Felix Rottenberg

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Het gelazer met het graaien begon ruim twee weken geleden weer. ING publiceerde zijn jaarcijfers en bleek uit te blinken in grandioze bonussen voor de leden van zijn raad van bestuur. Je leest dat op zaterdagmorgen in het ochtendblad en denkt: kom op, Wim Kok, neem stelling, treed op, doe wat. Kok doet niets. Die heeft vorig jaar al meegedeeld dat het een duivels dilemma is: de internationale trend bij het belonen van tycoons van ondernemingen en de spanning die dat oplevert met de Hollandse traditie
van gematigdheid.

Medelijden en melancholie wisselen elkaar af als Kok als commissaris van ING zichtbaar nerveus naar de balans zoekt. Dat zijn zijn heilige woorden de laatste tien jaar: balans of evenwicht. Dertig jaar geleden stond hij als voorzitter van de FNV letterlijk boven alle partijen, was hij een droogkloot, maar op de beslissende momenten zuiver op de graat, zoals Job Cohen nu. Kok beseft niet dat hij als oud-minister-president van PvdA-huize, met Willem Drees en Joop den Uyl als zijn voorgangers, nog steeds moreel gezag heeft. Dus is enig subtiel verweer tegen het gegraai van loonslaven als Rijkman Groenink en al zijn collega’s op zijn plaats. Kok durft dat niet. Die wordt inmiddels gegijzeld door de nuances, door zijn kompanen in het bedrijfsleven met wie hij een kantoor deelt in Amsterdam-Zuid. Nu Wouter Bos, de nieuwe minister van Financiën: hij weet heel goed dat Kok als schatkistbewaarder geen populaire stemmentrekker was voor de PvdA. Maar heeft Bos met Kok gebeld toen hij op verzoek van de Tweede Kamer ter voorbereiding op een door de SP en Groen Links aangevraagd Kamerdebat een brief over ‘het grote graaien’ moest schrijven?

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt normaal iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso, maar deze keer wat later.

Caroline Gehrels, PvdA-wethouder voor Cultuur, is vorig jaar gescout door de nomenklatoera van de Amsterdamse PvdA. Opperhoofd Lodewijk Asscher was vele malen getipt over Gehrels. Zij viel op in haar rol als consultant van Berenschot, ze adviseerde de gemeente op elegante wijze over city branding en werd geroemd als een dame met haar op de tanden.
Gehrels laat geregeld blijken de traditie van sterke Amsterdamse cultuurwethouders te kennen. Die begint bij Emanuel Boekman, die
tijdens zijn wethouderschap in de jaren twintig en dertig promoveerde op cultuurbeleid. Boekman legde hét fundament voor socialistische cultuurpolitiek in de stad met zijn bondgenoot Wibaut.
Na de oorlog waren de wethouders Albert de Roos en Peter John Koets de beschermheren van de legendarische Willem Sandberg, die het Stedelijk Museum geniaal profileerde. Amsterdam gold in Europa als een voorbeeldstad voor de kunsten.
Kan Gehrels die tijden doen herleven? In elk geval is ze geen vervelende ijdeltuit en gaat ze rechtstreeks op de moeilijke kwesties af.
Deze week gaf ze Marcel Wiegman in deze krant de primeur van haar radicale gedachten. Ze kondigde aan op te houden met het bedrijven van ‘verdelende rechtvaardigheid’. Dus geen kaasschaaf meer, maar echt keuzes maken.
Dat belooft een hoop gedonder. Want om geld voor versterking en vernieuwing vrij te kunnen maken, zal ze onvermijdelijk moeten snijden in het jaarlijkse kunstenbudget van tachtig miljoen euro. De gemeentekas is leeg, haar mentor Asscher zal tot 2009 op een enkel fooitje na niet te hulp kunnen schieten. Minister en partijgenoot Ronald Plasterk heeft veel minder geld ter beschikking dan het regeerakkoord suggereerde.
Zeker vijf miljoen moet Gehrels bezuinigen om haar beloften waar te maken: het wereldklasseniveau van de kunst verhogen, om toeristen, talent en toppers aan de stad te binden, royale kunstinvesteringen in de kwetsbare wijken en extra geld voor kunsteducatie en talentontwikkeling.

Toen ik gisteren de experts bij de Amsterdamse Kunstraad en de Universiteit van Amsterdam raadpleegde, sprokkelden we met veel moeite twee miljoen onaangename bezuinigingen bij elkaar: anderhalf miljoen weghalen op het Leidseplein, bij Paradiso, de Melkweg en De Balie, één miljoen bij het Fonds voor de Kunst, het Rootsfestival en andere kleine initiatieven. Protesten, stakingen en ander dwars vertier zal Gehrels tot concessies dwingen, ze houdt hoogstens een paar ton over.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Donderdag, in de trein van 9.33 uur van Schiphol naar Rotterdam, raak ik voor de 453ste keer bekneld tussen die idiote glazen tochtdeur van de treinwagon en het vouwfietsje van een medepassagier. Gesis, gevloek en gemompel worden gevolgd door een koorzang van klachten op de leiding van de Nederlandse Spoorwegen.
Hoe lang zien geroutineerde passagiers in de overvolle intercitytreinen al toe op dit onnodige gestuntel van collega-reizigers? Minstens tien jaar.
In treinstel 4517 ontstaat spontaan een minisymposium. Indrukwekkend is het geïmproviseerde referaat van een fiscalist, die al twintig jaar met deze trein naar zijn kantoor in Rotterdam reist. Keurig in het pak, een fatsoenlijk mens, dat blijkt uit alles. “De leiding van de Spoorwegen houdt niet van reizigers!” Dit laatste woord spreekt hij dik aangezet uit. De fiscalist hekelt Bert Meerstadt, die een dag eerder heeft aangekondigd dat de NS in 2011 de tarieven in de spitsuren fors zal verhogen, als de regering een kilometerheffing op de snelwegen invoert. NS verwachten dan een volksverhuizing van de auto naar de trein.
Meerstadt, de tweede man van de NS, is een machtsspelletje aan het spelen. De NS willen meer geld van de overheid en dat probeert hij nu af te dwingen door te dreigen met tariefsverhogingen. Maar dat doet deze strateeg op een ontstellend knullige manier. Hij roept grote ergernis op bij de treinreizigers, die al jaren de kwaliteit achteruit zien hollen. Volgens de officiële cijfers geeft één op de vijf treinreizen gedoe. Ik hou het nu een jaar bij, soms is het weken achtereen minstens één op de drie keer mis.
Het ergste is het gebrek aan informatie. Maandag stond de trein van Rotterdam naar Utrecht bijna een kwartier na de officiële vertrektijd nog stil. Er werd niets omgeroepen, de conducteurs hieven hun armen radeloos in de lucht.
De NS-leiding kan slecht tegen kritiek. De directieleden vinden dat ze topprestaties leveren en worden in die idee-fixe bevestigd door de bonussen die ze krijgen toebedeeld van de – door de regering is benoemde – raad van commissarissen. Zo kreeg begin februari bestuursvoorzitter Aad Veenman 104.000 euro uitgekeerd.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Zondagskinderen in de politiek bestaan niet. Toch was Wouter Bos vier jaar een zonnekoning in wording. In het begin relativeerde hij dat menigmaal, maar uiteindelijk begon hij zelf ook te geloven dat hij Jan Peter Balkenende probleemloos zou verslaan en premier zou worden. Dat krijg je als tientallen hielenlikkers je naar de mond praten: ambassadeurs, de Volkskrant-hoofdredacteur, captains of industry, Amerikaanse onderministers; zelfs Tony Blair en Bill Clinton beschouwden Bos als de aankomende ‘president’ van Nederland. Bos was als oppositieleider een bekwame operator. Hij kende alle dossiers, kwam, zag en overwon in talkshows; niemand liep hem voor de voeten.

Er werd wel eens gebromd over zijn vluchtige manier van communiceren. Met honderden bemoeials en betweters binnen en buiten de PvdA onderhield hij contact, vooral per e-mail. Soms schreef hij twee of drie regels, een andere keer uitvoerig, maar er waren ook periodes waarin hij niet thuis gaf. De stille kritiek luidde dan ook dat hij de denkkracht in en om de PvdA niet consequent mobiliseerde. En vorig jaar brak hem dat op.

Een Engelstalige lezing over de modernisering van de verzorgingsstaat bevatte een frisse passage over de fiscalisering van de AOW. Daar was overleg over geweest met experts, maar dat was op zijn Bos’ gegaan: veel via de e-mail, één op één. In De Wouter Tapes, het inmiddels al veelbesproken Tegenlicht-tweeluik van Rudi Boon en Kees Brouwer, ziet de kijker hoe Bos zijn trefzekerheid verliest als hij na de zomervakantie, eind augustus 2006, met de PvdA-fractie de AOW-strategie doorneemt.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Geert Wilders is politiek tot theater aan het maken en dat gaat hem goed af. Zijn timing wordt steeds geraffineerder.

Eerst werd de voorzitter van de Tweede Kamer, Gerdi Verbeet, getest door een backbenchertje van de PVV. Hij zette het debat over de dubbele paspoorten grof in, waarna Wilders kon doorstoten. De kwestie domineerde het debat over de regeringsverklaring en de krantenkoppen over de Statenverkiezingen. Niemand weet er echt raad mee.

Terugschieten of relativeren? Maandag begon de PvdA te knoeien. Dat is allemaal geen opzet, maar gewoon onwennigheid met het politieke spel, waarin journalisten flink meehelpen stoken.

Dus als Wilders PvdA-Kamerlid Khadija Arib hekelt als adviseur van de Marokkaanse koning, geeft Aribs fractievoorzitter Jacques Tichelaar zijn voorlichters een laffe instructie: zeg dat we tot de bodem uitzoeken hoe het precies zit met het adviseurschap van Arib.Het is een bekende reflex, die aarzeling van PvdA-politici, zeker pal voor de verkiezingen.

Is de PvdA nu wel voorbereid op nieuwe provocaties van Wilders? De PVV-leider heeft van zijn ploeg fractiemedewerkers een infanterie gevormd die via allerlei digitale archieven jaagt op politici die met moslims sympathiseren. Door dat geduw van Wilders is er nauwelijks tijd achterover te leunen en open van gedachten te wisselen. Die tien tot vijftien procent steun voor de PVV in de peilingen roept onzekerheid op.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Geert Wilders voert een hetze tegen de islam. “Alles is geoorloofd,” zei hij vorige week in een interview in NRC Handelsblad. Volgens de PVV-fractieleider moeten de demografische ontwikkelingen zo gestuurd worden dat in een volgend kabinet niet nóg twee moslims komen.
Onderschat het niet: tussen de vijftien en twintig procent van het Nederlandse electoraat voelt zich aangesproken door de ideeën van Wilders. Gisteren, in de trein naar Rotterdam, zat tegenover mij een kantoorklerk luid te telefoneren. Er kwam een kebab etende Turkse man de wagon binnenlopen. De schuttingtaal die de kantoorklerk over de Turk bezigde, was pittig. Ik permitteerde mij een kalmerende opmerking, maar toen barstte de klerk pas echt in een hellezang uit: iedereen werd op één hoop gegooid, Israëliërs, Afghanen, Afrikanen en Turken.
Even dacht ik : zat nu de allemansvriend Mark Rutte maar naast me, want die kan in allerlei ongemakkelijke situaties zo voorkomend reageren. Neem het debat over de regeringsverklaring, donderdag: eerst prijst Rutte de bewindslieden Ahmed Aboutaleb en Nebahat Albayrak, om even later, met dezelfde glimlach, Albayrak op te roepen haar Turkse nationaliteit op te geven, want daarmee zou zij een voorbeeld voor andere migranten kunnen zijn.
Rutte blijft me verbazen. Hij is hard op weg een lichtgewicht politicus te worden, wat hij niet was voordat hij partijleider werd. Het ging mis bij de lijsttrekkersverkiezingen vorige jaar april, toen hij Rita Verdonk tegenover zich vond.

Dat had Rutte niet verwacht, lijkbleek stond hij verslaggevers te woord. Natuurlijk prees hij zijn nieuwe tegenstandster in alle toonaarden. Maar zijn intuïtie sloeg alarm.
Rutte had de VVD meteen voor een scherpe keuze moeten stellen: “Vrienden, de tijd van polarisatie jegens migranten is voorbij.” Maar dat durfde hij niet, dus het schisma in de partij bleef, terwijl de voorzitter van de VVD-programcommissie, British Telecom-topman Ben Verwaaijen, juist onder ogen zag dat een nieuwe migratiegolf noodzakelijk is om de tekorten op de arbeidsmarkt op te vangen.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Tony Blair heeft tot zijn spijt geen dagboek bijgehouden. Dat is een stommiteit van de eerste orde. In Engeland is de dagboekschrijverij een serieuze aangelegenheid. “Do you diary too?” hoorde ik de legendarische radicale Labour-politicus Tony Benn ooit aan een collega vragen. Benn begon in 1940 aan zijn dagboek, toen zijn vader lid werd van het Hogerhuis en hij zelf nog op de middelbare school zat. Sindsdien volgt hij zijn eigen leven met de pen: zijn debuut in het Lagerhuis, zijn ministerschap onder Harold Wilson, de barre jaren in de oppositie tegen Margaret Thatcher; het is allemaal minutieus beschreven.
Benn nam ook letterlijk alles op: gewapend met een cassetterecorder en een thermosfles met thee plus mok nam hij plaats achter elke forumtafel. Alle debatten en gesprekken werden geregistreerd. ’s Avonds in bed sprak hij bandjes in met een terugblik op de dag, die door zijn vrouw werden uitgetikt en bewerkt.
Een premier in Engeland heeft niet alleen tientallen ambtelijke adviseurs, hij beschikt ook over een grote persoonlijke staf. Dagelijks
zitten vier secretaresses voor hem klaar, van wie twee alleen al om zijn agenda te beheren.
Onbegrijpelijk is het dat op 1 mei 1997, toen Blair aantrad, zijn kabinetssecretaris, die Butler heette, hem niet dringend aanraadde elke dag tien minuten zijn observaties op te nemen. De aanloop tot de oorlog in Irak, bijvoorbeeld, daar willen we toch alles van weten, ook omdat Blair zich heeft laten ontvallen dat zijn besluit mee te gaan met Bush hem bijna beslopen heeft.

Bill Clinton heeft grote invloed gehad op dat besluit. Hij was vóór de oorlog, maar allerminst een militair expert. Talloze nachtelijke
telefoongesprekken heeft Blair gevoerd met de voormalige Amerikaanse president, zijn beste politieke vriend. Impressies van deze
conversaties geven inzicht in de chaotische gedachtewereld van het wonderkind Blair.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Vorig jaar zomer is bij de grote partijen eindeloos onderhandeld over de pikorde op de kandidatenlijsten voor de Tweede Kamer. Dagenlang is ruzie gemaakt en met deuren geslagen, terwijl de de posities van potentiële kroonprinsen en -prinsessen precies werden uitgemeten.
Maar in de laatste fase van een kabinetsformatie kunnen de leiders van de coalitiepartijen helemaal alleen toeslaan en de officiële hiërarchie negeren. En dan komen uit de coulissen de echte zwaargewichten tevoorschijn.
Wie goed oplette, zag zijn vermoedens bevestigd. De nieuwe minister van Volksgezondheid, Ab Klink, de beste politieke vriend van premier Jan Peter Balkenende, manifesteerde zich in toenemende mate als chef-ideoloog voor staatszaken.
Bij de PvdA liep Ronald Plasterk zich achter de schermen warm. Hij redigeerde het verkiezingsprogram en bemoeide zich met de voorzomerse AOW-ruzie, door zich op te werpen als bemiddelaar tussen Marcel van Dam en Wouter Bos. En dan deed hij óók nog even mee met het doorrekenen van de kosten van alle sociaaldemocratische beleidswensen.
Plasterk is een gretig wonderkind en de snelst schrijvende columnist van Nederland. Geregeld legde hij de redactie van de Volkskrant drie concept-columns voor, die hij in een uurtje uit zijn laptop had gespuugd. Sinds Joop den Uyl heeft zich in de PvdA niet zo’n veelzijdige, alleskunnende betweter aangediend. Plasterk is de nieuwe tweede man, die met al zijn charme in het kabinet kwesties op scherp kan zetten.
Opvallend was Plasterks introductie. Wouter Bos lanceerde hem nadrukkelijk als de PvdA-atheïst. Dit zoemde al weken rond: met
een atheïst op Onderwijs kan tegenwicht geboden worden aan het sociaal-christelijke denken.
Maar hoe?

Want het CDA heeft weer het voortgezet onderwijs in handen gekregen, met als penibelste onderdelen het vmbo en de ROC’s. Die worden straks bestierd door de oud-verpleegkundige en partijvoorzitter Marja Bijsterveld. Dit illustreert hoe uitgekookt het CDA heeft onderhandeld. Met een matrixmodel uit de computer van Ab Klink is de christelijke leer van de soevereiniteit in eigen kring vertaald in machtsposities.
In ouderwetse antirevolutionaire termen is het evangelie een kompas voor een samenleving die door groepen en zuilen – vooral confessionele – naast elkaar wordt bestuurd en beheerd. Dit in tegenstelling tot één centrale, sturende macht: de markt in de visie van de liberalen, de staat volgens de sociaaldemocraten.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

De werkkamer van Jacob Cats, rechtsvoor in het Catshuis, biedt net genoeg ruimte voor een bureau en een kleine sofa. Rond 1650 schreef Cats er eindeloos veel poëzie (‘Gys was een jonge wulp, hij kon geen weelde dragen’). Het kamertje bewaart talloze staatsgeheimen. Premier Joop den Uyl waande zich in de voetsporen van de dichter, toen hij er tussen 1973 en 1977 ’snachts aan toespraken werkte en intussen aan Cats’ bureau stiekem zijn literaire aspiraties uitleefde op een gebruikte envelop.

Minister-president Wim Kok sprak er in de jaren negentig op donderdagavond moeizaam functionerende ministers toe. De laatste weken telefoneerden de onderhandelaars van het nieuwe kabinet hier driftig met adviseurs als het overleg spaak liep. Compromissen over de AOW en de hypotheekrenteaftrek werden door bilateraal overleg in Cats kamertje bijgevijld of gered als een verkeerde wending dreigde. Getart door vermoeidheid en zenuwen zullen Wouter Bos en Jan Peter Balkenende nauwelijks oog hebben gehad voor de kitscherige renovatie van de mooiste kamer van de ambtswoning van de premier. De brand tijdens de verbouwing in 2004 kostte een schilder het leven en vernietigde een prachtig schilderij met een winterlandschap van Edgar Fernhout en het goudleren behang.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

De razende literaire reporter van de Volkskrant, Michael Zeeman, schreef gisteren een meesterlijk artikel over de journalist David Remnick, hoofdredacteur van de The New Yorker. Dit blad is één van de beste magazines ter wereld en met een oplage van één miljoen exemplaren kan het zich permitteren alle modieuze journalistieke mores te negeren.

Nergens lees je zulke indringende en uitvoerige analyses over politiek en macht, een aantrekkelijke combinatie van essayistiek, reportages en interviews. Alleen vraagt het geduld en zitvlees van de lezer. Het liefst koop ik ’s ochtends de nieuwe New Yorker, neem dan de trein naar Brussel zodat ik drie uur ongestoord de belangrijkste stukken kan lezen, eet mosselen bij het simpele maar befaamde Au Vieux Bruxelles, bezoek de tweedehands boekwinkels en neem ’s avonds de laatste trein terug om de New Yorker helemaal uit te spellen. Heerlijk!

Zeeman zocht Remnick op, omdat deze week de Nederlandse vertaling van zijn verzamelde artikelen is verschenen (Reporter, uitgeverij De Bezige Bij). Al mijn favoriete stukken staan erin, met als hoogtepunt het artikel over de laatste campagne van Tony Blair.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Als je Jan Marijnissen voor salonsocialist uitmaakt, reageert hij als door een adder gebeten, want het is een schimpnaam voor linkse politici die alleen met de mond het socialisme belijden.

Mijn favoriet was de legendarische rode jonkheer Marinus van der Goes van Naters. Van zijn moeder had hij ‘heerlijkheden’ onder de Zuid-Hollandse eilanden ge-erfd. Hij was dus, zoals hij zelf zei, ‘een beetje rijk’. Maar zijn florissante bankrekening interesseerde hem ‘geen bal’. Echte rijkdom was naar zijn zeggen ‘eeuwige honger naar kennis, beheersing van vele talen, en voor de rest moet je veel weggeven’. Dat deed Van der Goes dan ook. Hij kon verder heerlijk foeteren op collega’s, salonsocialisten die ‘stomme, halfhartige standpunten innemen, omdat ze niet goed nadenken, schandelijk!’.

In de PvdA stikt het van de salonsocialisten, zegt Marijnissen, Hij heeft gelijk. Ze bestaan ook in vele soorten. De autodidacten bijvoorbeeld, zoals Hans Alders en Wim Meyer, briljante vergadertijgers, die zich in de kijker hebben gespeeld bij het bedrijfsleven en goed betaalde bijbanen vervullen achter de gesloten salondeuren van de haute finance en institutionele beleggers.

De zaterdagcolumn van Felix Rottenberg uit de papieren editie van het Parool verschijnt iedere zondag, maandag of dinsdag op Sargasso.

Wouter Bos stapte dinsdag in de Tweede Kamer bijna op een landmijntje. Hij liep zomaar wild in het rond en praatte met verslaggevers. Dat wekte onrust, want journalisten krijgen vrijwel niets te horen over de vorming van het nieuwe kabinet.

Anderen trouwens ook niet. Herman Wijffels houdt de besprekingen hermetisch afgesloten van de buitenwereld. De informateur zet daarmee een nieuwe norm voor kabinetsonderhandelingen. Voor Wijffels is onderhandelen een tweede natuur. Dat begon al op het boerenbedrijf van zijn familie, waar in de keuken met inkopers eerst koffie werd gedronken, met een Zeeuwse appelbol erbij. Bij de christelijke werkgevers en later, als president van de Rabobank, praktiseerde hij dezelfde methode.

Voor succesvolle onderhandelingen is verbroedering nodig. De partners moeten doordrongen raken van hun gemeenschappelijke belang, maar ze moeten ook precies van elkaar weten welke successen ze ieder apart nodig hebben, om verregaande compromissen te kunnen sluiten. Dat vergt tijd en geduld, de verschillen in het denken moeten stap voor stap worden geanalyseerd. Irritaties worden uitgesproken tijdens de gezamenlijke diners, dan neemt de wederzijdse appreciatie bij de onderhandelaars toe. Zo groeit een verbond tussen Balkenende en Bos.