De EU als motor voor het bedrijfsleven

ACHTERGROND, NIEUWS - De Europese Unie zal de komende maanden in de aanloop naar de verkiezingen voor het Europees parlement weer overladen worden met de kritiek. Maar het bedrijfsleven mag niet mopperen, zo valt te lezen in een rapport van Corporate Europe. In het Tweede Kamer debat over de Staat van de Unie was er vooral kritiek op andere landen. En (opnieuw) op het taalgebruik van de minister van Buitenlandse Zaken  Stef Blok.

Donald Tusk ziet de brexiteers het liefst in de hel branden. Jean-Claude Juncker vindt, in een reactie hierop, zijn baan als voorzitter van de Europese Commissie op zich al een hel. De actuele stemming van de Europese politieke leiders duidt er niet op dat de Europese Unie zich momenteel in een succesvolle fase van haar bestaan bevindt.

Politico-nieuwsduider Florian Ender sprak deze week in zijn dagelijkse nieuwsoverzicht van een Black Monday. De vierde februarti 2019, voorspelde hij, zal straks in de geschiedenisboekjes te vinden zijn als de dag waarop het streven van de EU om een rol te spelen in de wereldpolitiek een fatale slag te verduren kreeg. Hij noemde drie voorbeelden van mislukkingen van de buitenlandse politiek van de EU vanwege onenigheid tussen de lidstaten die begin deze week naar buiten kwamen. Hongarije blokkeerde een gezamenlijk standpunt van de EU en Arabische landen inzake migratie (the elephant in the room). Ondanks een duidelijke uitspraak van het Europees parlement over Venezuela slaagden regeringsvertegenwoordigers van de lidstaten er niet in met één gezamenlijk standpunt te komen inzake de erkenning van de Guaidó als interim-president. Hier liggen Italië en Griekenland dwars. Tenslotte bleef het van de kant van de EU opvallend stil toen eerst de VS en daarna Rusland het INF verdrag inzake kernraketten voor de middellange afstand opzegden. Deze verontrustende stappen van de grootmachten raken op de eerste plaats de veiligheid van Europa. Maar de lidstaten konden het ook op dit punt niet eens worden over een adequate reactie.

De bemiddelende rol van EU-lidstaten voor het bedrijfsleven

De nieuwe transparantie-regels voor lobbyisten die het Europees Parlement vorige week heeft aangenomen komen geen dag te vroeg. Maar nu zouden alle lidstaten overeenkomstige stappen moeten zetten. Corporate Europe Observatory, een non-profitorganisatie die onderzoek doet naar de invloed van lobbywerk op de besluitvorming van de Europese instellingen, kwam deze week met een onthullend rapport: Captured States; when EU governments are a channel for corporate interests. Zowel via de Raad van ministers, de Europese Raad van regeringsleiders als de talloze comités die in Brussel wetgeving voorbereiden bevorderen lidstaten de belangen van vooral grote ondernemingen. Het rapport noemt met name voorbeelden uit het roulerende voorzitterschap van EU-lidstaten. Zo diende Nederland in 2016 als EU-voorzitter als kanaal voor de belangen van de wapenindustrie bij de verhoogde investeringen van de lidstaten op defensiegebied. Minister Jeanine Hennis bezweek voor de eisen van de AeroSpace and Defence Industries Association of Europe (ASD) om naast de levering van een bak geld ook de intellectuele eigendomsrechten voor de industrie te garanderen. Het CEO concludeert:

The Netherlands’ Rotating Presidency of 2016 helped deliver a lobby win to the EU’s arms industry. At a time of ongoing economic austerity for welfare and public services, the EU’s growing expenditure on military matters is deeply worrying.

Ook de Nederlandse vertegenwoordiging bij de EU wordt door het bedrijfsleven druk bezocht. In meer dan 500 bijeenkomsten met lobbyisten tussen juni 2017 en 2018 kwam meer dan 70% van het bezoek uit het bedrijfsleven en slechts 15% uit non-profit organisaties. Er is dus sprake van een sterk asymmetrische beïnvloeding.  Slechts 4 van de 19 permanente vertegenwoordigingen van lidstaten in Brussel, waaronder Nederland, leveren enig inzicht in de ontmoetingen met het bedrijfsleven. Anders dan nu voor het parlement geregeld is blijft het merendeel van het lobbywerk dus geheim, zoals dat ook het geval is bij veel nationale parlementen. Het rapport dringt aan op nationale maatregelen om de contacten tussen overheid en bedrijfsleven transparanter te maken. Daar ligt vooral ook een rol voor de nationale parlementen die zich over het algemeen veel te weinig bemoeien met de wijze waarop de regering in Brussel opereert.

Blok door de bocht

Eens per jaar vergadert de Nederlandse Tweede Kamer met de fractievoorzitters van de Nederlandse delegaties in het Europees Parlement. Dat was toevallig gisteren. Ook de Europarlementariërs mogen daar dan het woord voeren over een stuk van de regering dat ‘Staat van de Unie’ heet. Veel stof heeft deze plichtmatige jaarlijkse geloofsbelijdenis niet doen opwaaien blijkens de bijdragen van de sprekers. Meer ophef veroorzaakte een artikel van minister Blok (Buitenlandse Zaken) in de Financial Times deze week waarin hij zich keert tegen de politieke rol van de Europese Commissie en de z.g. Spitzenkandidaten in de Europese verkiezingen (kandidaten van de Europese partijen voor het voorzitterschap van de Commissie). Een politieke Commissie ondermijnt haar eigen objectiviteit, stelt de minister. Namens de Nederlandse regering, bevestigde gisteren ook de minister-president. De regering is doodsbenauwd dat de Commissie regeringsallure krijgt terwijl de macht bij de lidstaten moet blijven liggen. Dat het parlement via het aanwijzen van Spitzenkandidaten meer grip wil krijgen op de benoeming van de Commissievoorzitter noemde Blok een ‘staatsgreep’. Toen hij op dat taalgebruik werd aangesproken beriep hij zich op de dichterlijke vrijheden van een schrijver van opiniestukken. Fractievoorzitter Jetten vond echter dat hij te ver was gegaan en riep hem op deze term terug te nemen.

Opmerkelijk was dat CDA-Europarlementariër Esther De Lange Blok’s a-politieke visie gisteren in De Volkskrant met argumenten bestreed. De Europese Commissie is volgens haar meer dan een ambtelijk bureaucratisch orgaan dat alleen naar wetten en regels kijkt. Zij kreeg bijval van een verschillende Tweede Kamerleden. Maar niet van de regering waar haar partij deel van uitmaakt.

De minister moet het rapport nog lezen

In het Tweede Kamerdebat werd de regering herhaaldelijk opgeroepen tot meer actie en steviger standpunten. Tegen Italië, dat met de belofte van een algemeen pensioen vanaf 62 jaar het risico neemt straks afhankelijk te zijn van steun van andere eurolanden (Omtzigt, CDA). Tegen Hongarije en Polen waarvoor de artikel 7 procedure met kracht moet worden doorgezet (PvdA, D66, GroenLinks). Tegen de Europese Commissie die de pulsvisserij de nek om dreigt te draaien (ChristenUnie).

Alleen de SP kwam met een motie die voortbouwt op de bevindingen van het rapport Captured States van het CEO. De motie roept de regering op tegen te gaan dat de permanente vertegenwoordiging van Nederland bij de EU misbruikt wordt voor lobbywerk van bedrijven. Minister Blok vond het allemaal nogal speculatief wat de SP beweerde en ontraadde daarom de motie. Het rapport moest hij nog lezen, hij zou er nog op terugkomen.