ACHTERGROND - “Verlaat het gebouw discreet en ga niet naar de publieke tribune.” Dat was de boodschap van de Democratische fractieleider aan zijn fractie op 31 mei jongstleden. Even later lieten alle Democratische Afgevaardigden het Lagerhuis van Texas achter zich. Die nacht zou namelijk gestemd worden over een nieuwe Republikeinse kieswet die het vroegtijdig stemmen en stemmen per post inperkt. Maar zonder aanwezigheid van de Democraten waren er niet genoeg afgevaardigden aanwezig om tot stemming over te gaan. De Texaanse kieswet is van de tafel geveegd – voor nu.
Van alle tijden
De strijd in Amerika rondom verkiezingswetgeving is van alle tijden. Het is dan ook niet de eerste keer dat deze strijd escaleert. Zo wilde de Republikeinen in 2003 de kiesdistricten van Texas opnieuw inrichten nadat zij een meerderheid in het lokale parlement van die staat hadden verworven. Ook toen liepen de Democraten weg. Pas bij de vierde poging lukte het de GOP om hun plannen door het parlement te drukken.
Acht jaar later werd in dezelfde staat een wet doorgevoerd die voor het stemmen een identiteitskaart met foto vereiste – iets dat het stemrecht voor arme gezinnen (die voornamelijk Democratisch stemmen) bemoeilijkte. Dat er nu opnieuw allerlei restricties worden voorgesteld, is niet onverwacht.
De voorvallen in Texas illustreren de geschiedenis van het Amerikaanse kiesrecht. Elk eb van bescherming wordt gevolgd door een vloed aan nieuwe uitdagingen. Het stemrecht voor zwarte mannen dat door een grondwetsamendement in 1870 werd gegarandeerd, werd kort daarna door de Jim Crow wetten weer ondermijnd. En de garanties van de beroemde Voting Rights Act van 1965 werden in de decennia erna door een eindeloze stroom aan rechtszaken verzwakt en uitgehold.
Terugkerend fenomeen is het opwerpen van barricades die op zichzelf niet discriminatoir zijn, maar wel een discriminerend effect hebben. Bijvoorbeeld door het vragen naar speciale legitimatiebewijzen (dat raakt arme mensen), het inperken van vervroegd stemmen (dat raakt mensen die een hele dag werken) of het inperken van stemmen per post (dat raakt vooral ouderen). Het conservatieve Hooggerechtshof houdt zich vaak afzijdig van dit soort wetgeving.
Een nieuwe golf
De nieuwe golf aan restrictieve kieswetgeving past binnen het historische patroon. In veel staten waar de Republikeinen grote meerderheden hebben, staan de Democraten machteloos. Texas vormt hierop een uitzondering, maar ook hier is de oplossing van voortdurend weglopen bij elk nieuw kieswetsvoorstel allerminst duurzaam. De Republikeinen kunnen immers altijd het wetsvoorstel opnieuw indienen.
In plaats daarvan hebben de Democraten hun hoop gevestigd op het Congres, waar zij in beide kamers een meerderheid hebben. Daar is weer het probleem dat sommige Democraten geen heil zien in het maken van nieuwe wetgeving zonder steun van de GOP. De Republikeinen staan echter allerminst te springen om de Democraten te helpen. Zo’n nieuwe federale kieswet zou immers nieuwe conservatieve kieswetten zoals die van Texas in de weg staan.
Groundhog Day
Het lijkt alsof Amerika telkens in een herhaling van zetten terecht komt. Nadat elke tien jaar de officiële volkstelling is vastgesteld, gaan de staten aan de slag met nieuwe kieswetten. En keer op keer worden wetten aangenomen die weliswaar aan de letter van de wet voldoen, maar qua inhoud het democratische proces verzwakken.
Met een conservatieve meerderheid in het Hooggerechtshof en een verdeeld Congres, lijkt een oplossing ver weg. Voor nu kunnen de Democraten het proces vertragen met procedurele trucs. Voor een echt structurele oplossing is nieuwe federale wetgeving nodig.
Tot dusver zijn de Democratische initiatieven in het Congres gefaald. De Texaanse Democraten geven alleen nog niet op. Zij hebben inmiddels het vliegtuig naar Washington D.C. genomen om hun partij verder onder druk te zetten. Zij mogen dan wel hun parlement zijn ontvlucht, maar voor het overkoepelende gevaar kan men niet weglopen.