Hulspas weet het | Een simpele verdwijning

COLUMN - Iedere inlichtingendienst heeft zijn eigen stijl om mensen uit de weg te ruimen. De Chinezen laten niks merken maar wachten tot hun slachtoffer China bezoekt en laten hem dan patsboem verdwijnen. De Noord-Koreanen sturen moordenaars op pad maar letten erop zo min mogelijk sporen achter te laten. Net zoals vroeger, toen er, zoals na de moord op Trotsky, werkelijk jaren speurwerk nodig waren voordat het ernstige vermoeden dat Stalin erachter zat ook echt bevestigd kon worden.

De GROE komt ook bij u op bezoek maar laat daarbij zó veel sporen achter dat binnen korte tijd alle namen van agenten op straat liggen. Het kan ze gewoon geen moer schelen of ze gesnapt worden of niet, zolang de meerderheid van de Russen maar gelooft dat al die onthullingen westerse verzinsels zijn. En verraders zoals Skripal (de omschrijving komt van Poetin) maar gewaarschuwd zijn.

En nu lijken de Saoedi’s op dezelfde lijn te zitten. De moord op criticus (en Washington Post medewerker) Jamal Khashoghi in het consulaat in Istanbul was van een werkelijk obscene brutaliteit. Een krachtig signaal aan iedere dissident, volgens sommigen.

Maar daar zijn toch wel andere methoden voor. Met dit grove misbruik van diplomatieke onschendbaarheid hebben de Saoedi’s vrijwel de hele wereld tegen zich in het harnas gejaagd. Het is een grove belediging voor Erdogan en de Verenigde Staten. Die zullen elkaar de komende weken zeker vinden. Erdogan heeft, ondanks alle antiwesterse retoriek voor binnenlands gebruik, het Westen hard nodig om de Turkse economie te redden. Oud zeer verdwijnt als sneeuw voor de zon. Hij ging op de thee bij Merkel en afgelopen week werd pastoor Andrew Brunson ineens vrijgelaten. Dat laatste is de opmaat voor verdere gezamenlijke stappen.

De Saoedi’s moeten oppassen. Ze kunnen uit hun eigen recente geschiedenis weten dat een simpele moord verregaande gevolgen kan hebben. Het is een mooi stukje vrijwel vergeten geschiedenis.

We gaan naar 1920, net na de Eerste Wereldoorlog. De Britten zijn door de Volkenbond aangewezen om delen van het oude Ottomaanse Rijk te besturen, maar het land zelf ligt op zijn rug en Westminster heeft geen enkele zin om daar veel tijd en geld aan te besteden. Zo kan het gebeuren dat Arabië in die tijd langzaam maar zeker in handen valt van een bende strijders onder leiding van Abdoel Aziz, hoofd van de machtige familie Saoed. Zijn laatste grote doelwit waren de heilige steden Mekka en Medina, die onder bestuur staan van de sharief van Mekka, die Britse bescherming geniet. Maar de Britten voelen er weinig voor om daarvoor een oorlog te starten.

Nu zat daar (om precies te zijn, in de havenstad Jeddah) ook een Russische consul. Niet zo maar een consul: Karim Khakimov was een moslim en een bolsjewiek, en hij was door de communistische regering naar Arabië gestuurd om de wereldrevolutie te verkondigen onder de duizenden pelgrims die Mekka bezochten. Echt lukken wilde dat niet. Maar met het naderen van Abdoel Aziz rook hij een unieke kans. Hij legde contact, en nadat Abdoel Aziz de sharief had verjaagd en zich in februari 1926 had uitgeroepen tot ‘koning van de Hejaz (Mekka en Medina) en sultan van Nejd (centraal-Arabië)’ was de Sovjet-Unie het eerste land dat het Saoedische regime erkende.

En de Sovjets deden veel meer. Abdoel Aziz riep in juni 1926 een pan-islamitische conferentie bijeen die zijn gezag over de heilige steden moest bevestigen. Het enthousiasme was niet groot. Die Abdoel Aziz was veel te radicaal en de heilige steden dienden te worden bestuurd door de kalief van Constantinopel, ook al was die laatste er niet meer (met dank aan Atatürk). Maar dankzij een ruime hoeveelheden vertegenwoordigers van de moslims uit de Sovjet-Unie (met dank aan Khakimov) kon Abdoel Aziz zijn zin doordrijven. Dus mocht u zich afvragen hoe de Saoeds toch de baas werden over Mekka, dan weet u nu het antwoord: dat hebben ze te danken aan de communisten.

Maar nu komt het. De relatie tussen Saoedi-Arabië en de Russen blijft nog vele jaren hartelijk. De handel bloeit, Khakimov is kind aan huis in Riyad. Wanneer kroonprins Feisal in 1932 een bezoek aan Moskou brengt, wordt hij als Sinterklaas onthaald en vertrekt hij weer met een grote koffer met Britse ponden. (Hij brengt dat jaar ook nog een bezoek aan de beroemde Leidse hoogleraar Christiaan Snouck Hurgronje, een goede vriend van de familie.) Maar daarna stokt de innige vriendschap.

Stalin is aan de macht gekomen en die is niet geïnteresseerd in de export van de Revolutie. Hij is vooral achterdochtig. In datzelfde jaar 1932 verbiedt hij Russische moslims om deel te nemen aan de hajj. De relatie bekoelt. Khakimov doet zijn uiterste best om de zaken vlot te trekken, maar dat wekt waarschijnlijk Stalins argwaan. In september 1937 brengt hij een routinebezoek aan het ministerie in Moskou – en verdwijnt. Als een van de duizenden Russen met ‘verdachte’ buitenlandse contacten. Hij wordt vijf maanden later geëxecuteerd.

Wanneer de verhalen hierover Abdoel Aziz bereiken, is hij woedend. Hij beschouwt Khakimov als een persoonlijke vriend en zijn verdwijning als een grove belediging.

In de lente van 1938 stellen Amerikaanse geologen vast dat er toch wel flinke olievoorraden moeten zitten in de Saoedische bodem. Stalin ziet zijn fout in en stuurt een nieuwe ambassadeur. Abdoel Aziz weigert hem te ontvangen. Hij wil Khakimov en niemand anders, zo laat hij weten. In september van dat jaar laat hij het personeel van het consulaat in Jeddah het land uitzetten. De olievelden zijn voor de Britten en Amerikanen.

Standard Oil gaat er met de hoofdprijs vandoor. Ze leggen Adboel Aziz een contract voor. Abdoel Aziz laat het contract vertalen naar het Arabisch. Al zijn geldzorgen lijken voorbij. Maar voordat hij tekent, vraagt hij Snouck Hurgronje om advies, om ervoor te zorgen dat de Arabische vertaling exact overeenkomt met de Engelse tekst. Hurgronje strijkt de laatste plooitjes glad. Abdoel Aziz tekent. The rest is history.

Dus als u wilt weten hoe het toch komt dat de Saoeds zulke goede relaties hebben met de Amerikanen, dan luidt het antwoord: door een ondoordachte diplomatieke moord. En Nederlandse expertise. En wie weet gaat de brutale moord op Jamal Khashoghi de loop der geschiedenis weer zo’n onverwachte duw geven.