Bas Haring breekt zich het hoofd over rente. Ik doe met hem mee.
Bas Haring schrijft al een tijdje economiecolumns in de Volkskrant. Het is best leuk om te zien hoe een buitenstaander zich kan verbazen over de economische wetenschap en over de basics van marktwerking en geld. Twee weken terug wierp hij de vraag op hoe het toch komt dat rentepercentages altijd ongeveer vijf procent per jaar zijn, waarmee hij bedoelt: grofweg tussen de één procent en tien procent. Waarom niet 200, 5000 of min tien procent. Hij komt zelf met een nogal bizarre redenering die hij in zijn column van afgelopen weekend weer intrekt, omdat iemand hem enkele onoverkomelijke bezwaren gemaild. Niemand mailde hem echter een bevredigende alternatieve verklaring, want hij stelde de vraag opnieuw. ‘Feit blijft dat het een raadsel is: waarom is de rente vijf procent?’ Ik weet niet of ik een antwoord heb.
Haring heeft in principe gelijk dat de meeste rentes, van hypotheekrente, spaarrente tot overheidsschuldrente, tussen de één en tien procent zitten. Maar er zijn veel uitzonderingen: voor een creditcardschuld betaal je vaak een effectieve rente tussen de 10 procent en 20 procent. Veel rentes hebben nu of in het verleden wel eens (ver) boven de 10 procent gezeten, zoals rond 1980, en nu weer in de eurocrisis. En dankzij die eurocrisis kunnen veilige landen zoals Nederland en Duitsland soms zelfs lenen en daarvoor geld toe krijgen. Maar ook centrale banken rekenen wel eens een negatieve rente.
Maar gesteld dat een rentevoet meestal ongeveer vijf procent is, waarom zou dat zo zijn? Haring beweerde dit: als je een stuk bos uitleent dan wil je gecompenseerd worden voor de houtopbrengst die je in dat jaar misloopt. Die opbrengst is ongeveer eendertigste van de waarde van het bos, want je hebt dat bos voor dertig jaar gekocht, omdat je, zegt Haring, voor je 30ste geen bos kunt permitteren en na je 60ste geen puf meer hebt om hout te hakken. Dus is de rente 3,3 procent en dat is ongeveer vijf. Rente hangt dus af van levensduur: hoe langer je van het bos gebruik kunt maken hoe lager de rente is die je zal rekenen voor het mislopen van een jaaropbrengst. Wie dit kan volgen, mag het zeggen.
Ik snap niet waarom Haring zo moeilijk doet. Is rente niet ‘gewoon’ de prijs van geld die tot stand komt tussen twee partijen (manipulerende autoriteiten even buiten beschouwing gelaten). Ik leen geld aan jou als ik genoeg gecompenseerd wordt voor de inflatie die tussentijds optreedt, voor het risico dat ik het überhaupt niet terugkrijg, en voor het feit dat ik niets leuks (of lucratiefs) met mijn geld kan doen. Jij leent geld van mij als je daarmee nu iets kan doen dat je meer waard is of als dat meer oplevert en je dus bereidt bent om meer terug te betalen. Als wij vijf procent afspreken dan is de rente vijf procent.
Je kan nog steeds zeggen: ja, maar waarom is die rente dan zo vaak vijf procent? Mijn beste antwoord is dat de inflatie meestal een paar procent is en dat economische activiteit gemiddeld tussen de 1 en 10 procent aan rendement oplevert – economieën en de daarin opererende bedrijven groeien meestal tussen de 1 en 10 procent per jaar. Maar waarom dat dan is weet ik ook niet.
Of is misschien het beste antwoord dat er niet voor alles een antwoord is?
Reacties (31)
Jammer van de uitsmijter; deze vraag heeft gewoon een antwoord en dat antwoord geef je zelf in de blog.
“.. gecompenseerd worden voor de houtopbrengst die je misloopt = 1/30 van de waarde van het bos, WANT je hebt dat bos voor dertig jaar gekocht”
Knap dat die bomen weten voor hoe lang het bos gekocht is en hoe snel ze daarom moeten groeien.
Zoiets?
Rente werkt leuk samen met een groeiende economie. Met een krimpende economie, not so much.
Het is rond de 5% omdat dat laag genoeg is om de betaler niet direct te laten zien dat hem een loer wordt gedraaid en het is hoog genoeg om de geldschieter genoegdoening te geven.
Rente is niets meer dan de afspraak dat je met geld door niets te doen geld kan verdienen. De hoogte van de rente is zodanig dat de dommen net geen revolutie beginnen. Ik denk dat de rente in Spanje, Griekenland etc… naar de 0% gaat. De rest van Europa volgt automatisch.
Overigens is bos het slechtste voorbeeld dat hij kan geven want in de boseconomie werd in mijn tijd (rond 1980) gerekend met 1% tot 2% rente waar de marktrente toen lekker rond de 12%-14% lag.
Overigens is rente dus de kwantificering van het Marxistische begrip vervreemding van arbeid.
Rente is diefstal kan ook.
Rente is ook compensatie voor het risico dat ik loop op slechte investeringen. Stel dat ik aan 100 bedrijven tegen 0% rente hetzelfde bedrag uitleen, en 5 daarvan gaan failliet, dan ben ik 5% van mijn geld kwijt. Op de lange termijn raak ik dan ook zelf al mijn geld kwijt. Derhalve moet iets van rente bestaan simpelweg om het uitlenen van geld niet onaantrekkelijk te maken.
@HansR leg eens uit?
@7: welke bewering uit #4 en #5 komt je onbekend voor?
@6: Dat hoeft niet. Als 5% van de bedrijven failliet gaat ben je alleen je geld kwijt als je niets er voor had bedongen. Maar als je bv deeleigenaar was geworden had je in elk geval je deel van de kapitaalgoederen gehad. En als de investeringen niet aan premies voor de directeuren zijn besteed maar daadwerkelijk aan productiemiddelen ben je je geld niet kwijt maar zullen de middelen na het failliet anders gericht moeten worden.
Salarissen worden betaald uit de productie en niet uit de investeringen.
@9:
Dat heet toch onderpand of borg? Dat wordt niet in alle situaties waarin geld wordt geleend toegepast.
@9: Geef eens een concreet voorbeeld van hoe rente de kwantificering is van de vervreemding van arbeid?
@9: Wat als dat bedrijf van het in hen geïnvesteerde geld Fyra-treinen had gekocht, maar dat die niet bleken te rijden en dat het bedrijf daarom failliet is gegaan. Na het faillissement krijg ik mijn investering terug in de vorm van één driehonderdste deel van een niet-rijdende Fyra-trein. Dan heb ik liever die rente.
@11: Eigenlijk doe ik dat deels in #9.
Vervreemding van de arbeid is een ingewikkeld begrip.
Maar goed, vervreemding, inwisselbaarheid van arbeid / geld bijvoorbeeld, zou gelijkwaardig moeten zijn. Op het moment dat een investeerder van kapitaal geen eigenaar is van een productiemiddel, maar via allerlei constructies een uitkering krijgt van een bepaald percentage waarbij zijn vermogen blijft staan (spaarders?), is het arbeidsproduct niet meer gelijkwaardig met wat er financieel wordt omgezet. Er is dus geen inwisselbaarheid van arbeid en financiële resultaten meer. Dat verschil kun je zien als een kwantificering van de vervreemding.
Mmm… ietwat onbeholpen maar het moet maar.
Vanaf 10% wordt het woekerrente en moet ergens iemand/ de schuldenaren gradueel het bokje zijn (in de derivatenhandel b.v. arme Afrikaanse boeren) en verliezen vervolgens goederen en vrijheid. Sommigen vinden rente (daarom) sowieso een zonde omdat alleen God uit het niets iets kan scheppen…
Geen nood: eenmaal de sharia ingevoerd gaan we gewoon over op Islamitisch bankieren…of we integreren dit lang daarvoor al in een nieuw sociaal financieel systeem omdat de collateral damage een brug te ver is.
@6:
Terwijl het voor de economie natuurlijk beter is, als je het geld van slechte investeringen gewoon kwijt bent, om te voorkomen, dat mensen in allerlei domme zaken geld investeren, die nooit lucratief worden. Zodra je rente krijgt, is je investering feitelijk risicoloos. Het is volgens mij eigenlijk van den gekke, dat je het risico, dat je een slechte keuze maakt, laat betalen door de mensen, waar je je geld wel van terug krijgt. Want als je geld investeert in bedrijven, is het normaal dat je in de winst deelt. Als dat zo is, is het ook normaal, dat je in het verlies deelt, als dat er is.
Rente zou m.i. een combinatie van 3 dingen moeten zijn:
1. Compensatie voor de uitlener die zijn geld niet kan gebruiken,
2. een verzekering tegen het risico dat iemand niet terugbetaalt,
3. inkomen voor de uitlener (winst, marketing etc etc).
Ik zou verwachten dat dat eerste deel in ieder geval wat meer is dan de verwachte inflatie over de periode waarover rente wordt betaald. Dat tweede is sterk afhankelijk van het type lening; is er onderpand, hoe ziet je lenersbestand eruit, wat is het risico dat al je leners binnenkort zonder werk zitten etc. Maar aangezien vrijwel iedereen altijd terugbetaalt zal dit het gros niet zijn. Blijft over het derde, iets wat veelal afhankelijk zal zijn van de omvang van de bank (schaalgrootte), de concurrentiepositie (wat doet de rest) en de kans dat de lener het verstand van een kakkerlak heeft.
Dus: rente is 5% omdat de inflatie al heel lang iets lager dan 5% is. De variatie zit hem met name in 3 en daar speelt zich ook de marktwerking af. Die werkt denk ik vrij aardig; er is een veelvoud aan leningproducten met een veelvoud aan bijpassende rentes en bijpassende lenerds.
Klaar.
Hoezo 5%?
Reële rente 1971-2011:
http://cormol.files.wordpress.com/2012/12/reele-rente-min-fin.jpg
@17: dat is toch ongeveer 5?
@13: Ik kan dit niet volgen…bedoel je dat de investeerder onterecht winst maakt en dus de uitlener onterecht rente kan ontvangen?
Mij two cents: zoals hier boven meerdere malen gesteld is bestaan veel rentepercentages uit een “tijd” stuk (het niet kunnen beschikken over geld/koopkracht) en een risicopremie (je krijgt het hele leenbedrag misschien niet terug). Voor de discussie is het handiger om te focusen op het “tijd” stuk: er bestaat ook ander risicodragend kapitaal (bvb aandelen) en de verwachte rendementen daarop liggen vaak (veel) hoger dan vijf procent. Risicopremies op schuld zijn noch voorspelbaar (soms veel lager dan 5% soms veel hoger) noch moeilijk verklaarbaar (compensatie voor het te verwachten verlies, zoiets).
Terwijl het voor de economie natuurlijk beter is, als je het geld van slechte investeringen gewoon kwijt bent, om te voorkomen, dat mensen in allerlei domme zaken geld investeren, die nooit lucratief worden.
Beetje jammer dat vrijwel niemand van te voren weet welke zaken lucratief zijn.
@18: Zo werkt het dus niet. Meeste leningen lopen niet 40 jaar.
@19: Het terecht of onterecht laat ik even voor wat het is hoewel sommigen dit wellicht impliciet in het begrip vervreemding zien.
Als ik als spaarder geld laat staan en dat geld wordt door de bank gebruikt om te investeren in een of andere fabriek dan moet er geld terugkomen (de rente op het spaargeld) maar het vermogen blijft ook staan. Die rente moet ergens vandaan komen. En het verschil tussen productie en het meerdere om de investeerder (en de bank die ertussen zit) tevreden te stellen zie ik (kun je zien) als kwantificering van die vervreemding.
Ik kan het in kort bestek niet duidelijker maken.
Overigens is in het hele traject van vragen over de hoogte van rente natuurlijk de eerste vraag: wat is rente, waar staat het voor onontbeerlijk.
@Pedro: natuurlijk maakt rente je lening niet risicoloos. En ook met een redelijke rente is het buitengewoon zinnig om je investeringen goed te doen. Pas na enkele abstractielagen (de derivatenhandel oa, en anonieme investeringsmaatschappijen) worden risico en rente zover van elkaar losgekoppeld dat het geen nuttige feedback meer is.
Daarbij denk ik dat zonder rente er uberhaupt niet zoveel geinvesteerd zou worden – waarom zou je immers?
Meest simpele verklaring denk ik: De risk free rate (http://en.wikipedia.org/wiki/Risk-free_interest_rate) waar inflatievrwachtingen in meegenomen zijn (vandaar dat staatsrentes gedaald zijn sinds centrale banken redelijk helder zijn dat ze inflatie in de hand willen houden en dus de “normale rente” waar Haring op doelt ook) plus een verzekeringspremie tegen faillissement. Dan kom je normaal gesproken rond 5% uit
Rente bevat een aantal componenten: een soort huur voor het gebruik van geld, waar dus een stuk winst in zit voor degene die het uitleent (of creëert in geval van een bank), plus een risicopremie voor als het een keer misgaat (het geld komt soms niet terug). In een gemiddelde economie zal het aantal faillisementen en de inflatie in het algemeen klein en tot op zekere hoogte voorspelbaar zijn, wat een bodem legt in die huurprijs. Daarboven proberen financierders natuurlijk zoveel mogelijk winst te maken, maar dat wordt weer beperkt door de hopelijk in enigermate aanwezige concurrentie. Dan kom je uit op ongeveer die 5%. Misschien herhaal ik wat #23 zegt ;)
@Cor Mol, #17 De rente op de staatsschuld is wat anders dan de rente op een willekeurige lening. De staat is in deze dusdanig betrouwbaar dat lenen aan de staat danwel investeren in staatsobligaties beter vergeleken kan worden met je geld op een spaarrekening zetten. De rente lijkt dan ook veel meer op de rente die je op een spaarrekening krijgt. Of misschien zelfs iets minder; de staat is immers _nog_ betrouwbaarder dan een gewone spaarrekening (zie: IceSave, Cyprus). Het is daarmee een van de veiligste plekken om je geld te stallen en er toch nog iets van rente op te krijgen.
De vergelijking gaat dus niet op; je zult op de vrije markt nooit geld kunnen lenen tegen de rente die de staat betaalt op haar leningen omdat je simpelweg aanmerkelijk minder betrouwbaar bent. Evenmin zul je ergens een lening kunnen afsluiten tegen een rente die lijkt op die van een spaarrekening.
Rente betekent socialisme voor de rijken: uiteindelijk komt het meeste geld terecht bij een kleine groep mensen. Maar 10 procent van de mensen schiet iets op met het concept, de meesten betalen er alleen maar aan. Bedenk dat je rente niet alleen maar betaalt over je schulden, maar dat het in zo ongeveer alles wordt doorberekend.
En waarom zouden banken huur mogen vragen voor het gebruik van geld dat ze uit het niets gemaakt hebben? Wat is het risico dat ze lopen, zit Dick Scheringa nu in de bijstand dan? De belangrijkste argumenten om het heffen van rente moreel goed te praten gaan allang niet meer op voor ons banksysteem.
En inflatie is gegeven door de natuur? Maar goed, rente die je krijgt zal wel net iets lager zijn dan de inflatie en de rente die je betaalt iets hoger.
@27: Bankiers doen het werk van God en de centrale bank is de natuur. Inflatie is gegeven door de centrale bank: ongeveer twee procent.
@25
Blijft staan hoezo historisch 5%? Als privé persoon is dat percentage dus aanzienlijk hoger, behalve natuurlijk als we pensioenreserves berekenen. Dan geldt 2,5% rekenrente als risicovrije rente en als ultimate forward rate om histerische redenen 4,2%.
Ik moet mensen toch even uit de droom helpen. Schaam je niet als je het volgende niet wist: het merendeel van de economen weet het ook niet omdat het in lesstof wordt ontweken of vertekend.
Bijna alle economie boeken praten over een systeem dat full reserve banking heet: de bank leent evenveel uit als zij binnenkrijgt.
In alle westerse landen wordt echter fractional reserve banking toegepast. Banken lenen elk bedrag dat ze bezitten tussen de tien en honderd keer uit – de multiplier (ze hebben dus een fractie van het geld aan leningen in bezit).
Ze hoeven daarvoor alleen twee even grote, tegengestelde depositos te genereren: de schuld en de aflossingsverplichting. Omdat alle (andere) banken de schuld als betaling accepteren (en dus alle tussenliggende schakels) is schuld een wettig betaalmiddel: geld (“verticaal” geld). In de praktijk zijn schuld en valuta (“horizontaal” geld dat door de centrale bank wordt gemaakt) nauwelijks te onderscheiden.
Banken genereren in de praktijk het merendeel van het geld (Engeland: 97%; bron: Bank of England).
De rente zou eigenlijk de credit-rente gedeeld door de multiplier moeten zijn plus een klein beetje voor kosten en winst. Nog beter zou het zijn om gewoon toe te passen wat in de boekjes staat: full reserve banking.
Omdat het merendeel van het geld schuld is, is er op elk moment een hoeveelheid rente verschuldigd op het geld zelf. De economie moet groeien om niet vast te lopen. Omdat rente uiteindelijk niet geleend kan worden, put dit systeem de voorraad valuta uit. Als dat gebeurt is, zal er valuta moeten worden gemaakt (geld bijdrukken) of er moet geld van “elders” worden aangetrokken (staatsschuld). Als dat geld belandt uiteindelijk bij de banken, die daar in de praktijk maar een tiende van terugstoppen in de productieve economie. Een derde gaat naar hypotheken en de helft naar speculatie (de financiële markt, die in tegenstelling tot de productieve economie niets produceert en geen intrinsieke waarde aan producten en bedrijven toevoegt).
Wat de ECB nu doet: goedkoop geld lenen aan niet-centrale banken financieert alleen (met de multiplier) de volgende bubbel. Voorlopig.
@30: “Omdat rente uiteindelijk niet geleend kan worden, put dit systeem de voorraad valuta uit. Als dat gebeurt is, zal er valuta moeten worden gemaakt (geld bijdrukken) of er moet geld van “elders” worden aangetrokken (staatsschuld). Als dat geld belandt uiteindelijk bij de banken, die daar in de praktijk maar een tiende van terugstoppen in de productieve economie.”
Dit is een beetje een rare redenering. Rente is gewoon de vergoeding aan de bank voor haar diensten (de financiele dienstverlening, waaronder het creëren van leningen, dus geld+schuld). Daar betaalt de bank haar medewerkers, onkosten en winst van. Net als je jouw financieel adviseur betaalt voor advies. Of je therapeut. Dat is dus gewoon (bestaand) geld wat rondgaat in de economie. De bankmedewerker die betaald wordt is nl ook gewoon onderdeel van de economie. Die geeft zijn geld weer uit bij de groenteboer en de ferraridealer.
Alsof rente een apart soort geld is dat “verdwijnt” zodra het aan banken betaald is. Dat klopt gewoon niet. Dat banken (en de financiele sector) in de huidige economie te groot zijn en daarmee en te grote speler geworden zijn klopt. Maar dat is toch een wat ander probleem dan het verhaal over rente van jou. Net zo goed is het een probleem als er een grote inkomensongelijkheid is en er rijken zijn die hun geld oppotten in belastingparadijzen. Maar dat heeft dus niets te maken met het geldsysteem en geldcreatie an sich.