Dimitri Tokmetzis

Surveillance is in zijn meest basale vorm het systematisch waarnemen en eventueel vastleggen van iemands aanwezigheid of gedrag. Het roept al snel associaties op van camerabewaking, of van agent bromsnor die de plaatselijke hangjongeren in de smiezen houdt. Maar er zit veel meer in. We kunnen vijf vormen van surveillance onderscheiden: panoptische surveillance, dataveillance, synoptische surveillance, sousveillance en zelfveillance. Vandaag dataveillance (hier aflevering 1).

Democratisering en schaalvergroting zien we versterkt terug in dataveillance, die nauw verbonden is met zijn panoptische broeder. Soms zelfs zo nauw dat niet goed is aan te geven waar de een overgaat in de ander. Panoptische surveillance gaat om zintuiglijke waarneming: zien, horen, voelen en – nu al op kleine schaal – ruiken en proeven. Panoptische surveillance speelt zich af in de echte wereld, terwijl dataveillance betrekking heeft op de virtuele wereld, waarin de echte wereld zich in toenemende mate verdubbelt. We zullen nog zien dat de werkelijkheid zich niet alleen heeft verdubbeld in de virtuele, maar dat de wereld van dataveillance een compleet nieuwe wereld is waarin vergaande mogelijkheden van surveillance zijn geopend.

Dataveillance is immers het domein van soft- en hardware, van chips en databanken, van wiskunde – logaritmes, correlaties, kansberekening. Meer nog dan panoptische surveillance werkt dataveillance met enorme schaalgroottes en kleine tijdspannes. Dat is mogelijk gemaakt door de enorme vergroting van de processorsnelheid van computers, de explosieve groei van databanken, de toenemende verbondenheid van verschillende computers en datasets en tot slot, misschien nog wel belangrijker, de snel dalende kosten van dit alles. Die databanken worden continu gevoed door een snel uitbreidend netwerk van sensoren. Sensoren vangen informatie op en sturen die, al dan niet direct, door naar een databank. Iedere keer dat je een rekening betaald of een aankoop doet online of met een pinpas, wordt dat opgemerkt en geregistreerd door de bank of creditcardmaatschappij. Als je een site bezoekt, plaatst die een cookie op je harde schijf die surfgedrag monitort en doorstuurt. Iedere keer dat je over de A12 tussen Harmelen en Woerden rijdt, wordt je kenteken gefotografeerd en die informatie wordt bewaard.