Joost van Spanje, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 21-02-2022

Politicus van het jaar

29 december 2017 , 13:00 , door Joost van Spanje

ANALYSE - Thierry Baudet is door tv-programma EénVandaag uitgeroepen tot Politicus van het Jaar 2017. Wat je ook van Baudet vindt, die titel is op minstens één manier terecht: in electoraal opzicht heeft hij uitmuntend gepresteerd. Kunnen VVD en PVV hun electorale positie nog handhaven?

“Baudet is een mislukte versie van een dandy, die zijn parlementaire werk verwaarloost.” Journalist Jan Tromp zei vorige week op NPO Radio 1 dat hij het oneens was met de verkiezing van Baudet tot politicus van het jaar. Maar – luie mislukte dandy of niet – Baudet weet veel media-aandacht, leden en kiezers te trekken. Bovendien slaagde hij erin om met een nieuwe partij Kamerzetels te bemachtigen.

Dat is een knappe prestatie.

Sinds 1948 verschenen vele nieuwe namen op het stembiljet voor Tweede Kamerverkiezingen: sommige van mijn collega’s tellen 173 nieuwelingen; anderen houden het op 183. Slechts 18 daarvan bemachtigden zetels bij eerste deelname. Dus negen op tien novieten faalt waar Baudet slaagde. Met 1,8% trok hij ruim 25 keer zoveel stemmen als de doorsnee nieuwe partij.*

Achilleshiel

Baudet lijkt functioneel equivalent van PVV-leider Geert Wilders. Althans, in cijfers van opiniepeiler Maurice de Hond. In dat geval komt zijn steun grotendeels voort uit weerstand tegen immigratie en multiculturalisme. Dat kennen we van Brexit en Trump, en van anti-immigratiepartijen. Zelfs als nieuwe partij kunnen zulke partijen floreren, zoals de LPF in 2002 en de PVV in 2006 in ons land.

Foto: Jim Forest (cc)

Slappe knieën in Dokkum

28 november 2017 , 08:00 , door Joost van Spanje

OPINIE - Elke burgemeester zou pal moeten staan voor grondrechten. Bijvoorbeeld voor het grondrecht om te demonsteren. Bij de landelijke intocht van de Sint dit jaar, vorige week in Dokkum, liet de burgemeester het betogingsrecht wel erg snel vallen. Dit past in een zorgwekkend patroon.

“Meer blokkades” zouden tegenstanders van een demonstratie “hoogstwaarschijnlijk” opwerpen. Dat was volgens burgemeester Marga Waanders (PvdA) van Dongeradeel in NRC Next 20 november reden om die demonstratie te verbieden. Later voegde ze toe dat er “berichten” waren dat mensen “onderweg zouden zijn met zwaar vuurwerk.” Haar optreden oogstte een storm van kritiek, en terecht.

“Een burgemeester heeft de plicht om ervoor te zorgen dat mensen vrijelijk kunnen demonstreren, ook al dreigen anderen met een tegendemonstratie of met verzet,” doceert Groninger hoogleraar Algemene Rechtswetenschap Jan Brouwer in juristenblad Mr. in september. Indien anderen de demonstratie proberen te verhinderen, moet een burgemeester bescherming bieden door inzet van politieagenten.

De demonstranten hadden de gemeente ruim van tevoren op de hoogte gesteld van hun komst naar Dokkum. Een plek was speciaal voor hen afgezet. Nadat ze op de A7 waren klemgereden door tegenstanders reden ze verder onder politiebegeleiding –tot “het gezag haastig besloot om de betoging verder maar gemakshalve te verbieden,” aldus het commentaar van NRC Handelsblad 21 november.

Foto: Number 10 (cc)

AfD, Angela, en de cijfers

23 oktober 2017 , 08:00 , door Joost van Spanje

Mijn stelling over isoleren en imiteren wordt betwist door Kees Alders. Alders stelt dat ik “wat langer” naar bepaalde cijfers had moeten kijken. Maar ik heb lang genoeg naar die cijfers gekeken, en ook naar andere. Alders’ argumentatie over isoleren en imiteren klopt helaas niet.

Een strategie van isoleren en imiteren leidt tot gemiddeld minder stemmen voor een uitdager. Dat is mijn stelling. Hierover gaat mijn boek, dat ik al eerder aankondigde. Daarin ontvouw ik mijn theorie over waarom deze strategie dat effect heeft. Vervolgens meet ik met experimentele en non-experimentele methoden in hoeverre er in 15 landen sinds 1944 empirisch bewijs is voor de stelling.

Alders beweert dat de Duitse verkiezingsuitslag die stelling onderuit zou halen. Onzin. Ten eerste omdat die uitslag slechts een illustratie was – en één datapunt, terwijl ik honderden datapunten uit 15 landen sinds 1944 bestudeerd heb, naast gegevens uit een experiment, en uit 21 kiezersenquêtes. Ten tweede omdat die uitslag juist een prima illustratie van mijn stelling biedt, ook in historisch opzicht.

Als bewijs tegen mijn stelling voert Alders 2 uitslagen van CDU-CSU aan (2 van de 18 sinds 1949), waarbij de partij bijna net zo slecht scoorde als nu. Maar mijn theorie gaat om de uitdager, niet om de gevestigde partij. De uitdager, in dit geval Alternative für Deutschland (AfD), werd ruim tweeënhalf keer zo groot. Sinds 1949 haalde geen enkele rechtse uitdager de 5%. En nu scoort AfD liefst 13%.

Foto: Philipp (cc)

Kroniek van een aangekondigde zelfmoord

27 september 2017 , 08:00 , door Joost van Spanje

ANALYSE - Ondanks alle waarschuwingen koos de Duitse bondskanselier Angela Merkel niet voor de strategie van isoleren en imiteren tegen Alternative für Deutschland (AfD), in tegenstelling tot al haar voorgangers en collega Mark Rutte. Terecht of niet, electoraal gezien een regelrechte zelfmoord.

“Als de Fransen terecht trots zijn op hun keizer, en de Britten op Nelson en Churchill, hebben wij het recht trots te zijn op de prestaties van Duitse soldaten in twee wereldoorlogen.” Begin deze maand werd die uitspraak gedaan door Alexander Gauland, leider van AfD. Die partij kreeg 13% van de stemmen bij Bondsdagverkiezingen afgelopen zondag. Dat was bijna driemaal zoveel als in 2013.

Hoe kan een zo controversiële partij zoveel kiezers trekken? Het begint een eentonig verhaal te worden: net als bij Brexit en Trump zijn er sterke aanwijzingen dat veel kiezers stemden met immigratie- en integratieproblemen in het achterhoofd. Een fors deel van het electoraat ziet problemen die politici laten liggen – en zou zelfs op de duivel stemmen om die problemen opgelost te krijgen.

Net als in het VK en in de VS vinden in Duitsland veel kiezers de integratie mislukt en meer immigratie een slecht idee. In 2014 meende 21% dat immigranten het culturele leven in het land ondermijnen, voelde 22% zich slechter behandeld dan immigranten en vond 29% dat immigranten het land eerder een slechtere plek maken dan een betere. Vervolgens ving het land 890.000 mensen op.

Foto: Marco Verch (cc)

Ja, wir schaffen das

21 augustus 2017 , 11:00 , door Joost van Spanje

ACHTERGROND - In 2015 nam Duitsland 890.000 mensen op. Mede daardoor was er dat jaar meer migratie naar het land dan ooit tevoren. Hoe berichtten Duitse media over deze historische gebeurtenis? Onderzoek wijst op een collectieve kritiekloosheid, gebrek aan distantie en eenzijdigheid.

“Welkom!” opende het Duitse weekblad Die Zeit met chocoladeletters op 6 augustus 2015. Met daar vlak onder: “Verhalen uit een land, dat vreemdelingen de hand reikt.” Het openingsartikel stelt: “voor Duitsland zijn de vluchtelingen (…) een buitenkans.” Al is het artikel verder genuanceerd, het werd symbool van hoe Duitse media berichtten over de grootste migratiegolf die het land ooit meemaakte.

Hoofdredacteur van Die Zeit Giovanni di Lorenzo heeft zich inmiddels van het artikel gedistantieerd. Juli vorig jaar gaf hij toe: “We hebben ons (…) tot actoren gemaakt van deze Refugees Welcome-beweging.” Volgens Di Lorenzo wekten journalisten de indruk met de regering “onder één hoedje te spelen” door de afstandelijke, kritische blik in te ruilen voor het “vieren” van de ‘Willkommenskultur.’

Wekenlang was “de grondtoon” van genoemd openingsartikel terug te vinden bij vele media, aldus Di Lorenzo, “zonder dat ook sceptische stemmen voldoende aan bod kwamen (…) Onder het motto: wie bang is voor teveel vluchtelingen in het land, is een tegenstander van modernisering. Wie een buitengrens eist, is meteen ook pleitbezorger van prikkeldraad en van een schietbevel aan de grens.”

Het smalle pad der vrijheid

22 juli 2017 , 08:00 , door Joost van Spanje

COLUMN - Op 17 juli kondigde de nationale ombudsman een nieuw onderzoek aan. Hij gaat onderzoeken in hoeverre de overheid het recht op demonstratie eerbiedigt. Aandacht voor politieke rechten is hoognodig: tot voor kort deden Nederlanders nog massaal mee aan vertrapping van die rechten.

Elke werkdag fiets ik over de Vrijheidslaan. Die laan heette tien jaar lang ‘Stalinlaan.’ In 1946, na de victorie van de geallieerden, kreeg Amsterdam een Victorieplein en werd elk van de drie lanen die op dat plein uitkomen vernoemd naar een geallieerd staatsman: Churchill, Roosevelt en Stalin. De Stalinlaan werd in 1956 hernoemd vanwege het bloedbad dat het Rode Leger aanrichtte in Boedapest.

Het weghalen van de Stalinlaan-naambordjes markeerde het begin van nog heviger uitsluiting van communisten in Nederland. De wijdverbreide sympathie voor communisten vanwege hun moedige verzet tegen de nazi’s was kort na de bevrijding omgeslagen in weerzin, en verviel nu tot walging. Zo viel extreemlinks, of althans het Nederlandse communisme, van zijn voetstuk – en eindigde als paria.

Het omgekeerde gebeurde met Hans Janmaat. Deze politicus, in de tachtiger en negentiger jaren steevast extreemrechts genoemd, begon als paria – en wordt nu door sommigen postuum op een voetstuk geplaatst. Janmaat stond jarenlang bekend als racist en als fascist. Nu zijn kritiek op het multiculturele ideaal mainstream is geworden lijkt hij, ondanks al zijn gebreken, opeens een visionair.

Foto: copyright ok. Gecheckt 10-02-2022

Twee jaar Denk in de krant

22 juni 2017 , 11:00 , door Joost van Spanje

ANALYSE - Deze maand deed de Raad voor de Journalistiek uitspraak omtrent een klacht van Kamerlid Selçuk Öztürk tegen NRC Handelsblad. In het algemeen vindt Öztürks partij, Denk, dat diverse kranten zeer negatief over haar berichten. Blijkt zulke negativiteit ook uit onderzoek?

“Een drietrapsraket” is wat Denk beschrijft in een veelgedeeld online filmpje: “De eerste stap is dat de journalist (…) gaat graven in het verleden (…). De tweede stap is dat de journalist (…) een strafeis gaat opstellen. De derde (…) stap is dat ze (…) een vonnis vellen over iemand en daarmee iemand monddood maken.” Denk besluit het filmpje met de gevleugelde woorden: “Trap er dus niet in.”

Is die “iemand” misschien Selçuk Öztürk? Het filmpje verscheen op 13 juni 2016, twee dagen voordat NRC Next opende met: “Onderzoek integriteit Denk-voorzitter Öztürk.” Deze week oordeelde de Raad dat die kop en bijgaande ondertitel “te stellig” waren. Wel voegde de Raad daar aan toe dat het voorpagina-artikel zelf berustte op “deugdelijk onderzoek” na toepassing van “voldoende wederhoor.”

Criminalisering

Denk lijkt in het filmpje te refereren aan criminalisering. Dit wil zeggen dat berichtgeving zich richt op misstappen, al dan niet strafbaar, die zouden zijn begaan door een nieuwe partij of haar leden. Zulke berichtgeving over een partij lijkt sterk op misdaadverslaggeving. Dit brengt de partij in diskrediet. Het leidt ook de aandacht af van de politieke boodschap die de partij wil uitdragen.

Foto: Takver (cc)

Richting Australië

23 mei 2017 , 08:00 , door Joost van Spanje

COLUMN - Met betrekking tot immigratievraagstukken was het Australische model altijd te radicaal en te vatbaar voor misstanden voor een mainstream politicus om openlijk te steunen. Dat is veranderd.

Vorige week mislukte de formatie van een kabinet-Rutte III. Immigratiekwesties bleken het struikelblok. Verdeeldheid over die kwesties verlamt al jaren de besluitvorming in veel Westerse landen. Maar sinds kort lijkt er sprake van een doorbraak. Die begon in Australië.

“Sommige zaken zijn niet onderhandelbaar.” In Het Parool benadrukte GroenLinks-voorman Jesse Klaver dinsdag dat hij “altijd bereid is compromissen te sluiten, ook op dit onderwerp,” immigratie. Maar kennelijk was er een punt bereikt waarop Klaver VVD, CDA en D66 niet verder tegemoet wilde komen. Vooral VVD en CDA houden er wat betreft immigratie en integratie heel andere ideeën op na.

Splijtzwam

Immigratievraagstukken zijn de afgelopen decennia een splijtzwam geworden. De kiezers zijn steeds meer opgedeeld in twee kampen. In beide kampen leven sterke gevoelens over deze vraagstukken; beide kampen claimen het eigen moreel gelijk. In het ene kamp zit Klaver, die donderdag in het AD de nadruk legt op oorlogsvluchtelingen: “We sturen mensen die vluchten voor oorlog niet weg.”

In het andere kamp bevindt zich Chef Parlement van dat AD, Hans van Soest, die de nadruk juist legt op economische migratie. In het AD van woensdag haalt hij onderzoek aan van de Internationale Organisatie voor Migratie “dat het meer en meer om economische vluchtelingen gaat. Van de (…) migranten die dit jaar al de oversteek hebben gewaagd, bestaat de grootste groep (…) uit Bengalen.”

Foto: NiederlandeNet (cc)

Isoleren en imiteren

21 april 2017 , 11:00 , door Joost van Spanje

ANALYSE - Eind december stond de PVV op 32 zetels in de Peilingwijzer. Vanuit de hele wereld trokken nieuwsmedia naar Den Haag om te berichten over de PVV-zege bij de verkiezingen op 15 maart. Maar de partij haalde slechts twintig zetels. Waar waren haar overige kiezers gebleven?

“Dit zijn de kwartfinales” tegen “het verkeerde populisme.” Zo betitelde premier Mark Rutte (VVD) de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen. De halve finales zijn in Frankrijk in mei en de finale in Duitsland in september, zo vertelde hij twee dagen voor de verkiezingen de verzamelde internationale pers. Die pers was massaal naar Den Haag getogen om verslag te doen van een boeiende kwartfinale.

Inmiddels regende het al wekenlang persverzoeken bij de UvA, mijn universiteit. Zelf stond ik media te woord uit Australië, Brazilië, Canada, de VS en diverse Europese landen. Alle vragen die ik kreeg waren variaties op hetzelfde thema. Zou de PVV de grootste worden? Zou ze dan gaan regeren? Zou die partij ook de premier leveren? Zou Nederland de EU verlaten? Zou de EU daarna uiteenvallen?

Op 15 maart volgde de voorspelde anticlimax.

Circa negen op tien kiesgerechtigden stemde niet op de PVV. De dag na de verkiezingen was ik in Den Haag voor een live interview met Al Jazeera. Het was een drukte van belang, het Plein stond vol met journalisten. Journalisten die allemaal maar één ding wilden weten: wat was er gebeurd met de PVV? Hoe kon ze nou in elf weken twaalf zetels verliezen?

Foto: mediateam GroenLinks Utrecht (cc)

GroenLicht

20 maart 2017 , 16:00 , door Joost van Spanje

COLUMN - Sinds woensdag kan demissionair premier Mark Rutte (VVD) een nieuw kabinet proberen te formeren. Wellicht nodigt hij ook GroenLinks uit voor besprekingen. Hoe electoraal riskant is regeringsdeelname voor die partij? Een kijkje in andere Europese landen geeft een indruk.

“Ik heb Jesse Klaver, Sybrand Buma en Alexander Pechtold, van GroenLinks, van CDA en D66 aan de lijn gehad en gefeliciteerd met hun prachtige resultaat vanavond. Van harte!” In zijn overwinningstoespraak woensdagavond noemde Rutte drie partijen als medewinnaars van die dag. Daarbij vergat hij andere winnaars. Hij leek hiermee een voorschot te nemen op coalitiebesprekingen.

Een waarschijnlijke optie voor een kabinet Rutte-III lijkt immers de groenliberale, met twee partijen die de groene kleur voeren (CDA en GroenLinks), een partij die zichzelf liberaal noemt (VVD), en een partij die dat allebei doet (D66). Maar aangezien er nog andere coalitie-opties zijn zal elke partij een kostenbatenanalyse maken. Voor GroenLinks is het simpel: of proberen mee te doen, of oppositie.

Echec

Redenen om mee te doen zijn bijvoorbeeld het verwezenlijken van groen beleid en het zich onderscheiden van de SP en de Partij voor de Dieren, die in de oppositie blijven. Redenen om niet mee te doen zijn bijvoorbeeld het vermijden van pijnlijke compromissen en het maximaliseren van het aantal stemmen. Maar hoe waarschijnlijk is het dat meeregeren de partij electorale schade berokkent?

Foto: Ruben Nijveld (cc)

Niet snel genoeg

21 februari 2017 , 11:00 , door Joost van Spanje

COLUMN - Minister Jet Bussemaker (PvdA) van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap wil meer vrouwelijke hoogleraren. Ze zet zich in om in totaal 300 extra vrouwelijke professoren te benoemen. Deze maatregel inspireerde me afgelopen maand om een sollicitatieprocedure eens te veranderen.

“Het gaat in Nederland domweg niet snel genoeg.” Dat zei Bussemaker op 11 januari in de Volkskrant. Ze doelde op het aandeel vrouwelijke hoogleraren in ons land, nu 17%, dat sneller zou moeten toenemen. Bussemaker laat dit jaar 100 extra vrouwelijke professoren benoemen. De eerste vijf jaar betaalt het rijk; daarna moeten universiteiten ergens geld vinden voor dat extra personeel.

Met deze 100 extra vrouwelijke hoogleraren vieren we dat 100 jaar geleden de eerste vrouwelijke hoogleraar in ons land werd aangesteld. De 100 komen bovenop de 200 extra vrouwelijke professoren die de universiteiten over drie jaar moeten hebben gerealiseerd. In totaal dus 300 extra vrouwen in het hooglerarenkorps. Een substantiële verandering, aangezien dat korps ongeveer 3.100 hoogleraren telt.

Bestaansonzekerheid

Bussemaker stipt een belangrijk probleem aan. Veel vrouwelijk talent heb ik zien afhaken en dat gaat me aan het hart. Zelf kreeg ik, ondanks behalen van prijzen en een grote onderzoeksbeurs, geen vast contract – tot ik 36 was. Pas na jaren hard werken in vier verschillende landen, vrijwel zonder vakantie en vaak op congres. Koophuis en gezinsleven konden wachten; ik had het er graag voor over.

Foto: Guido van Nispen (cc)

Nieuwe Tinten Grijs

17 januari 2017 , 08:00 , door Joost van Spanje

COLUMN - Wie wint 15 maart? Een partij die in de peilingen steevast op zetelwinst staat is 50Plus. Hoe bijzonder is die opmars van een seniorenpartij? En wat zijn voor 50Plus waarschijnlijke scenario’s voor de toekomst? Vergelijking met andere ouderenpartijen biedt enig inzicht.

“Het CBS sjoemelt op verzoek van de regering leuk met cijfers.” Henk Krol, politiek leider van 50Plus, reageerde in september in Nieuwe Revu op conclusies van het CBS. De huidige generatie 65-plussers is de rijkste ooit en onder hen bestaat erg weinig armoede, constateerde het CBS. Ook zijn huidige 65-plussers gemiddeld beter af dan die voor de crisis en anderen slechter. Leugens, zei Krol.

Krol is nummer één op de lijst van 50Plus voor komende Tweede Kamerverkiezingen. De nummer vier, Corrie van Brenk, vroeg zich in november in de Telegraaf af of de gemiddelde levensverwachting eigenlijk wel omhoog gaat: “Er zijn redenen om je af te vragen of de sterftecijfers van het CBS wel kloppen.” En dus mag de AOW-leeftijd ook niet omhoog, aldus Van Brenk.

Vijand

Het beschuldigen van het CBS en het in twijfel trekken van feiten is onderdeel van een campagne. Het doel is om oudere kiezers te trekken die hun financiële belangen willen veiligstellen. Het lijkt te werken: afgelopen jaar steeg 50Plus van 3 naar 7% in de peilingwijzer. Uit onderzoek blijkt dat 50Plus vooral ouderen trekt die zichzelf armlastig vinden – ongeacht of ze daadwerkelijk arm zijn.