OPINIE - De minister van Justitie David Van Weel is vast van plan om ‘binnen de grenzen van het demonstratierecht’ beperkingen op te leggen aan demonstranten. Hij kreeg onlangs steun van de Tweede Kamer die een motie van Eeerdmans (JA21) aannam voor een verbod op gezichtsbedekkende kleding bij demonstraties. Overbodige steun, want zo’n verbod kan al worden uitgevaardigd door de burgemeester volgens de Wet Openbare Manifestaties. Van Weel zal de burgemeesters er nog eens aan herinneren dat ze dat kunnen doen.
Daarmee is de anonimiteit in de uitingsvrijheid opnieuw een punt van debat geworden. Anoniem kunnen blijven hoort bij het grondrecht van de vrijheid van meningsuiting. Anders gezegd: een verplichting of verbod tast het vrijheidsprincipe aan. Maar dat principe is de laatste tijd sterk onder druk komen te staan door moeilijk aan te pakken anonieme overtredingen van de wet op groepsbelediging en haatzaaien in de sociale media. Anonimiteit van demonstranten maakt het voorts lastig gewelddadige relschoppers te vervolgen of de kosten van vernielingen op hen te verhalen. Een verbod op anonimiteit is echter een al te gemakkelijke oplossing die geheel voldoet aan het cliché: de goeden moeten onder de kwaden lijden.
Naar aanleiding van de demonstraties dit voorjaar op de UvA tegen de banden met Israël schreef de Volkrant over de vrijheid van demonstranten ‘om je te kleden zoals je wil’. Die vrijheid is eigenlijk al sinds 2019 beperkt toen het ‘boerkaverbod’ inging. Sindsdien is het voor iedereen verboden gezichtsbedekkende kleding te dragen in het openbaar vervoer en in en rondom onderwijs- en zorginstellingen en overheidsgebouwen. ‘Daar valt de universiteitscampus uiteraard ook onder’, zegt hoogleraar rechtswetenschap Jan Brouwer van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Volgens hoogleraar Staats- en bestuursrecht Wim Voermans geldt dat niet voor de openbare ruimte. Demonstranten zijn daar vrij in de keuze van hun kleding. Volgens advocaat Willem Jebbink, die vaak demonstranten juridisch bijstaat, is het wel degelijk toegestaan om met gezichtsbedekking te demonstreren. ‘Het is een grondrecht om je te kleden zoals je wil, dat vloeit voort uit het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer.’
De ‘surveillance staat’
Demonstranten kunnen goede redenen hebben om hun identiteit te verbergen. Ze vrezen repercussies voor hun deelname aan een demonstratie van de kant van universiteit of werkgever. Een ander risico dat demonstranten lopen is dat ze geregistreerd worden in een database van de politie die is aangelegd om in een vroeg stadium terroristen op het spoor te komen. Vorig jaar meldde Follow the Money dat de namen van tienduizenden mensen die nergens van verdacht zijn met een CTER-codering (Contraterrorisme, Extremisme en Radicalisering) vermeld staan in deze database. ‘Daaronder bevinden zich mogelijke terroristen, maar ook de mensen om hen heen, activisten en zelfs demonstranten.’ Deze informatie kan ook gedeeld worden met buitenlandse inlichtingendiensten. Zo lopen buitenlandse studenten het risico in beeld te komen bij de politie van hun herkomstland. Als je uit Iran komt of uit China wil je dat graag vermijden. Ook al verzekeren de CTER-agenten dat ze vreedzame demonstranten niet registreren kan ik me voorstellen dat activisten met een migratieachtergrond het risico niet willen nemen en kiezen voor de anonimiteit.
Daarbij komt de toename van het aantal glurende camera’s. De veiligheid van demonstranten loopt ernstig gevaar door alle straatcamera’s, drones, bodycams en smartphones die verbonden met het internet en met hulp van AI een totalitaire surveillance staat naderbij brengen. Terecht stelde Jelle van Dijk zaterdag in een ingezonden brief in de Volkskrant: ‘als gezichtsbedekking verboden wordt, laat dan ook alle video en foto’s uitgesloten worden van bewijsmateriaal en als middel voor opsporing. Op die manier blijven de verhoudingen in onze rechtsstaat in balans.’
Het verbod op gezichtsbedekkende kleding is moeilijk te realiseren zonder aantasting van het principe dat je in de openbare ruimte in alle vrijheid je mening mag laten horen. Eerdmans zal het een zorg zijn. Maar van minister van Weel, zijn collega van Binnenlandse Zaken Uitermark (NSC) en van de democratische partijen in de Tweede Kamer mag verwacht worden dat ze -mede aan de hand van een aangekondigd WODC-rapport over deze materie- nog wat verder nadenken over een oplossing die de goeden van de kwaden kan onderscheiden en de rechtsstaat overeind houdt.
[overgenomen van Free Flow of Information]
Reacties (13)
“Ook al verzekeren de CTER-agenten dat ze vreedzame demonstranten niet registreren”
Ik druk me nog heel zacht uit, als ik zeg dat ik weinig vertrouwen heb in die verzekeringen. Daarnaast zijn we natuurlijk heel naïef als we denken dat alleen onze nationale veiligheidsdiensten de gezichten van demonstranten filmen/fotograferen. Reken er maar op dat men in Israël ook het gezicht van elke Nederlandse Pro Palestina demonstrant opslaat (en dito China met Tibet of Oeigoeren demonstranten).
Inderdaad, wat een bullshit. Bij de woondemonstraties, waar ik zijdelings bij betrokken was en voorop de stoet liep, werd iedereen door een agent met telelens gefotografeerd, en een camerawagen nam continue de kop van de demo op. Die beelden gooien ze echt niet zomaar weg (en waarom iedereen individueel fotograferen als je er niets mee gaat doen?)
Zolang de politie iedere demonstrant als verdacht behandelt lijkt het me niet meer dan slim om je zo min mogelijk herkenbaar te laten zijn.
Tjsa, als je demonstreert tegen dit of voor dat, dat doe je dat niet in de beslotenheid van je huiskamer, maar je zoekt de de openbaarheid: je wilt je kop op tv, je wilt in de krant, je wilt publiciteit. Dat komt de zaak immers ten goede. Dus wel een beetje raar om dan te gaan piepen dat men je fotografeert.
Het maakt nogal wat uit of mensen met hun kop op het NOS journaal komen (of een ander nieuwsmedium) of in een database van de politie.
“Ook al verzekeren de CTER-agenten dat ze vreedzame demonstranten niet registreren.”
Wie bewaart die foto’s dan, en wie kan erbij?
N.B.: De politie kan niet eens de privé-telefoonnummers van zijn medewerkers geheim houden.
Ik vraag me af of je begrijpt waarom mensen demonstreren. Waarom zou je ‘met je kop op tv’ willen? Hoe zou dat de zaak ten goede kunnen komen? Heel vreemd beeld van demonstranten. Het gaat ook niet om foto’s op zich natuurlijk, maar om de gevolgen die het kan hebben als je foto in een database van politie of inlichtingendiensten terecht komt. Demonstranten willen in alle vrijheid hun mening kunnen uiten zonder dat het voor hen persoonlijk gevolgen heeft.
Uh, ik heb in mijn leven voldoende gedemostreerd: Dodewaard, Woensdrecht, Havelte, ’t Harde, Volkel, Kruisraketten, Neutronenbom, Ultra – Centrifuge, you name it, (enfin, het Boomerrijtje) maar nooit heb ik mijn bakkes bedekt met doek, pet, bandana, zonnebril.
En ik heb me nooit een moment belemmerd gevoeld. (Het scheelt natuurlijk dat ik geen bakstenen naar de M.E wierp, met een plo sjaal voorgebonden).
Dus spring niet zo naar conclusies.
Je bedoelt dat je demonstreerde in de tijd dat de politie niet opzichtig en intimiderend databases aanlegde met foto’s van mensen die niets anders gedaan hebben dan een mening hebben die het establishment niet zint?
Good for you.
Dus omdat jij je TOEN niet belemmerd voelde mogen wij ons ook niet afvragen of in het heden je gezicht bedekken wel zinvol zou kunnen zijn?
Aldus anonieme reageerder Rigo Reus. Blijkbaar hebben nogal wat mensen de behoefte om publiekelijk hun mening te geven over van alles, zonder herkenbaar te zijn. Het is op dit blog eerder regel dan uitzondering, zoals dat elders op social media ook het geval is. Waarom zou je dan wel herkenbaar willen zijn als je demonstreert?
Ach ja, men moet consequent zijn: pak de vegetarier omdat hij leren schoenen draagt.
Wat wil je nu eigenlijk zeggen? Wat je zegt, is onzin.
Vegetariërs zijn geen veganisten
Dat zijn soms twee kampen, terwijl je zou denken dat ze allebei streven naar een beter iets.
‘Anoniem kunnen blijven hoort bij het grondrecht van de vrijheid van meningsuiting.’
Eh.. nee? Je begeeft je in de publieke ruimte. Anonimiteit was nooit een recht in de publieke ruimte. De ‘principekwestie’ dat je anoniem moet kunnen zijn is juist andersom: en dat is een goed ding, let wel.
Ik wil de goegemeente er hier even aan herinneren dat wat jij claimt dat jouw kant allemaal moet kunnen mogen, ‘de andere kant’ dat dan ook kan en mag. Voor iedereen die roept dat je anoniem de wet moet kunnen breken onder het mom van een demonstratie – wat iets lijkt te wezen dat vooral de XR-achtigen doen de laatste tijd, en de ‘jullie wetten niet de onze’-crowd: er kan voor ieder van jullie een ‘January 6’ ‘demonstrant’ gevonden worden.
De weg naar een potje ver-pissen qua illegaal gedrag tijdens demonstraties, is een heilloze, die leidt naar revoluties en staatsgrepen. Gedraag je nou maar gewoon. Dus als meneer politiepet zegt dat je weg moet gaan, ga dan ook weg. Dat helpt.