Jona Lendering, auteur op Sargasso

Foto: copyright ok. Gecheckt 01-03-2022

1 Mei op de UvA

1 mei 2015 , 14:00 , door Jona Lendering

OPINIE - Ik kwam er donderdag toevallig langs fietsen maar was te laat om nog iets te zien van de bezetting van het Service- en Informatiecentrum van de UvA. Het was al voorbij. Er hing een bordje dat studenten op een ander adres welkom waren, het communiqué van het “Students’ 1st of May Committee” hing nog achter een raam, een zwart spandoek wapperde vergeten in een hoek. “Schorem is het,” gaf een passerende wandelaar als ongevraagd commentaar. “De lafaards zijn zojuist gevlucht,” meldde een medewerkster.

Begrijpelijke meningen. Dit was de meest bizarre protestactie in tijden. De bezetters keerden zich tegen “the university’s blatant marketisation under the managers’ neoliberalism”, wilden die terugdraaien en eisten daarom – om te beginnen – dat de eerste mei opnieuw een vrije dag zou worden. Alsof er geen urgentere kwesties zijn. Alsof het van deze tijd is werknemers voor te schrijven wanneer ze hun vrije dagen dienen op te nemen.

Maar het is nog bizarder. Om vier redenen.

Reden één. Iedereen erkent dat het rendementsdenken is doorgeschoten, zelfs minister Bussemaker. Het is sympathiek dat ze toegeeft dat ze het beleid dat ze in haar vorige functies uitvoerde, als lid van het CvB van de UvA en als rector van de HvA, niet had behoren uit te voeren. Omdat iedereen het nu eens is over de onwenselijkheid van het rendementsdenken en er volop wordt overlegd over alternatieven, was de bezetting overbodig.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Langs de Zijderoute (2)

27 april 2015 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Ik blogde al eerder over het Iraanse deel van de Zijderoute en vertelde toen dat het een zandloperachtige corridor was tussen Teheran, waarvandaan diverse wegen naar het westen lopen, en Mashhad, waar de wegen naar China en India beginnen. De kaliefen van de Umayyadische dynastie (r.661-750) begrepen het strategische belang en zorgden ervoor dat deze weg in islamitische handen zou blijven, wat betekende dat er geld werd besteed aan versterkte nederzettingen. Uit deze tijd dateert de moskee van Damghan, die ik al noemde.

De oostelijke gebieden dienden echter ook om lastige opposanten naartoe te sturen, en die waren er volop. Het standaardbeeld is dat de islam in de eerste eeuw van zijn bestaan worstelde met de vraag wie de leider moest zijn, wat ertoe leidde dat er enerzijds soennieten waren die het gezag van de Umayyadische kalief in Damascus erkenden en dat er anderzijds sjiieten waren die meenden dat het familiehoofd van de afstammelingen van de profeet, de imam, het oppergezag bezat. Dat is althans het top-down-verhaal.

Er is echter ook een bottom-up-verhaal. De Arabieren hadden de Perzen namelijk onderworpen, maar niet verslagen. De Perzen wilden zich best bekeren tot de islam, maar wel op hun voorwaarden, en daarom stonden zij sympathiek tegenover iedereen die het oppergezag van de kalief nuanceerde. Als er niet al een conflict over het leiderschap zou zijn geweest, zou het wel zijn veroorzaakt door de Perzische eigenzinnigheid, temeer daar Perzië al eerder ruimte had geboden aan allerlei nieuwe religieuze ideeën: het traditionele zoroastrisme kende nieuwe ideeën met namen als zurvanisme en mazdakisme; er waren diverse christelijke varianten; er waren boeddhisten; er waren aanhangers van de oude natuurgodsdiensten; er waren joden (waarover ik al eens heb geschreven).

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Homohuwelijk

20 april 2015 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Ik had voor vandaag eigenlijk een lief stukje over negende-eeuwse moslims aan de Zijderoute in gedachten, waarin ik dan wilde vertellen dat de islam ook toen al een enorme variatie vertoonde, maar de actualiteit moest natuurlijk weer tussenbeide komen. Die bestaat uit een van de wonderlijkste opiniestukken die ik in tijden heb gezien. Het is helaas niet meer online, maar hier vindt u een samenvatting: drie godsdienstwetenschappers (Hector Avalos, Robert Cargill en Kenneth Atkinson) herinneren de lezers van de Des Moines Register eraan dat de Bijbel het huwelijk nergens definieert als de verbintenis tussen een man en een vrouw.

Duh.

De Bijbel veronderstelt wel meer bekend. Wat een messias is, wordt bijvoorbeeld onvoldoende uitgelegd, zodat wetenschappers zich nog altijd het hoofd breken over de vraag hoe Jezus’ zelfbeeld zich verhoudt tot de bekende messianologieën. De Bijbel is nu eenmaal een millennium of twee, drie oud en veronderstelt ideeën die destijds gangbaar waren. Dat geldt voor elke antieke tekst. De dromen in het Gilgamesj-epos veronderstellen kennis van de Mesopotamische waarzeggerij, Homeros neemt aan dat je de Griekse goden kent, de historische teksten van Tacitus veronderstellen dat je weet dat op de randen van de aarde de agressiefste barbaren wonen. Er is altijd een onuitgesproken context. Dat de Bijbel geen definitie van het huwelijk geeft, is daarom een zeer slecht argument voor een alleszins respectabel standpunt.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Langs de Zijderoute (1)

13 april 2015 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Afgelopen maart was ik in Iran, een land waar ik voor mijn werk wel vaker kom en waarvoor ik een zekere sympathie heb gekregen. Dat wil niet zeggen dat ik het echt begrijp en ik was blij dat ik dit keer eens naar het oosten kon reizen, van Teheran naar Mashhad. Dat is ruwweg het Iraanse equivalent van de christelijke pelgrimsweg naar Santiago de Compostella: Mashhad is waar de achtste imam ligt begraven en vormt voor elke Iraniër, religieus of niet, een lieu de mémoire. Zoals je langs de wegen naar Santiago wel eens mensen ziet wandelen, zo zie je ook richting Mashhad wandelaars die de elementen trotseren.

Dat die elementen niet altijd meewerken, bleek uit het feit dat de pelgrims nogal eens regenponcho’s droegen. Toch is regen zeldzaam. De weg loopt namelijk langs de zuidelijke hellingen van het Elburzgebergte, dat zich verheft tussen de Kaspische Zee en de Iraanse hoogvlakte. De vochtige noordenwind regent leeg op de noordelijke hellingen, waardoor er op de hoogvlakte nauwelijks regen valt. Het is een grote zandwoestijn, met alleen in het uiterste noorden, tegen de Elburz aan, een lijn van artesische bronnen. De weg van Teheran naar Mashhad voert van bron naar bron en vormt zo de smalle verbinding tussen enerzijds westelijk Iran, Mesopotamië en het Middellandse Zee-gebied en anderzijds Centraal-Azië, China en India. Dat maakt de fragiele lijn van bronnen tussen de Elburz en de Grote Zandwoestijn van historisch belang: dit was eeuwenlang een van de voornaamste routes van oost naar west. Een flessenhals in de Zijderoute.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | Hoera, Pasen zit er weer op

6 april 2015 , 15:30 , door Jona Lendering

COLUMN - Het fijne aan Pasen is dat het op een gegeven moment weer voorbij is. Er is geen christelijk feest dat nog ergerlijker is.

Om te beginnen zenden de EO en de KRO “The Passion” uit, gezongen door celebrities, omdat die extra publiciteit genereren. Het is evangelisatie met hedendaagse middelen en dat mag, maar het is, zoals ook door Prediker werd geconstateerd, tandeloos. Als je écht aandacht wil vragen voor het menselijk lijden, doe dan iets rond de executie van Muath al-Kasasbeh. Maar dáár krijg je geen miljoenenpubliek mee: dat zouden we immers smakeloos vinden. Dat de EO en de KRO met The Passion wél drie-en-een-half miljoen kijkers trekken, bewijst dat Jezus’ lijden niet meer schokt of aan het denken zet. De twee omroepen geven als signaal af dat het christendom nog slechts een cultureel dingetje is, een variéténummer. Je moet er iets van weten omdat je anders de schilderijen in het museum niet snapt, maar ontregelend is het niet meer.

Eigenlijk kan ik hetzelfde zeggen van de Matthäus Passion. Ik heb elk jaar weer medelijden met de NOS-cameraploeg die in Naarden moet gaan voxpoppen en het ene na het andere cliché registreert. “Erbarme dich, ik ben er elke keer weer door ontroerd,” hoor je dan, en je weet: zelfs die huilende Noord-Koreaanse nieuwslezers hebben meer authenticiteit in hun pink dan zo’n Naardense Bachliefhebber in z’n hoofd.

Waan van de dag

Jemen

28 maart 2015 , 23:31 , door Jona Lendering

OPINIE - Robert Fisk is een van de bekendste journalisten in het Midden-Oosten. En hij heeft iets te zeggen over de Saoedi-Arabische inval in Jemen.

Foto: Francisco Martins (cc)

Erfgoedwanbeheer

23 maart 2015 , 08:00 , door Jona Lendering

Ik begon ooit te bloggen om de reden waarom ik ook aan de Livius Nieuwsbrief begon: om dingen te delen die ik mooi of leuk of interessant vond. Het intellectueel gewicht van mijn reeks museumstukken mag dan gering zijn, ik beleef er meer plezier aan dan aan de stukjes waarin ik uitleg wat er nu weer niet deugt. Die stukjes horen er echter wel bij. Ik doe immers niet aan public relations van de humaniora maar probeer mensen uit te leggen wat het van vakken zijn.

Het irritante van stukjes waarin je uitlegt wat er verkeerd zit, is dat je vaak in herhaling moet vervallen, bijvoorbeeld omdat kwakarcheologen net als andere archeologen hetzelfde nieuws enkele keren publiceren. “Waarom zou je iets één keer naar buiten brengen,” zoals de zandwroeters plegen te zeggen, “als je ook twee keer naar publiciteit kunt hengelen?” Of drie keer, zoals in het geval van het onlangs gevonden gebeente van Cervantes.

Cervantes

De auteur van de Quichot was in juli 2011 al in het nieuws, en in januari 2015, en ook afgelopen 17 maart. Dus laat ook ik dan maar in herhaling vervallen en opnieuw schrijven wat ik al heb herhaald: waarom zou je de grafrust van een geliefde schrijver verstoren?

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Week van de Klassieken

20 maart 2015 , 11:00 , door Jona Lendering

OPINIE - De huidige Week van de Klassieken blijft teveel aan de oppervlakte, verdiept niet, illustreert vooral dat de klassieken platvloers zijn. Dat kan anders, betoogt Jona Lendering.

Op de dag van de verkiezingen begon de Week van de Klassieken, waarin verschillende organisaties u enthousiast willen maken voor de Grieks-Romeinse Oudheid en haar nawerking in de Europese cultuur. Omdat ik in Iran ben, heb ik daarmee weinig van doen, maar ik wil het ook niet ongemerkt voorbij laten gaan. Ik heb er namelijk wel wat gedachtes bij.

De eerste daarvan is of een “week van” nog wel een geschikt middel is om het publiek te bereiken. De vorm had zin in de tijd vóór het internet, toen de nieuwscyclus werd bepaald door de gedrukte pers en voorbij was als het drukwerk oud papier vormde; in deze internettijd is informatie echter voortdurend beschikbaar en ligt het aanbieden van “weken van” eigenlijk niet meer zo voor de hand.

Er zijn bovendien zoveel “weken van” en “maanden van” dat ze niet meer opvallen. Als ze dat toch doen, willen ze nog wel eens opvallen in negatieve zin. Zo las ik een tijdje geleden dat er een “denker des vaderlands” was. Ik meende in eerste instantie dat het een initiatief was van De Speld, maar toen ik ontdekte dat het was bedacht door de Maand van de Filosofie, was mijn belangstelling voorgoed weg.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Mooie verhalen

12 maart 2015 , 19:00 , door Jona Lendering

COLUMN - Onlangs lunchte ik in de Brakke Grond met Peter Tomson, de auteur van ‘Als dit uit de hemel is…’ Jezus en de schrijvers van het Nieuwe Testament in hun verhouding tot het Jodendom (1997). Ik heb het boek kort nadat het was verschenen twee keer achter elkaar gelezen. Het maakt elke lezer enthousiast voor de wereld van het antieke jodendom en ik was blij de auteur nu eens te ontmoeten.

Enthousiast: zo zou ik graag altijd zijn als het gaat over de wetenschap. Stiekem ben ik gewoon mijn leven lang Kijk-lezer gebleven: mooie verhalen over onderzoek, altijd positief van toon, waar je vrolijk van werd. De wereld is prachtig en het geweldige ervan is, om Sagan te parafraseren, dat er om elke hoek steeds weer iets nieuws ligt, klaar om te worden ontdekt.

Ik streef ernaar dat over te dragen en soms lukt dat ook. Op mijn persoonlijke blog is dit een van de best bezochte pagina’s: niet omdat Julius Caesar zo interessant is, maar omdat mensen zien hoe wetenschappers tegen een probleem aanlopen (de prioriteit van het archeologische of het tekstuele materiaal) en twee theorieën opstellen, waarbij uiteindelijk de empirie helpt beslissen. Niks vind ik fijner om uit te leggen dan een puzzel en ik loop inmiddels lang genoeg mee om te weten dat mensen ook graag dat soort verhalen lezen of horen.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Onwennige gastvrijheid

10 maart 2015 , 19:00 , door Jona Lendering

COLUMN - Reyy is een voorstad van Teheran, al zeggen de mensen ter plekke dat het andersom is: het jonge Teheran is een voorstad is van het oeroude Reyy. Het stadje is inderdaad zo oud als de geschreven geschiedenis: het was bewoond in de Achaimenidische tijd en wordt genoemd in de religieuze teksten van de joden en zoroastriërs. In de Vroege Middeleeuwen was het een metropool en omdat hier veel mensen woonden, kwam Abd ol-Azim hier de sjiitische leer verkondigen.

Abd ol-Azim was niet de eerste de beste. Hij was een afstammeling van Hassan, die op zijn beurt de zoon was van Mohammeds dochter Fatima en kalief Ali. Veel mensen keken naar deze familie voor advies en de familiehoofden, de imams, gelden tot op de huidige dag in de sjiitische islam als onfeilbare bronnen van gezag. Het was de tiende imam, Ali al-Hadi, die zijn verwant Abd ol-Azim zo rond het midden van de negende eeuw naar de grote stad Reyy zond. Hij schreef er twee boeken en wordt door de sjiitische geleerden als een betrouwbare overleveraar van anekdotes over het leven van de profeet Mohammed.

Abd ol-Azim is in feite de tegenpool van zijn tijdgenoot Abu Yazid, over wie ik vrijdag al blogde, die een mysticus was wiens uitleg van de islam inhield dat de gelovige moest streven naar eenwording met God. Dit zal voor de gemiddelde mens onhaalbaar zijn en de weg van de gewone gelovige zal er meer op gericht zijn in het dagelijkse leven het goede te doen. Voor hen zijn er de schriftgeleerden die de tradities over het leven van de profeet uitleggen – zoals Abd ol-Azim.

Blogger des vaderlands

6 maart 2015 , 19:00 , door Jona Lendering

COLUMN - Vanavond wordt in Arti et Amicitiae, een Amsterdamse kunstenaarssociëteit, de “blogger des vaderlands” gekozen. Ik was uitgenodigd voor de bijeenkomst, maar wanneer u dit leest, ben ik ergens op weg van Teheran naar Mashhad, en helaas ben ik nog altijd niet in het bezit van de gave der bilocatie. U zult dus eerder weten dan ik wie de BdV is geworden.

Dat weerhoudt me niet op te merken dat ik het een leuk initiatief vind van de blogster die schrijft onder het pseudoniem “Oud Zeikwijf”. Het weblog is inmiddels een serieus genre, dat best eens wat aandacht mag hebben. Zoals het blogbal van vanavond. Hoe serieus je een blogger des vaderlands dan vervolgens moet nemen, is een andere kwestie. (Ik schrok, vorige week, toen de “denker des vaderlands” geen stunt bleek te zijn om ons over media-hypes te laten nadenken, maar een serieus, niet-ironisch initiatief.)

Wat ik belangrijk vind aan bloggen is de totale vrijheid die de schrijver heeft. Akkoord, ik voor mij heb wat vervelio’s gehad in de commentaren en er is één intimidatiepoging gedaan die voldoende vervelend was om haar niet onvermeld te laten, maar ik neem aan voor de andere bloggers te spreken als ik zeg dat we volkomen vrij zijn. Zelfs een columnist in een krant is beperkt door het aantal woorden en het feit dat hij zijn aanstelling dankt aan een redactie. Een blogger kan zoveel woorden nemen als hij nodig heeft en kan schrijven wanneer hij zin heeft. Vrijer kan het niet.

Foto: Post-Atheïst

Post-atheïst | ISIS’ reality show

2 maart 2015 , 15:30 , door Jona Lendering

ACHTERGROND - U hebt de beelden ongetwijfeld gezien: aanhangers van de zogenaamde Islamitische Staat vernietigden oudheden in het museum van Mosul. Ik ga er niet naar linken, om redenen die u zo zult horen. Dat hoeft ook niet: u bent mediavaardig genoeg om te weten dat de vraag niet is wát het nieuws is maar waaróm het nieuws is. Waarom kreeg u deze beelden te zien?

Het is namelijk, om te beginnen, bepaald geen nieuws dat religieuze fanatici de musea in het Midden-Oosten plunderen of kapot maken. Een maand geleden werd het museum van El Arish in Egypte onder handen genomen. Dat kreeg u niet te zien. De musea van Deir ez-Zor, Palmyra, Malawi en Bani Walid zijn eveneens geplunderd en ook dat was geen echt nieuws.

Wat u dit keer te zien kreeg, was bovendien maar een heel klein deel van het verhaal. Die musea worden namelijk geplunderd met een concreet doel: de voorwerpen verkopen aan rijke westerlingen. De kleitabletten uit het museum van Mosul, ooit opgegraven in de Assyrische hoofdstad Nineve, lijken al eerder te zijn verkocht (al is een deel van de collectie in veiligheid gebracht in Bagdad). Wat u vorige week zag was slechts de vernietiging van het onverkoopbare materiaal: standbeelden die te groot waren om te vervoeren en te bekend om te verkopen, samen met gipsafgietsels van voorwerpen in westerse musea. De echte schade was al eerder toegebracht. Dit was slechts het laatste bedrijf, vergelijkbeer met een soldaat die nog even een handgranaat werpt in een al geplunderd huis.