon de arts ongeduldig te worden. Zijn toon werd grimmiger en zijn aanpak doortastender. In een gesprek met zijn werkgever gaf Brecht echter aan dat hij weinig heil zag in deze methode en dat zijn bezoeken aan hem hem steeds zwaarder vielen. Langdurige ziektwet of arbeidsongeschiktheid lagen op de loer en doordat dit zijn werkgever veel geld zou aan kosten, kon Brecht zijn troef uitspelen. Hij sloot een overeenkomst met zijn werkgever waarbij hij zou worden ontslagen en vier maandsalarissen meekreeg.

Ongemerkt was een jonge vrouw bij hem op het bankje komen zitten. Ze zat er misschien al een paar minuten zonder dat Brecht het had opgemerkt. Onberoerd keek ze voor zich uit met haar ogen gericht naar het water. Ze was mooi in haar nonchalance, haar haar viel in lange slierten langs haar slapen en achter deze sluier lagen haar ogen enigszins verscholen in hun kassen waardoor ze een verlegen gezichtsuitdrukking kreeg. Boven haar lip had ze een klein litteken dat nauwelijks opviel, maar die als een soort indicator voor de volheid van haar lippen leek te dienen. Brecht had een zwak voor deze beminnelijke schoonheid die niet overdreven op zoek was naar aandacht, maar tegelijkertijd maakte deze hem ook argwanend alsof de eenvoud ervan niets anders kon verhullen dan een complex karakter. Toen ze merkte dat Brecht haar langdurig aan zat te staren, draaide ze haar hoofd in zijn richting en beantwoordde zijn blik met even weinig gene. Brecht schrok hiervan alsof hij zich betrapt voelde en wendde zijn hoofd ijlings af. Ongemakkelijk keek hij weer voor zich, zijn pupillen rusteloos heen en weer gaand, niet wetende waar hij zijn blik moest laten. Ze gooide een steentje in het water waarop concentrische cirkels zich vormden op het oppervlak.

Illustratie: Crachàt

Hij zag zichzelf zoals anderen hem altijd moeten hebben gezien, zonder de speling tussen het brandpunt in de ogen en de spiegel. Dit besef zorgde ervoor dat de scène die zich nog maar zo kort geleden in deze slaapkamer had afgespeeld, weer langzaam bij hem begon te dagen. Hij sloeg de lakens terug om te zien waar al het bloed vandaan kwam. Drie wonden zaten in de buik van het lijk, het bloed was nog maar net gestold. De steken voltrokken zich in zijn herinnering gepaard gaande met de pijn die door zijn lijf was getrokken. Hij trok zijn shirt omhoog en zag daar de drie wonden zitten op exact dezelfde plekken als die op het lichaam op het bed. Het kon niet anders dan dat hij dood was, morsdood. Wat hij nu ervoer was de perceptie van zijn geest die nog vastgeklonken zat aan het leven dat hij zojuist had verlaten. Er restte niets meer dan een ziel die zich had onttrokken aan zijn stoffelijke omhulsel. Het lijf ervoer hij als het zijne, maar het was slechts een hallucinatie van zijn afgestorven geest. Was hij nu terecht gekomen in het hiernamaals of was het slechts een tijdelijke toestand waarin hij in staat werd gesteld het besef tot hem door te laten dringen dat hij afscheid diende te gaan nemen van het leven?

Gisteren was de dag dat men in Nederland op vertoon van het boekenweekgeschenk gratis met de trein mocht reizen. Niets is er ontspannender dan met een boekje een lange treintocht te maken, dus besloot ik naar het zuiden des lands te gaan om mij volledig onder te kunnen dompelen in het geschonken kleinood. Al jaren geleden heeft men de koppeling van het onderwerp van het geschenk aan het thema van de boekenweek losgelaten en daardoor was er nergens een verwijzing te vinden naar de hilarische novelle van Desiderius Erasmus die in 1511 werd gepubliceerd. In 2001 werd er een geheel nieuwe versie geschreven door Arnon Grunberg die grimmiger van aard was, maar minder briljant. Eminence grise van de Nederlandse literatuur en fervent boekenbalbezoeker Harry Mulisch verkaarde vorige week op de Amsterdamse stadszender At5 dat we de humor nu wel kennen en dat het thema van volgend jaar de tristesse zou moeten worden.

De Brug van Geert Mak loopt daar wellicht al enigszins op vooruit. Een jaar lang bezocht hij de de befaamde Galata Brug in Istanbul, ook wel bekend als de brug over de Gouden Hoorn, die het oude Osmaanse gedeelte van de stad met het moderne westelijke gedeelte, Pera, verbindt. De brug van anderhalve kilometer lang is sinds 1845 vijf keer vervangen en kent haar eigen rangorde in economische bedrijvigheid. De brug herbergt een boekhandelaar, een zolenman, een sjouwer, een loterijmeisje en sigarettenverkopers die allen afkomstig zijn van het platteland en vaak hun families achter hebben gelaten om geld te verdienen in de grote stad. Het zijn allen ontheemden die proberen te overleven onder de armoedegrens. Sommigen blijven er hun hele leven, anderen verdwijnen en zie je nooit meer terug, bestemming onbekend.

Illustratie: Crachàt

De avond ervoor was Brecht vroeg naar bed gegaan. Eigenlijk was hij al doodmoe sinds hij was opgestaan en moeizaam had hij zich door de dag heengesleept. Dagen lang was hij niet buiten geweest, hij had behoefte aan zuurstof en om aan de steeds nauwer wordende vertrekken van zijn appartement te ontkomen, had hij zijn vaste route naar de bibliotheek afgelegd. Via de Rozengracht naar de Prinsengracht. Maar toen hij het lompe gebouw betrad, wist hij niet zo goed wat hij er te zoeken had. Hij liepen tusen de rijen boeken door, ging de verschillende verdiepingen af, maar het leek of er geen enkel boek hem uitnodigde. Hij las de krant half door zonder dat de informatie tot hem doordrong en na een half uur keerde hij onverrichter zake huiswaarts. Hij struinde doelloos door de stad, bewandelde de grachten, af en toe onderbroken doordat hij wat verstrooiing zocht in een cafe bij een kop koffie verkeerd. Hij sliep buitengewoon veel zonder werkelijk uit te rusten. De slaap leek hem alleen maar vermoeider te maken.

’s Ochtends probeerde hij tijdig op te staan, maar hij hoorde de wekker niet of bleef nog uren lang in een sluimering in bed liggen. Hij bracht de dag door met een latent aanwezige hoofdpijn die iets weg had van een chemische sluier die zich in zijn hoofd genesteld had. Zijn concentratie nam af, het maakte hem het functioneren weliswaar niet onmogelijk, maar hij kon zich nergens toe zetten. Zijn gemoed was lethargisch, een toestand die hij nog kende na een avond teveel zuipen, waarna hij het liefst de hele dag in bed bleef liggen. Maar dat kon het niet zijn, hij was al maanden sober. De dokter had hem verzekerd dat hij geen ziekte onder de leden had, dat het eerder een gevolg van stress was, maar waar moest hij deze vandaan halen? Rond een uur of vijf was hij weer thuisgekomen en had de televisie aangezet, verveeld de programma’s uitgezeten. Na een paar uur had hij daar genoeg van en sloeg een boek open, maar het duurde niet lang voordat de letters vervaagden en het boek uit zijn handen viel, overmand als hij was door de slaap. Om een uur of twaalf werd hij gewekt door de kou in zijn benen waarna hij zonder zich uit te kleden in bed kroop. Hij genoot van een relatief rustige slaap tot het moment dat hij daarin onverwacht werd verstoord door een steek in zijn linkerzij. Het was een lichte prik, die hem weliswaar irriteerde, maar niet zodanig dat hij er werkelijk wakker door werd. Hij maakte een slaande beweging in de richting van zijn zij en wilde zich al wegdraaien op zijn andere, toen het plotseling weer ophield. Maar na een paar minuten voelde hij het opnieuw en scherper. Het had iets weg van een lange naald die langzaam maar zeker, krachtiger in zijn vel werd geduwd. Hij voelde dat zijn vel door de aanhoudende druk onder spanning kwam te staan maar niet bezweek door de elastisciteit van de huid.

Illustratie: Crachàt

Het lichaam lag languit op bed. Er was niets meer van overgebleven dan een zielloze homp vlees, vaalbleek met hier en daar een blauwe vlek, daar waar het bloed zich opeen had gehoopt. De huid was slap geworden alsof deze geen enkele verbinding meer had met de substantie die het hoorde te omhullen. Brecht zat er al een paar uur roerloos als in een roes naar te kijken. De systematiek van de dood zou zodadelijk onherroepelijk in gaan treden; de langzame versterving van het lichaam, de zogenaamde rigor mortis. De verstijving zou beginnen in de oogleden en zich langzaam uitbreiden over het hele lichaam waardoor de berusting van de gestorvene plaatsmaakte voor een angstaanjagend gezicht. Het had hem altijd vreemd in de oren geklonken, dat rigor mortis, de omkering van de klinkers bracht een samenklank in de woorden die het een dichterlijke lading meegaf, zo in tegenstelling tot de halsstarrigheid van de dood. Hij zou niet verbaasd hebben opgekeken wanneer iemand zijn hand naar hem zou uitsteken en zou zeggen; ‘mijn naam is Rigor Mortis.’ Het was de vreemdeling die men slechts een keer in het leven zou ontmoeten.

Hij had de ramen gesloten en de kieren met tape afgeplakt om de reukzin van de aasvliegen en ander ongedierte niet direct te prikkelen. Elkaar opeenvolgend zouden ze komen; eerst de bromvliegen die de eitjes in de openingen van het lichaam legden en zich dankzij het eten van het onderhuidse vet konden ontpoppen tot maden, daarna de kevers, de wespen en de mieren. En als het lichaam maar lang genoeg bleef liggen zou het groter ongedierte zoals muizen en ratten volgen. De bacterienkolonies die tijdens het leven nog meewerkten aan de spijsvertering, keerden zich meteen na het intreden van de dood tegen de gastheer en hielpen het lichaam af te breken. Het systeem was vernuftig, nieuw leven ontstond bij de gratie des doods. Het verval van het vlees gold als het bestaansrecht voor een complete micro-gemeenschap. De fysiologie van de dood intrigeerde hem, maar nu deze uit haar abstractie werd gehaald kwam ze te dichtbij. Brecht wilde afstand nemen van hetgeen zich voor zijn ogen afspeelde. De afbraak moest koste wat kost worden uitgesteld om de conservering van het lichaam te waarborgen.