Tom van Doormaal

338 Artikelen
668 Reacties
Achtergrond: Jay Huang (cc)
Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

Nakende verkiezingen

Het gekeuvel over de verkiezingen is moeizaam te verdragen: dreiging van de islam, de identiteit van Nederland, die Maxima al niet kon vinden, de grenzen dicht en de EU uit, het referendum en onze democratie. Ik vind het nep onderwerpen.

Ik wilde de programma’s analyseren en verbinden met de beleidsdaden en ‘hervormingen’ van het kabinet Rutte 2, maar dat vraagt veel van mijn beperkte werkkracht. Dus ik probeer iets anders. Mijn stemwijzer gaat over:

  • het lichtzinnige van de ECB, de snorrende euro-pers als basis van economisch herstel;
  • de tweedeling van verongelijkten en ‘onssoortmensen’;
  • de discriminatie op de arbeidsmarkt en de redenen en oorzaken daarvan;
  • de behoefte aan betaalbare huurwoningen;
  • een veilige en moderne infrastructuur;
  • de energie transitie;
  • een onderwijs dat bevrijd is van bureaucratie;
  • een zorgsector die bevrijd is van bureaucratie en managers;
  • een verantwoordelijke financiële sector;
  • een EU voor de hoofdlijnen en de veiligheid.

Het zijn 10 eenvoudige punten, die ik aanbeveel als toets voor het politieke gekakel. Misschien wilt u nog een beetje toelichting. Die van mij volgt hier:

  • De lichtzinnigheid van het herstelbeleid
  • De verdedigers van het kabinet prijzen zichzelf: wij hebben hervormd en de economie draait weer. Maar waar hervormingen goed zijn gegaan en echt bijdragen aan betere prestaties van de economie is veel minder helder: bezuiniging, hogere lasten, ja, maar echte verbeteringen van productiviteit?

    Foto: qiv (cc)

    De ‘dolle honden’

    ANALYSE - Minister Mattis kwam naar een NATO-bijeenkomst en werd vriendelijk begroet door onze minister Hennis. Zij wilde graag na denken over een inzet in een Amerikaanse poging om zo snel mogelijk definitief af te rekenen met IS. Nu dacht ik dat de Russen, samen met Assad’s troepen, dat klusje bijna hadden geklaard: Mosul is de laatste IS-stad.

    Obama heeft het initiatief in het Midden Oosten verspeeld, maar wat er aan vooraf ging – Bush’s invasie in Irak—was geen fraaie oorlog. Terecht dacht Obama dat de Amerikanen moe van de oorlog waren. Nu komt minister Mattis vragen om bijdragen van zijn Europese Nato-partners en in het voorbijgaan wordt ook steun gevraagd voor “boots on the ground” in het Midden Oosten, alsof er geen les is geleerd.

    Het is moeilijk te geloven. George Bush stond onder invloed van Cheney, hetgeen veel Irakezen tot de dag van vandaag het leven kost. Nu hebben we Donald Trump, die zijn blunderende en struikelende regering, een “geoliede machine” noemt. Gaan we nu de rommel opruimen van de vorige interventie? Welk risico is er op een reactie van Rusland, of van Iran? De context stemt somber.

    Pathologie

    De laatste persconferentie van Trump toont iets merkwaardigs. De president klaagt over illegale lekken van informatie, die door de pers worden gebruikt, maar toont geen besef dat het zijn eigen diensten en dienaren zijn die lekken.

    Foto: Frans de Wit (cc)

    De kiezer kiest

    ANALYSE - Het lukte mij afgelopen zondag niet erg om het gesprek tussen Rick Nieman en Wilders erg boeiend te vinden. De motieven van Wilders zijn te volgen en te begrijpen, maar hij heeft geen oplossingen. Zijn politieke oordeel over de vervreemding tussen de Haagse kaasstolp en de huiskamer klopt ook: maar dat is een verschijnsel zo oud als de democratie en geen sinistere samenzwering van elites.

    Het roept toch weer de vraag op wat er aan de hand is in de wereld. Ook na de vorige crisis van 1929 was er een rechtse politieke reactie, vol rancune en nationalisme en vreemdelingenhaat. De geschiedenis herhaalt zich niet, maar vergelijken kan leerzaam zijn. Lodewijk Asscher beval het boek van Philip Roth aan over de samenzwering tegen Amerika. Daarin wint Lindbergh de verkiezingen en niet Roosevelt. Ik trok het uit de kast en kwam er nu wel door heen; tamelijk helderziende en ook griezelige fantasie.

    Moeten we bang zijn voor een klimaat, waarin de verkiezingen allemaal in dezelfde richting wijzen? Zijn er tegenkrachten en wat mogen we daarvan verwachten?  Een kleine ronde.

    De V.S en Trump

    Er is op zijn minst hoop. Het systeem in de V.S. is nogal gehecht aan de Constitution, de scheiding der machten, een mogelijke afzettingsprocedure. In The New York Review of Books beklaagt David Cole zich over de slordige wijze waarop Trump zijn belangen heeft gescheiden van zijn ambtsuitoefening. Hij ziet daar in een duidelijke schending van de regels, die voldoende is. “Treason, bribery, or other high crimes and misdemeanors”, zo staat geschreven. Wat dat precies is, valt niet gemakkelijk te zeggen, zo weten we van de procedures tegen Nixon en Clinton nog wel.

    Foto: Ministerie van Buitenlandse Zaken (cc)

    Huurverlaging

    Het resultaat van het beleid van Stef Blok is een overspannen koopmarkt en een huurmarkt die op apegapen ligt. Het afslijpen van de scherpste randjes van dit beleid (huurverlaging) is vaak een wassen neus en niet genoeg geweest om een gezondere woningmarkt te creëren. Daarvoor is het wachten op een volgend kabinet. 

    In tijden van “alternatieve feiten” moeten we alert zijn met de officiële berichten: kloppen ze wel, wat is de betekenis? Onlangs dwarrelde een brief van Minister Blok op mijn bureau. Doorgaans is mijn aandacht matig, want ik zie minister Blok als de zwakste bewindsman die ooit de volkshuisvesting bestierde. Maar het begrip huurverlaging trok mijn aandacht.

    Beleidsvoornemens gerealiseerd?

    Misschien is zwak voor Blok niet helemaal het juiste woord, want de “beleidsvoornemens zijn gerealiseerd, maar de koopmarkt is overspannen en de huurmarkt ligt op apengapen”. Dat is de conclusie van Hugo Priemus in de NRC van 28 januari, aan het einde van zijn ingezonden brief.

    Dat is wonderlijk: het Regeerakkoord is uitgevoerd en Blok gaat zijn politieke loopbaan vervolgen met een Ministerschap op V en J, als opvolger van minister van der Steur. Het programma dat Blok moest uitvoeren, bevatte weinig goeds voor de socialehuisvesting. Zo komt het: Blok is tevreden, maar zijn beleid is een flop.

    Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

    De rekeningen van Trump en May

    ANALYSE - Trump is de machtigste man van de wereld geworden. Theresa May kiest voor een harde Brexit.  Nuchterheid helpt beter dan elkaar het evidente voorhouden. Natuurlijk is Trump een narcistische halve gare, natuurlijk zijn de Britten de weg kwijt. Maar er is veel waar ik onrustig van slaap.

    Kun je de uitvoerende macht zijn in een grote democratie, met zo veel kennelijke gebreken in je persoonlijkheid? Waarom vindt de kiezer dat kennelijk geen probleem?

    Kun je de uitvoering op je nemen van een Brexit, die een herstel van een wereldrijk bedoelt te zijn, maar een verbrokkeling van Groot Brittannië dreigt te worden?

    Trump

    Het bewind van de nieuwe president dreigt autoritair te worden. Hij denigreert de vrije pers, hij wijst naar zondebokken, hij heeft weinig tot niets met de waarheid, hij is agressief en wraakzuchtig, hij benoemt familie en vrienden, die niet zozeer deskundig zijn in hun taakgebied, maar vooral loyaal aan hem. Dit is de ‘aanklacht’ van Robert Reich.

    Trump komt niet uit “het politiek systeem”. Dat is zijn grootste kwaliteit. Wat zijn de voordelen daarvan? Dat je met een tweet van 140 tekens een boel in beweging zet. De bouw van de F-35, of liever de JSF, vond hij maar niks. Samenwerken met iedereen graag, mits het maar aan programma’s is die hem bevallen.

    Foto: Harald Groven (cc)

    Verkiezingen en ambtelijke macht

    ANALYSE - In een vorig stuk probeerde ik het stemmen te relativeren. Ons bestuur is nogal vastgelopen, door politiek en door ambtelijk onvermogen. Je kunt denken dat je via het rode potlood de koers van onze samenleving kunt veranderen, maar dat is nogal betrekkelijk.

    Kunnen we fundamentele dingen veranderen door een andere bureaucratie?

    De politiek bepaalt de richting, het doel, maar ambtenaren moeten er middelen bij leveren, in de vorm van geld (via belasting) of via regelgeving (wetten, regels). Als de politiek het laat afweten, kan de uitvoering dan helpen?

    Het openbare debat

    Het politieke proces vindt in openheid plaats, het parlement debatteert en de TV camera registreert. Het Binnenhof is dicht bevolkt met journalisten, die voor tips afhankelijk zijn van de informant, die wat “lekt”. Ook lobbyisten zijn actief: zij proberen niet alleen politici te overtuigen, maar beïnvloeden ook ambtenaren.

    In mijn vorige verhaal stond de trias politica centraal: de vraag naar de verhouding tussen wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht. De socioloog Max Weber ziet een voortdurend zoeken naar een balans tussen de trias.

    De rol van de media bij het belichten van die balans tussen onderdelen van het openbaar bestuur is ongetwijfeld veranderd. De aandacht van de TV was al groot. Daar is de betekenis van internet, twitter, etc. nog bij gekomen. Het heeft de publiciteit gedemocratiseerd. Iedereen kan over informatie beschikken. Maar het risico van bubbles van alleen maar gelijkgestemden is vergroot door het zoeken naar verwante opinies.

    Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

    Democratie, populisme en openbaar bestuur

    ACHTERGROND - Kan de zege van het rechtse populisme nog worden gekeerd? Wat is er nodig aan onderhoudswerk aan onze democratie? Het zijn simpele vragen onder druk van de komende verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland. De uitvoering van de Brexit maakt het nog ingewikkelder. Maar antwoorden die hout snijden zijn er maar weinig.

    In dit stuk en misschien nog een volgend verhaal, probeer ik te verkennen wat er aan de orde is en hoe de gematigden de middelmatigheid der populisten het hoofd kunnen bieden. Ik onderscheid het politieke proces (besluiten wat we willen) van het bestuurlijke proces (regelen dat we het bereiken).

    Waarheid en redelijk overleg

    Democratie is een systeem van regeren, met pijlers van waarheid en redelijk debat. Onze vertegenwoordigende organen mogen niet worden voorgelogen. Ons politiek debat vraagt niet naar macht, maar om uitwisselen en afwegen van argumenten.

    Democratisch besluiten is aan regels gebonden: de belangrijkste is dat de meerderheid beslist. Ook belangrijk is dat optimaal rekening gehouden wordt met de minderheid. Hoe beslissingen worden genomen, is ook in diverse regels vastgelegd. Ik noem maar eens wat: het onderwerp moet tevoren bekend worden gemaakt en de beslissers moeten zich kunnen voorbereiden. Op opvattingen staat geen straf, er is een veilige rechtsstaat. Of: elke uitgave moet gedekt zijn door een politieke beslissing.

    Foto: © Sargasso logo Kort copyright ok. Gecheckt 09-02-2022

    KORT | Vernedering

    OPINIE - Onlangs keek ik naar De tegenprestatie, een reportage over de strakke regie van Leefbaar Rotterdam over de bijstandswet. Ik werd er nogal somber van. De ambtenaren waren goed getraind, correct en strak in hun aanpak. De uitkeringsgerechtigden waren over het algemeen braaf.

    De film was scherp gemonteerd. Maar een kapster was boos: ik doe alles wat jullie zeggen, jullie maken alles weg, de gevolgen van alle vertraging zijn voor mij. Kan ik bij jou logeren als ik mijn huis uit word gezet? Dat was een glimp van een andere realiteit. Zij had geen zin in papier prikken bij de gemeentereiniging.

    Nog zo’n glimpje: een ogenschijnlijk fitte man die voor zijn vriendin met gevorderde kanker zorgde, kreeg vrijstelling, want aannemelijk was dat hij ruim voldoende mantelzorg verrichtte.

    Het publiek keuvelde na afloop gezellig over ‘maatwerk’, maar ik vroeg me af hoe ik me zou voelen, als ik in zo’n situatie kwam dat ik bijstand nodig had. Maar een woord kwam op: vernederd.

    Dan volgt Schuldig, over de Vogelbuurt in Amsterdam, waar mensen vastlopen in financiële problemen. Het gevoel dat het oproept is hetzelfde: akelige vernedering. Een deurwaarder toont zijn eerlijke cynisme, de betrokkenen zijn nog woedend.

    Foto: Sargasso achtergrond wereldbol

    De goedwillenden en de technocraten

    ANALYSE - Mooie betogen van mensen van goede wil: Jan Terlouw over het sociale vertrouwen en de aarde, Monica Sie Dhian Ho, geïnterviewd door Marc Chavannes bij de Correspondent, over het moeizame functioneren van de politiek. Wie is bezorgd over de kwaliteit in het publieke domein? De kwaliteit van het bestuur? De kwaliteit van het openbaar debat?

    Wat ontbreekt aan de betogen van de goedwillenden? Nogal wat: het onderscheid tussen politiek en bestuur bijvoorbeeld. Of de erkenning van de beperkte rol voor de politiek. Die beperking ontstaat door de ambtelijke bureaucratie, de “Beambtenherrschaft” van Max Weber.

    Pleiten voor mentale verandering mag , zoals Terlouw doet, maar hoe bereik je echt iets? Jon Stewart zegt: “They don’t give a flying fuck about governance, they care about campaigns and that’s where the fun is for them. That’s devastating. And not only is it devastating news-wise, it’s devastating to all of us.” Niet enkel het parlement is nep, zoals Wilders zei, het nieuws is nep, het openbaar debat is nep. Maar waarom?

    Wie regeert?

    Er is geen serieus verhaal over hoe het systeem in elkaar steekt en wat we fout doen. Ik denk dan aan politiek sociologen. Politiek is ‘boven’, want gaat over doelen, bestuur is ‘onder’, want gaat over (toepassing van) middelen.
    Dat moet uit elkaar worden gehouden, want meningsverschillen moet je hebben over doelen, de toepassing van middelen is techniek. “Politiek is helemaal beleid geworden. Beleid komt neer op de omzichtige regeling van ieders stoffelijke zekerheden en verworven rechten,” schrijft Jos de Beus ruim 15 jaar geleden. Een coalitie van meer partijen “heerst met alle politieke machten samen en niet enkel in wisselwerking met de wetgevende en de rechterlijke macht. Het centrum van de politiek wordt uitgebreid met ambtenaren, georganiseerde belangen, massamedia en publieke opinie.—De grenzen tussen debat, besluitvorming en uitvoering vervagen.”(Een primaat van politiek, UvA, 2001, p.22)

    Foto: Martin Schulz (cc)

    Verkiezingen over ons systeem

    Trump heeft gewonnen, Teutoonse wansmaak, grillige standpunten en eclectische omgang met de werkelijkheid maken het angstig naar onze Europese verkiezingen te kijken.

    Ik hoopte op zijn leiderschap en discipline bij de partijen, maar de voortekens wijzen daar niet op: geruzie over benoemingen van extremisten.

    “Do not compromise”, zeggen de tegenstanders daarvan. Griezelig…

    Verkiezingen in de V.S. in 2010

    Konden we de risico’s niet eerder zien? In 2010 verloren de Democraten hun eerste verkiezingen na het aantreden van Obama, waarover Ronald Dworkin schreef:

    • Waarom willen zo veel Amerikanen beslist stemmen tegen hun belangen in?
    • Waarom schreeuwen ze hun haat uit tegen een gezondheidszorgplan dat ze betere bescherming biedt tegen rampen dan ze ooit hadden?
    • Waarom tegen stimulerende uitgaven die verhinderen dat een slechte economische conjunctuur nog slechter voor hen wordt?
    • Waarom tegen belastingvoorstellen die hun eigen belasting verlagen door die te verhogen van hen, die rijker zijn dan ze zelf ooit zullen zijn?
    • Waarom stemmen ze in zulke aantallen voor de partij die begunstigd is door de bankiers en financiers die de economische catastrofe hebben veroorzaakt?

    Het is verbazend, maar zes jaar later zijn de pijnlijke vragen identiek. Hebben we niets geleerd, niet gekeken naar de verkiezingsuitslagen en ons afgevraagd wat die te betekenen hadden?

    Foto: Blaues Sofa (cc)

    Het mateloze en het alledaagse

    RECENSIE - Robbert Ammerlaan schreef “Zijn eigen land”, een boek over de werkkamer van Harry Mulisch. Het is een overzichtelijke introductie op Mulisch, een dikke pil bovendien.

    Het verhaal geeft boeiende verbindingen met het werk van de arrogante “Homerus der Lage Landen”. Ammerlaan slaagt er in het inzicht in zijn schrijven te vergroten. Het is ook een page turner geworden.

    Het opmerkelijke is dat ik onrustig sliep van het boek. Op de een of andere wijze heeft zich de mateloosheid van Mulisch in mijn hoofd genesteld. Maar misschien is het ook onvermijdelijk, als Mulisch een literaire constante in je bestaan is.

    Mulisch en de oorlog

    “Ik ben de tweede wereldoorlog’, zei Mulisch trefzeker en onbescheiden. Hij was kind van een Oostenrijkse militair, die fout was in de oorlog, en van een jonge Joodse moeder. Zijn vader zorgde er wel voor dat beiden, moeder en zoon, de oorlog overleefden.

    Die afstamming zorgde voor een overheersende fascinatie van Mulisch voor de Tweede Wereldoorlog. Toen hij overleed heb ik zijn reportages van het Eichmann-proces een scharnierpunt in zijn werk genoemd. Ammerlaan lijkt dat ook wel te vinden.

    Zijn laatste boek Siegfried is een poging om het geheim van Adolf Hitler te ontraadselen. Kon Hitler liefde voelen? Bijvoorbeeld voor een fictieve eigen zoon?

    Foto: Marc Wathieu (cc)

    Stembusrevoluties

    OPINIE - Hoe heeft het rechtspopulisme toch zo kunnen gedijen? Tom van Doormaal gaat een aantal verklaringen af en concludeert: het ligt toch vooral aan de politiek.

    Faalt ons politieke midden? Eerst hadden we het Brexit referendum, vervolgens een merkwaardige verkiezing van een zekere Trump.

    Ook wij gaan “ons land terug veroveren”, meende Geert Wilders, en andere populisten in Europa met hem. In Oostenrijk, in Duitsland, in Frankrijk. In Italië, zou een populistische revolutie kunnen plaatsvinden. Kunnen we verklaringen vinden?

    Ik hoor en lees er een paar.

    • De bankiers hadden gestraft moeten worden voor hun aandeel in de crisis.
    • De heersende machten hebben nooit voldoende aandacht besteed aan de gevolgen van de migratie.
    • De referenda zorgen niet voor minder, maar voor meer chaos.
    • De sociale media hebben geen redactie en dus geen verbinding met de waarheid en normen van zorgvuldigheid in de berichtgeving.
    • De traditionele mechanismen in onze politiek voldoen niet meer.

    Laten we ze eens nader bekijken; het zijn aardige theorietjes.

    Bankiers

    Bij marxisten en links is het economische bewustzijn bepalend voor het maatschappelijk bewustzijn. Sedert de jaren zeventig zijn de inkomens van de hardwerkende mensen vrijwel niet veranderd, terwijl de groei is doorgegaan. Dat schept rancune door een relatieve daling op de sociale ladder.

    Vorige Volgende