Ger, auteur op Sargasso

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Burgernomics: De Big Mac index

22 oktober 2010 , 15:02 , door Ger

De Big Mac-index, door The Economist aangeprezen als ‘a more fun way to understand exchange rates than textbooks‘ is een goed excuus om voor de tweede keer in drie weken op GC aandacht te schenken aan de Amerikaanse hamburgergigant. Eerder wijdde ik al een artikel aan de Golden Arches Theory Of Conflict Prevention van Thomas Friedman: landen met een McDonald’s restaurant voeren zelden oorlog met elkaar. Vandaag staat dus een een nieuw smakelijk onderwerp op het menu, dat evenmin zou misstaan op het curriculum van de Hamburger University in Oak Brook, Illinois: de Big Mac index.

Maak kennis met burgernomics. Allemaal te danken aan de Big Mac, in 1967 bedacht door restauranthouder Jim Delligatti in Pittsburgh. Dit onverwoestbare icoon van Amerikaans fastfood-imperialisme inspireerde in 1986 The Economist-redactrice Pam Woodall tot een heuse Big Mac-index, bedoeld als speelse manier om het verschil in relatieve koopkracht tussen verschillende landen in kaart te brengen. McDonald’s staat namelijk niet alleen bekend om de wereldwijde standaardisering van het menu, maar koopt bovendien haar ingrediënten lokaal in.

In de prijs van een Big Mac zitten dus automatisch de kosten van de ingrediënten, arbeid en energieverbruik inbegrepen. Wat de ingrediënten van een Big Mac zoal zijn? Amerikanen van boven de de veertig zullen het ongetwijfeld eenvoudig kunnen reproduceren, dankzij een enorm succesvolle reclamecampagne uit de jaren ’70: “How fast can you say ’two all beef patties special sauce lettuce cheese pickles onions on a sesame seed bun’?”

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Extreem Overleven in Chili

14 oktober 2010 , 09:08 , door Ger

Twee dagen geleden is men bij de Chileense Copiapó-mijn begonnen met de bevrijding van 33 kompels uit hun benarde situatie diep onder de grond. Weliswaar zaten de mijnwerkers zo’n 70 dagen opgesloten in extreem moeilijke omstandigheden, maar ze hadden de afgelopen weken volop contact met de buitenwereld, kregen voedsel en wisten bovendien dat de redding nabij was. Hoe anders was het op de kop af 38 jaar geleden, toen vlucht 571 van Fuerza Aérea Uruguaya op 3600 meter hoogte tegen een bergtop vloog, hoog in de onherbergzame Chileens-Argentijnse Andes. In wat later bekend kwam te staan als de Andesvliegramp, vochten de overlevenden 72 dagen voor hun leven. Perspectief leek er nauwelijks: dankzij hun radio wisten de overlevenden dat de zoektocht naar hen al na ruim een week was opgegeven.

De Andesvliegramp is vooral bekend geworden door de extreme kou en fysieke ontberingen waaraan de overlevenden van vlucht 571 werden blootgesteld: ondervoeding, bevriezing van ledematen, hoogteziekte, sneeuwblindheid en scheurbuik. In hun drang om te overleven nam de groep, die voornamelijk bestond uit leden van een Uruguayaanse rugbyclub en hun familie, al vanaf de tweede week zijn toevlucht tot de wanhopige strategie van kannibalisme om in leven te blijven.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Eight Days A Week

3 oktober 2010 , 15:30 , door Ger

Waarom heeft een week eigenlijk 7 dagen?
Sommige dingen lijken zo voor de hand liggend dat je er eigenlijk nooit bij stil staat, zeker iedereen die is opgegroeid in de dominante Joods-Christelijk traditie. De bijbelse God was immers zes dagen druk doende met de schepping. Dan, in genesis 2:2: “Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. God zegende de zevende dag en verklaarde die heilig, want op die dag rustte hij van heel zijn scheppingswerk.” Ook in de tien geboden in Exodus is trouwens een duidelijke verwijzing terug te vinden naar de sabbat als rustdag.

Toch is deze verklaring verre van bevredigend en dat niet alleen omdat het bijbelse verhaal allegorisch van aard is. Het verklaart de 7-daagse week vanuit een verzonnen scheppingsverhaal, terwijl de bijbelse week, zoals veel meer joodse culturele elementen, historisch gezien gewoon terug grijpt op de veel oudere Soemerische week. Deze werd ingesteld door de Soemerische heerser Shulgi (2094-2047 v.C.).

De zogenaamde Umma kalender verspreidde zich via de latere Babylonische kalender door heel Mesopotamië en de Levant. De zon (Utu), maan (Nanna) en de vijf zichtbare planeten aan de nachtelijke hemel Mercurius (Enki), Venus (Inanna), Mars (Gugalanna), Saturnus (Ninurta) en Jupiter (Enlil) zouden als inspiratie hebben gediend voor een zevendaagse week. Zeven is dus wellicht toeval: als ook de buitenplaneten zichtbaar waren geweest, hadden we volgens deze logica een week met meer dan zeven dagen gehad. Ook de oude Grieken namen deze indeling over.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

McPeace, of hoe McDonalds de wereldvrede dichterbij brengt

1 oktober 2010 , 15:47 , door Ger

Russiche Golden Arches (Foto: Flickr/Johnny Vulkan)

Een van de meer vermakelijke theorieën van afgelopen jaren is de zogenaamde ‘Gouden Bogen Theorie van Conflict Preventie’ van Thomas Friedman. In The Lexus and The Olive Tree (1999) ontvouwt de gelauwerde voormalige Middenoostencorrespondent en columnist Friedman de volgende theorie: geen twee landen die beiden een McDonald’s restaurant binnen de grenzen hebben, hebben een conflict gehad sinds McDonald’s zich daar vestigde. De ‘Gouden Bogen’ (Golden Arches) zijn een speelse verwijzing naar het logo van de fastfoodgigant, die samen een gestileerde M vormen. Burgeroorlogen blijven daarbij overigens buiten beschouwing.

Friedman, die zich in zijn vlot geschreven boeken en columns niet zelden een tamelijk kritiekloos bewonderaar toont van globalisering Amerikaanse stijl, oogste zowel veel bijval als kritiek met zijn Golden Arches-theorie. Dat de stelling elegant is en deels steakhoudend, is een feit. Niettemin zijn de afgelopen decennia ook een aantal flagrante uitzonderingen te vinden. Bovendien zijn er nogal wat alternatieve verklaringen zijn te geven voor het gebrek aan vechtlust onder fervente BigMac-eters.

Om met de uitzonderingen te beginnen: het conflict tussen Israël (eerste McDonald’s vestiging in 1993) en Libanon (1998), dat begon in 1973 en eindigde in 2000 met de terugtrekking van de Israëlische troepen uit Zuid-Libanon, is duidelijk niet conform Friedmans gulden regel. Maar goed, je zou met enige goede wil nog kunnen stellen dat de komst van de fastfoodketen geleid heeft tot een geleidelijke vorm van verbroedering die uiteindelijk leidde tot vrede: McPacification. Ook voor het Palestijns-Israëlische conflict gloort er dus hoop: dagelijks een Happy Meal voor de veelgeplaagde Palestijnen en de intifada sterft een zachte dood, al was het slechts door obesitas, diabetes en andere welvaartsziektes.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Smells Like Teen Spirit

24 september 2010 , 12:48 , door Ger

Op 24 september 1991 bracht Nirvana grungeklassieker Nevermind uit. In een klap werd Nirvana van een obscuur dertien in een dozijn bandje uit het afgelegen Seattle tot een wereldact. Het fenomenale succes was vrijwel geheel op het conto te schrijven van de eerste verpletterende single Smells Like Teen Spirit, dat uitgroeide tot het lijflied van de grunge-generatie. Niet alleen betekende Nevermind voor Kurt Cobain, Krist Novoselic en Dave Grohl de doorbraak naar een miljoenenpubliek. Ook voor ander bands uit de underground scene van Seattle zoals Pearl Jam, Alice In Chains en Soundgarden effende het doorslaande succes van Nevermind de weg naar een internationale heldenstatus.

Cobain gaf later eerlijk toe dat Smells Like Teen Spirit zwaar geïnspireerd was door een van de meest invloedrijke bands van de late jaren 80, de Bostonse Pixies, met Black Francis als drijvende kracht:

I was trying to write the ultimate pop song. I was basically trying to rip off the Pixies. I have to admit it. When I heard the Pixies for the first time, I connected with that band so heavily that I should have been in that band— or at least a Pixies cover band. We used their sense of dynamics, being soft and quiet and then loud and hard.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Krijg de ziekte!

22 september 2010 , 12:32 , door Ger

Een groot aantal ziekten en syndromen is genoemd naar hun ontdekker, niet zelden een arts of patholoog. Wanneer je geregeld naar de serie House MD kijkt – met de nurkse botterik Greg House (Hugh Laurie) als diagnosticerend arts in een Amerikaans ziekenhuis – ben je vast reeds bekend met een heleboel van dit soort aandoeningen. Het gros van deze ziektebeelden is behoorlijk zeldzaam. Al zou je dat niet zeggen aan de hand van de frequentie waarmee ze in de kliniek van dokter House als mogelijke diagnose over tafel vliegen.

Het gaat dan om ziektes als die van Addison, Chagas, Cushing, Creuzfeldt-Jacob, Hodgkin, Huntington, Parkinson, maar ook bijvoorbeeld Wegener’s granulomatosis of het syndroom van Guillain-Barré. En vergeet natuurlijk ook Alzheimer en Korskakov niet. (Wie?) Dit maakt deze ziektes tot eponiemen, oftewel begrippen die vernoemd zijn naar een persoon.

De onverbeterlijke misantroop House heeft welgeteld één vriend, tevens het voortdurende mikpunt van zijn schimpscheuten en beledigingen, James Wilson, gespeeld door Robert Sean Leonard. Het is dus vast geen toeval dat er ook een Ziekte van Wilson bestaat, volgens wikipedia ‘een zeldzame autosomaal recessief erfelijke aandoening waarbij de uitscheiding van koper via de gal verminderd is. Hierdoor worden langzamerhand vele organen vergiftigd, vooral de lever en de hersenen.’ Afgaande op de serie House zou je trouwens de Ziekte van Wilson eerder typeren als een welhaast pathologische vorm van blijmoedig gedragen masochisme.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Geslaagde Coup van Rechts?

16 september 2010 , 09:15 , door Ger

Torentje Den Haag //foto Flickr, Serge de Beer Ruim 3 maand na de Tweede Kamer-verkiezingen van 9 juni hangt het eerste kabinet Rutte van VVD en CDA met gedoogsteun van Wilders’ PVV nog steeds boven de markt. Of dit kabinet er werkelijk komt, en of het in dat geval lang stand zal houden daargelaten: de intenties van Rutte, Verhagen en Wilders zijn duidelijk. Zij zetten alles op alles om het meest rechtse kabinet ooit te verwezenlijken. Zelfs als dat betekent dat men gedoogsteun van de reactionaire christenbroeders van het SGP moet accepteren.

Vlak na het kortstondige stranden van de onderhandelingen op 3 september, waarbij de PVV van Wilders het vertrouwen in het CDA opzegde, liet Rutte zich ontglippen dat VVD, CDA en PVV op een onderhandelingsresultaat afstevenden waarbij “rechts Nederland de vingers zou aflikken“. Dat zette de toon: in deze PVC-combinatie is Rutte naar eigen inschatting in staat een zeer groot deel van het VVD-verkiezingsprogramma te realiseren. Geen wonder dat Paars Plus, ondanks de goede persoonlijke verhoudingen, flagrant mislukte. Het CDA was al lang gepolst over een kabinet over rechts en verloren zoon Geert Wilders, die binnen zijn PVV geen enkel tegengeluid hoeft te duchten, was beschikbaar en werd in de armen gesloten.

links nagelbijten
Na de mislukking van Paars Plus, tot chagrijn van links maar tot grote opluchting van de VVD-achterban, wisten Rutte, Verhagen (“Ons past bescheidenheid”) en Wilders elkaar verrassend snel te vinden. Informateur Lubbers werd door het trio vrijwel meteen op een zijspoor gemanoeuvreerd. Een rompkabinet VVD-CDA, met gedoogsteun van de PVV werd de inzet. Aansturen op zo’n gedoogvariant was essentieel voor het CDA, dat de stap naar een normale coalitie met de PVV niet aandurfde, maar ook voor Wilders, die niet de mensen beschikbaar had voor ministerposten. Daarnaast hield Wilders zo de handen vrij om een eigen kritisch geluid te blijven verkondigen wanneer het kabinetsbeleid hem niet zou bevallen. Dat het CDA met deze vrijblijvende rol van Wilders kon leven is al zeer bevreemdend. Ronduit onbegrijpelijk lijkt het dat Rutte het risico wil lopen dat het eerste kabinet onder zijn leiding gegijzeld wordt door de notoir grillige PVV-voorman, zelfs voortijdig ten val komt.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Rekenkunst uit het Jaar Nul

12 september 2010 , 15:38 , door Ger

Hoe is het mogelijk dat het vermeende geboortejaar van een bijbels personage genaamd Jezus van Nazareth ruim 2 millennia later nog steeds gebruikt wordt als ijkpunt voor de westerse jaartelling; en daarmee voor die van de hele moderne wereld? (Merkwaardig genoeg ook door overtuigde atheïsten!) Het lijkt een harnekkige erfenis uit de vroege Middeleeuwen.

Beda Venerabilis //afb: wikimedia commons

Onze van oorsprong Romeins-christelijke jaartelling werd pas in 525 opgesteld door de Scytische monnik Dionysius Exiguus. Tot dan toe werden jaren gedateerd aan de hand van de consuls die regeerden over Het Eeuwige Rome, hoewel jaartallen soms ook werden berekend als de tijdsduur die verlopen was sinds de stichting van de stad – ab urbe condita – in 753 v. C. De telling van Dionysus Exiguus raakte overigens pas echt in zwang nadat de Engelse monnik Beda Venerabilis, de eerbiedwaardige Bede (672-735), rond 731 zijn zeer invloedrijke Historia ecclesiastica gentis Anglorum uitbracht.

De concurrerende islamitische kalender heeft als begindatum gekozen voor 16 juli 622, ná Christus uiteraard. Dit is overigens niet de geboortedag van de belangrijkste profeet van de islam; Mohammed werd namelijk geboren rond 570. Het is wel het jaartal van diens gedwongen migratie vanuit Mekka naar de stad Yathrib, het latere Medina. Deze veelbewogen reis, de hidjra, vormt al sinds 638 het ijkpunt voor de islamitische jaartelling. Jaartallen worden analoog aan Anno Domini, gedateerd met het gelatiniseerde achtervoegsel AH (Anno Hedgira).

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Standing On The Shoulders Of Giants

11 september 2010 , 15:00 , door Ger

Het is een universeel gegeven dat culturen op een bepaald moment hun eigen ontstaansmythes en geschiedenis ontwikkelen. Een vervolgstap, die feitelijk pas gezet kan worden wanneer een volk het schrift verwerft, is het ontstaan van een zekere mate van historisch besef. Een orale traditie heeft eenvoudigweg te veel tekortkomingen en is daardoor voor periodes die langer geleden zijn dan twee generaties notoir onbetrouwbaar. Pas op het moment dat kennis uit het verleden letterlijk kan worden overgedragen aan volgende generaties, ontstaat ook de mogelijkheid geleidelijk aan voort te bouwen op deze kennis. (Dwarfs) Standing on the Shoulders of Giants, volgens de bekende metafoor van Isaac Newton (1643-1727) … of, zo je wil, van de broertjes Gallagher.

Door kennisaccumulatie en door inzicht te krijgen in de veranderingen die plaats hebben gevonden sinds onze voorvaderen hun observaties op schrift stelden, verandert bovendien van lieverlee de kijk op de geschiedenis. Het eerdere statische of cyclische tijdsbeeld wordt geleidelijk aan ingeruild voor een meer lineair tijdsbesef. Dit proces versterkt zichzelf: de ontwikkeling van schrift leidt tot kennisvermeerdering en zo tot toenemend historisch besef, waarbij het verleden meer en meer als duidelijk afwijkend wordt gezien van het heden. Projectie van deze ontwikkeling naar de toekomst, kan op termijn – zoals in de westerse cultuur vanaf de Verlichting – leiden tot een hartstochtelijk beleefd vooruitgangsdenken.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Proeve van Bekwaamheid?

7 september 2010 , 09:36 , door Ger

Amerikaanse soldaten ontmantelen landmijn//Wikicommons

EenVandaag berichtte afgelopen zaterdag dat de kiezer vindt dat na het mislukken van de onderhandelingen van de PVC-coalitie – inderdaad: erg slecht voor het milieu – Paars Plus weer de meest logische optie is. Mark Rutte gaat echter doodgemoedereerd verder op de ingeslagen koers: geen millimeter afwijken van het VVD-verkiezingsprogramma en de relatieve zwakte van andere partijen uitbuiten om er zoveel mogelijk van te verwezenlijken. Ogenschijnlijk nauwelijks beschadigd door twee mislukte formatierondes, ligt het initiatief 3 maanden na de verkiezingen nog steeds bij de voorman van de rechtsliberalen. Maandagavond kwam de volgende logische stap, middels een brief aan de koningin, waarin Rutte onomwonden stelt dat hij het best gekwalificeerd is om een ‘proeve van een regeerakkoord’ te schrijven.

De strategie van Rutte blijkt vooralsnog uiterst effectief. De potentiële landmijn Paars-Plus werd simpelweg gedemonteerd door geen enkele concessie te doen inzake de hypotheekrenteaftrek, rekeningrijden en de geplande ‘bezuinigingen zonder lastenverzwaring’. De piketpaaltjes werden door Rutte zo dicht bij het VVD-program in de grond gejensd, dat een compromis vrijwel onmogelijk was. Doordat Cohen’s PvdA hiermee niet in kon stemmen, was meteen de optie van een middenkabinet VVD-PvdA-CDA van de baan. Exit Cohen.

In de tweede ronde, met CDA en PVV kreeg de bijkans door de VVD doodgeknuffelde verloren zoon Wilders van Mark Rutte alle ruimte om zich te blijven profileren op zijn stokpaardjes, zo lang hij maar zou instemmen met 18 miljard megabezuinigingen en de verregaande ontmanteling van de verzorgingsstaat. Bezuinigingen waarvan met name alle anonieme Henken & Ingrids de wrange vruchten zullen plukken. Ruttes grootste misrekening tot nu toe lijkt te zijn dat hij de onderschatte in hoeverre een niet netjes ingekapselde Wilders vooral aan de (protestantse) linkerflank van het CDA tot grote gewetensnood zou leiden.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Stekkerdans

3 september 2010 , 20:42 , door Ger

De deur gaat open, het licht weer aan. Als drie bedremmelde schooljongens staan de onderhandelingsleiders van VVD, CDA en PVV knipperend in het schelle licht van de schijnwerpers van het verzamelde journaille.

Haastig probeert Maxime, die enigszins een verfomfaaide indruk maakt, een grote rode stekker met slordig afgeknipte kabel op opzichtige wijze in de handen van Geert te frommelen. De PVV-leider is niet erg onder de indruk, en plaatst een knietje in de schaamstreek van Maxime en tovert fluks uit zijn mouw twee complete stekkerdozen, die hij met achteloos gemak in de colbertjes van Mark en een nog zachtjes nakreunende Maxime laat verdwijnen. De uiteinden bungelen voor iedereen zichtbaar rond de liesstreek van de voormannen van de liberalen en christendemocraten, die schaapachtig grijnzen.

Geert debiteert pontificaal dat een partij die geen raad weet met zijn dissidente kamerleden, natuurlijk niks te zoeken heeft in een regeringscoalitie. Tijdens deze woorden werpt Maxime een smalende blik richting zijn liberale evenknie: “Kun je in je zak steken, Mark,” bijt hij hem toe.

Een driftig fronsende Mark bestudeert ondertussen ingespannen zijn manchet- knopen. Het vestigt eens te meer de aandacht op de knokkels van diens rechter- hand, waarop duidelijke schaafplekken zichtbaar zijn. Is het slechts inbeelding, of staat de geprononceerde haviksneus van Maxime nog iets verder naar rechts dan voorheen? Ook de kin van Geert lijkt niet geheel ongehavend. Wanneer de camera inzoomt, valt in minuscule lettertjes het motto van Mark’s zegelring op de krachtige kinnebak van de PVV-leider te lezen: Exitus acta probat.

Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Hier spreekt Radio Gleiwitz!

1 september 2010 , 13:29 , door Ger

SMS Schleswig-Holstein beschiet de Westerplatte (Foto: Wikimedia Commons)

De feiten lijken voor zich te spreken. Op 1 september 1939 begon met de Slag om Westerplatte, nabij de Vrije Stad Danzig, de Duitse aanval op Polen en daarmee de Tweede Wereldoorlog. Precies 6 jaar en één dag later, op 2 september 1945 kwam met de officiële capitulatie van Japan een einde aan het bloedigste conflict aller tijden. 2192 dagen na de invasie van Polen, stond de teller op iets tussen de 62 en volgens de zwartste schattingen zelfs 78 miljoen doden.

Vaak wordt de Poolse soldaat en stationschef van het Westerplatte-Gdánsk station Wojciech Najsarek genoemd als eerste oorlogsslachtoffer. Enkele minuten na de eerste salvo’s vanaf het Duitse slagschip SMS Schleswig-Holstein en de landing van de eerste Duitse Stoßtruppen werd de onfortuinlijke Najsarek, die ongetwijfeld poolshoogte kwam nemen, getroffen door Duits mitrailleurvuur. Het was 4:50 in de vroege ochtend van 1 september 1939.

Toch viel het eerste slachtoffer van WO II eigenlijk al een dag eerder, in wat bekend staat als het Gleiwitz-incident.

Na de ondertekening van het geheime Molotov-Ribbentrop pact op 24 augustus, waarmee Stalin en Hitler een niet-aanvalsverdrag hadden gesloten, had Hitler zijn handen vrij voor de door hem zo vurige gewenste Poolse campagne. De aanval op Polen, ook bekend als Fall Weiß, werd amper een week later ingeleid door een in scene gezet grensincident. Het was Hitler’s bedoeling om de Duitse invasie van Polen te doen voorkomen als gerechtvaardigde reactie op Poolse agressie in de grensstreek.