Het einde van een hegemoon

Terwijl Noord-Afrika in brand staat, gaan mijn gedachten uit naar de VS, het land waar ik nu 2,5 jaar woon. In die korte periode heb ik een reus door zijn knieën zien zakken. De Amerikaanse hegemonie is voorbij. Het land blijft machtig, maar zal over aanzienlijke tijd een primus inter pares zijn in een multipolaire wereld. En dat is wel zo gezond.

Toen ik net een maand in New York woonde, vielen de banken als dominostenen om. De Britse filosoof John Gray was er snel bij door de Amerikaanse supermacht dood te verklaren (lees het stuk!). Dat de Verenigde Staten zich in een machtsval begeven, dat is al jaren duidelijk. Dat de supermacht zo snel van zijn sokkel valt, dat is de grote verrassing die de kredietcrisis heeft blootgelegd, zo luidde Gray’s stelling. Het NRC, dat het stuk vertaalde voor zijn opiniepagina, omschreef Gray’s stelling als volgt: 1991 het einde van de Soviet Unie, 2008 het einde van de VS. Een cartoon toonde Mickey Mouse die zich door het hoofd had geschoten.

Het stuk kreeg stevige kritiek. Wacht maar, Amerika is nog niet verslagen, zo klonk het. En inderdaad, de supermacht leek zijn plek weer met succes te claimen. Obama werd president. De banken solvabel. De ergste ellende leek voorbij.

Begin 2011 kunnen we constateren dat Amerika nog steeds op zijn rug ligt en het ziet er niet goed uit. In het binnenland broeit het. In Wisconsin probeert een Republikeinse gouverneur de staatsambtenaren van hun laatste rechten te ontdoen, politiekorpsen ontslaan in sommige gebieden de helft van hun agenten, de brandweer wordt weer een burgeraangelegenheid of geprivatiseerd, in veel landsdelen gaat het straatlicht ’s avonds uit of worden wegen tot gruis vermalen om ze niet meer te hoeven onderhouden. Amerika gaat failliet en de rijken feesten verder. Dat gaat niet goed.

In het buitenland zitten de VS vast in twee uitzichtloze oorlogen waar de 45 Nederlandse politie-agenten weinig verandering in gaan brengen. China is inmiddels de baas in Afrika en over niet zo’n lange tijd varen de Chinese vliegdekschepen in de straat van Taiwan. Terwijl Amerika vliegtuigprogramma’s wegbezuinigt, kopieert China schaamteloos de Stealth bommenwerper. En nu ziet Obama met lede ogen aan hoe heel Noord-Afrika uit zijn handen glipt en het spel in het Midden-Oosten ineens een heel onvoorspelbare wending krijgt.

De vergelijkingen met 1989 zijn te sterk om te negeren. Revoluties in vazalstaten, ondraaglijke financiële lasten, een te grote concurrentie uit het buitenland, een ideologisch systeem dat elke legitimatie heeft verloren. 1989 was maar een jaar, een getal. De val van de Soviet Unie begon eerder en ging langer door. De val van de VS begon eerder (11 september?) en ging langer door.

Amerika blijft een machtig land en voorlopig nog zeker dominant – zeker bij gebrek aan een nieuwe reus. De Europese Unie kan die rol niet spelen en China wil voorlopig niet. Maar wat we zien is niet minder dan een verschuiving naar een nieuwe wereldorde, of misschien beter gezegd, de terugkeer naar een normale situatie, waarin landen elkaar in een machtsevenwicht houden. Van bipolair, naar unipolair naar multipolair.

Drie machtsblokken liggen voor de hand: China, de VS en Europese Unie als blokken met een relatieve vastigheid. Rusland, India en Japan als mogendheden die hun partijtje meeblazen. En dan is er nog een aantal verzamelingen: Afrika, Zuidoost Azië, Zuid Amerika.

Het wereldsysteem wordt meer fluïde. Bondgenootschappen zullen verschuiven. Europa zal af en toe met China optrekken. China soms met de Verenigde Staten. De VS vaak met Europa.We keren daarmee terug naar de situatie in de negentiende eeuw, toen in Europa vijf mogendheden elkaar in wisselende combinaties in evenwicht hielden. Dat is geen vervelend vooruitzicht. Geen enkele eeuw was immers zo vreemdzaam als deze eeuw van het Concert van Wenen, Metternich en Bismarck. Pas toen dit systeem vastliep, werd verstoord door een nieuwe hegemoon (Duitsland) die zijn plek opeiste, maar niet kreeg, ging het mis. Misschien wordt het tijd voor een Concert van Sjanghai. De grote vraag is echter, hoe de VS met hun machtsverval omgaan.