Hulspas weet het | Wie heeft er straks nog zin in seks?

COLUMN - Genetische foutjes in een oogwenk gerepareerd. Dat was het grote wetenschappelijke nieuws van vorige week. Genetici kunnen met behulp van de CRISPR-techniek (dat gloednieuwe stuk genetische gereedschap) fouten in het DNA snel en probleemloos herstellen. De ontdekkers kregen bij die ontdekking nog een onverwachte bonus: ze hadden een stukje nep-DNA aangeleverd, bij wijze van een soort pleister op de wonde, maar het herstelmechanisme in de cel maakte daar geen gebruik van; het keek automatisch naar het andere, identieke (en gezonde) gen om te zien welk stukje DNA er ineens ontbrak, en zorgde spontaan voor perfect herstel.

Dergelijke doorbraken leidden in de media altijd weer tot gebabbel over ‘designer-babies’ waarbij huiverend wordt gefantaseerd over een kliniek die straks genen kan invoegen of veranderen om het ideale embryo te creëren. Dat is onmogelijk (we weten inmiddels allang dat onze genetica niet zo in elkaar steekt), maar de wetenschapsjournalistiek kan het nu eenmaal niet laten om verouderde ‘spannende’ vraagstukken steeds weer op te warmen. Niks geen ideale kinderen dus, maar in plaats daarvan zou de CRISPR-doorbraak in de verre toekomst wel eens een heel andere en veel belangrijke toepassing kunnen krijgen. Namelijk de redding van de mensheid.

Wat gebeurt er als natuurlijke selectie uitvalt? Dat kunnen we dagelijks om ons heen ervaren. We sterven vrijwel uitsluitend aan vetzucht en ouderdomskwalen. De darwinistische selectie is hier en nu verleden tijd. Dat betekent ook dat kleine genetische foutjes, die vroeger tot een verminderde fitness leidden en de voortplantingskansen verkleinden, tegenwoordig vrolijk in de populatie blijven rondhangen. Rustig wachtend op een kans, op een kier in het genetische pantser. Wat heeft dat voor effect?

Meet John Calhoun van de universiteit van Maryland. Calhoun wilde weten wat er met een muizenpopulatie gebeurt wanneer deze zich ongestoord eindeloos kan voortplanten. Hij begon in juli 1968 (in een grote hal, ingericht als Mouse Utopia) met vier paren huismuizen. Na 55 dagen waren er 620 muizen. Daarna vlakte de groei af. Na 315 dagen daalde de groei flink; en dat had ongetwijfeld te maken met het feit dat de gebruikelijke sociale structuren ineenstortten. Het grote overschot aan mannetjes (die normaal eerder uit de populatie verdwijnen) leidde tot voortdurende vechtpartijen waarbij de vrouwtjes ook vaak belaagd werden en dus agressiever werden. De zorg voor de kleintjes werd minimaal; het kroost werd verwaarloosd en het wangedrag werd alsmaar groter.

Ook de vruchtbaarheid stortte ineen. Op dag 560 had de kolonie zijn grootste omvang bereikt. Ze kromp langzaam. Vanaf omstreeks dag 1300 werden er zelfs geen kinderen meer verwekt. Wat opviel was dat de resterende mannetjes seksueel ongeïnteresseerd waren: ze aten en dronken, luierden, waren totaal niet geïnteresseerd in vrouwen of in vechten, ze verzorgden zichzelf en elkaar en vertoonden verder autistisch, afwijkend gedrag. En ze neukten dus niet. Na 1720 dagen waren alle muizen overleden.

Calhoun dacht dat dit alles het effect was van overbevolking (u moet bedenken, we zitten in de jaren zestig/zeventig van de vorige eeuw, de tijd van de angst voor de population explosion). In een recent artikel wijst Michael Woodley er echter op dat het muizenutopia nog zeker niet vol was. Woodley en zijn coauteurs suggereren dat de ondergang van deze ideale, niet tekort komende muizensamenleving te wijten was aan een opeenstapeling van mutaties die ieder voor zich niet schadelijk hoeven te zijn, maar cumulatief een verwoestend effect hadden – individueel maar (bij dergelijke sociale dieren) ook sociaal.

Ze spreken van een mutational meltdown – en leggen een link met de moderne samenleving. Wellicht zijn onze moderne, vaak anti-evolutionaire normen en waarden, het gevolg van een proces dat in wezen gestuurd wordt door genen die normaliter nooit zo lang in de populatie aanwezig waren. En denk ook aan de voortdurend opduikende berichten over de dalende kwaliteit van het sperma.

Waar of niet waar? Wellicht komt dit inzicht wat te vroeg. Wellicht komt er een tijd waarin we onze verwende genen eens goed onder de loep te nemen, en op zoek gaan naar schijnbaar onschuldige mutaties die ons straks gezamenlijk de nek om kunnen doen. Wellicht komt er een tijd waarin iedere bevruchte eicel wordt doorgelicht potentieel antisociale genen. Om erger te voorkomen.