Aantal asielzoekers sinds 2001 ruim gehalveerd

ACHTERGROND - Er zijn veel misverstanden over de aantallen asielzoekers in Nederland. Wie denkt dat ze met honderdduizenden tegelijk hierheen komen, heeft het mis.

Met medewerking van Flip van Dyke.

Er zijn veel te veel asielzoekers in Nederland. Asielzoekers zijn zielig. Het is onmenselijk uitgeprocedeerde asielzoekers in winderige tentenkampen te laten verblijven. Nederland is het walhalla voor asielzoekers.

Een debat over het Nederlandse asielbeleid ontwikkelt zich doorgaans razendsnel in een discussie over menselijkheid. Er worden uitspraken gedaan die vaker ingegeven zijn door emotie dan door feiten. Dat het aantal asielmigranten in Nederland sinds 2001 meer dan gehalveerd is, mag geen nieuws heten. Toch weten maar weinig mensen hoe de ontwikkeling van asielzoekers in Nederland de afgelopen vijftien jaar precies is geweest.

Harde cijfers over aantallen asielzoekers in Nederland in de afgelopen decennia zijn vreemd genoeg lastig te vinden. De Immigratie en Naturalisatie Dienst (IND) publiceert weliswaar jaaroverzichten, maar daar wordt je weinig wijzer van. Het informatiesysteem van de IND is al jaren een zooitje, waardoor er ook nog geen asielcijfers voor 2012 zijn. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) publiceerde vandaag nieuwe migratiecijfers. Die zijn zeer tekenend. Niet alleen daalde de immigratie naar Nederland voor het eerst sinds 2006, de immigratie uit de vier grote asiellanden (Afghanistan, Iran, Irak en Somalië) bedroeg in 2012 iets meer dan 5000. Dat is een daling van eenderde ten opzichte van 2011.

Immigrant is niet per se asielzoeker

Om even bij het begin te beginnen: het aantal niet-Nederlandse immigranten in Nederland stijgt de laatste jaren, maar dat is niet te danken aan asielmigranten. Het aantal EU-onderdanen dat naar Nederland verhuist, is sinds 2004 behoorlijk gestegen. Maar EU-burgers zijn geen asielzoekers: zij hebben geen verblijfsvergunning nodig om in Nederland te wonen of te werken (hoewel ze zich na drie maanden wel moeten inschrijven bij de IND). Immigratiecijfers zeggen niets over het aantal vergeven verblijfsvergunningen, want immigratie is niets anders dan het aantal mensen dat vanuit het buitenland naar Nederland verhuist. In 2011 zijn er 163.000 mensen naar Nederland geïmmigreerd. Daar zitten ook mensen met de Nederlandse nationaliteit bij, zoals onderstaande grafiek laat zien.

Figuur 1: Immigratie naar nationaliteit

Zoals niet elke rechthoek een vierkant is, is niet elke immigrant een asielzoeker. En dan is er ook nog het verschil tussen een asielzoeker en een vluchteling.

Een vluchteling is volgens het Vluchtelingenverdrag uit 1951 iemand die gegronde vrees voor vervolging heeft, op basis van bijvoorbeeld ras, godsdienst, nationaliteit of politieke overtuiging, en die zich bevindt buiten het land waar hij (m/v) de nationaliteit van heeft. Een asielzoeker wordt door de United Nations High Commission for Refugees (UNHCR) gedefinieerd als iemand die zijn land ontvlucht is en in een ander land om erkenning als vluchteling heeft gevraagd. Of in andere woorden: iemand die asiel heeft aangevraagd in een ander land en die in afwachting is van een uitspraak daarover.

De termen worden nogal eens door elkaar gebruikt, terwijl er kleine nuanceverschillen zijn tussen de begrippen. Als iemand in Nederland asiel aanvraagt, wordt in eerste instantie getoetst of hij/zij onder het Vluchtelingenverdrag valt. Als dat niet zo is, kunnen er alsnog redenen zijn asiel toe te kennen, te weten:

• bij uitzetting bestaat een reëel risico dat de asielzoeker wordt onder­worpen aan folteringen, onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen (art. 29.1.b. Vw 2000);
• hij dient te worden beschermd vanwege klemmende redenen van humanitaire aard (art. 29.1.c Vw 2000);
• terugkeer van bijzondere hardheid zou getuigen in verband met de algehele situatie in het land van herkomst (art. 29.1.d Vw 2000).

Ook komt het voor dat de Nederlandse overheid vluchtelingen uitnodigt.

Figuur 2: Immigratiemotief niet-Nederlanders buiten de EU (derdelanders).
Aantallen x 1000

In bovenstaande grafiek is te zien dat het aantal asielzoekers het afgelopen decennium is afgenomen. Gezinsmigratie was altijd al een belangrijker migratiemotief, maar nu zijn zelfs studie en arbeid (waaronder kennismigranten) belangrijkere immigratieredenen geworden. Daar moet één kanttekening bij gemaakt worden: het CBS rekent de zogenoemde nareis tot gezinshereniging. Nareis is IND-taal voor gezinsleden die zich later bij een asielaanvrager die een (tijdelijke) verblijfsvergunning heeft gekregen voegen. Ook zij moeten asiel aanvragen, maar omdat er al een gezinslid in Nederland verblijft, rekent het CBS het als gezinshereniging. Het CBS baseert zich sowieso alleen op gegevens uit de Gemeente Basisadministratie (GBA), maar daarin worden asielzoekers pas bij toekenning van een verblijfsvergunning of eventueel na zes maanden verblijf in Nederland ingeschreven. De cijfers per jaar kunnen daarom licht vertekend zijn: immers, een immigrant die zich in 2009 in de GBA inschrijft, kan al in 2008 in Nederland aangekomen zijn en een verblijfsvergunning hebben aangevraagd.

Globaal gezien geven de CBS-cijfers een goed beeld van de migratiestromen sinds 1995 in Nederland. Van de officiële migratiestromen, want mensen die nooit een verzoek om een verblijfsvergunning indienen, schrijven zich ook nooit in bij de GBA. Dat zijn de illegalen die binnenkort strafbaar worden gesteld door Fred Teeven. Over het aantal illegalen in Nederland, bestaan slechts schattingen.

Tijdlijn

Het aantal mensen dat in Nederland asiel aanvraagt, is het afgelopen decennium afgenomen. In de jaren ’90 was er sprake van een grote vluchtelingenstroom, maar die is na 2001 zeer snel afgenomen. In “De Nederlandse migratiekaart“, een publicatie uit 2011 van het Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum (WODC), worden daar verschillende verklaringen voor gegeven. In onderstaande tijdlijn is te zien hoe het aantal asielaanvragers in Nederland is verlopen, met daarin apart vermeld de belangrijkste nationaliteiten: Irakezen, Somaliërs en (voormalig) Joegoslaven.

NB: Het generaal pardon van 2007 is niet genoemd in de tijdlijn, want het heeft geen aanzuigende werking gehad op de asielaanvragen.

Gezinsmigratie en herkomstlanden

Zoals eerder aangegeven worden sommige asielzoekers, de zogenaamde ‘nareis’, gerekend tot gezinsmigranten, niet tot asielmigranten. Maar wie denkt dat er daarmee een hoop “onzichtbare” asielzoekers in de cijfers zitten, heeft het mis. Veruit de meeste gezinsmigranten komen uit Turkije en Marokko. Dat is de afgelopen vijftien jaar altijd zo geweest, hoewel het de laatste jaren voor beide landen om slechts 2000 mensen gaat (de gezinsmigratie is -net als de asielmigratie- over de gehele linie afgenomen). Maar: Marokkanen en Turken in Nederland zijn doorgaans geen asielmigranten geweest, maar arbeidsmigranten.

Irak is met 33.671 asielzoekers in de jaren 1995-2011 het grootste herkomstland, op een kleine afstand staat Afghanistan, met 28.473 en vervolgens voormalig Joegoslavië met 21.727. Dat zijn of waren allemaal oorlogsgebieden. Het is niet vreemd als uit die landen dus op den duur ook meer gezinsmigratie plaats vindt. Onderstaande interactieve grafiek laat goed zien hoe de aantallen asielmigranten en gezinsmigranten uit verschillende landen zich tot elkaar verhouden per jaar, sinds 1995.

Toegekende verblijfsvergunningen

Niet alleen het aantal asielaanvragen is enorm gedaald de afgelopen vijftien jaar. Ook het aantal toegekende verblijfsvergunningen is laag. De cijfers zijn slechts beschikbaar sinds 2002, omdat voor die tijd andere soorten vergunningen werden toegekend. Het gaat hier om vergunningen voor vijf jaar. Daarna kan een asielzoeker, als hij/zij nog altijd niet terug kan naar het land van herkomst, een verblijfsvergunning asiel voor onbepaalde tijd aanvragen.

In onderstaande grafiek zijn álle verblijfsvergunningen asiel verwerkt, inclusief de nareis (die bij de cijfers over asielaanvragen in gezinshereniging zijn verwerkt). Het laat duidelijk zien dat als er van 2005 tot 2009 geen categoriale bescherming voor Irakezen en Somaliërs had gegolden, het aantal toegekende verblijfsvergunningen asiel bijzonder laag was geweest.

Figuur 3: Verleende verblijfsvergunningen asiel (incl. nareis).
Aantallen x 1000

Conclusie

Het Nederlandse vreemdelingenbeleid moet ‘streng, maar rechtvaardig’ zijn. Met de invoering van de Vreemdelingenwet 2000 heeft de Nederlandse overheid ervoor gekozen de bewijslast bij de asielaanvrager te leggen, tenzij de verantwoordelijke bewindspersoon besluit dat het herkomstgebied zo onveilig is dat asielaanvragers zonder procedure een tijdelijke verblijfsvergunning krijgen.

Is dat rechtvaardig? Misschien. Het is in ieder geval streng. De roep om de grenzen dicht te gooien en gelukszoekers te weren uit ons land, is in ieder geval ongegrond. De grenzen zitten voor asielzoekers al aardig dicht.