Twintigers lijden aan angst voor de vrijheid

ACHTERGROND - De ‘Millennials’ oftewel de ‘Generatie Y’, groeiden op in de jaren negentig, in een tijd van snelle technologische verandering, welvaart en vrijheid. In de media worden ze afgeschilderd als narcistisch en lui, maar zelf zeggen ze te lijden aan de druk om te presteren, het ‘goed’ te doen. Je hebt immers zoveel keuzes, dus als je dan nog niet slaagt, is er echt wat mis met je. Maar wat is ‘goed’ en hoe maak je de juiste keuzes in de huidige maatschappij?

Vier jonge filmmakers maakten een film over de Generatie Y genaamd Kinderen van het Succes, waarin drie twintigers aan het woord komen. Ze proberen de ‘volwassen wereld’ waarin ze leven te duiden met behulp van duizenden jaren filosofie en hun eigen verstand. Een van hen is Naomi Jacobs, student filosofie. Zij was te gast tijdens de filmvertoning op 8 september en ging daarna in gesprek met prof. dr. Joep Dohmen (hoogleraar Wijsgerige en Praktijkgerichte Ethiek aan de Universiteit voor Humanistiek) in een volledig uitverkochte zaal in filmtheater ’t Hoogt.

Angst en vrijheid

Naomi Jacobs spreekt in de film over een grondstemming die ze ervaart en omschrijft als ‘angst voor je eigen vrijheid’: het onbepaalde grote niets. Dit is een angst die volgens haar veel twintigers ervaren, een angst om de goede keuzes te maken terwijl de verwachtingen zo hoog zijn. Je kunt in deze tijd toch alles doen wat je wil? Angst en vrijheid zijn volgens haar twee zijdes van dezelfde munt. Vrije momenten zijn de momenten waar een ‘schilletje angst’ omheen zit, waarbij je over een drempel moet, waar iets onzekers omheen zit. Zelf haalt Naomi veel inspiratie uit de negentiendeeeuwse Deense filosoof Søren Kierkegaard. Door zijn gedachtegoed te bestuderen en er zelf over na te denken, concludeert ze dat je je angsten moet leren kennen en leven in het moment. Aan de ene kant moet er ruimte zijn voor dingen die je overkomen, terwijl je aan de andere kant het lef moet hebben om zelf keuzes te maken.

Een zoektocht naar identiteit en zingeving

Volgens prof. Dohmen gaat de film over een zoektocht naar identiteit en zingeving. Zijn eigen generatie groeide op in de jaren zestig en hield zich bezig met de vraag ‘Hoe maak ik me los van de gevestigde autoriteiten?’ De twintigers van nu houden zich juist weer bezig met de vraag ‘Waar kan ik me aan vasthouden?’ Zij zijn op zoek naar zekerheid en naar authenticiteit.

Daarbij maken twintigers als Jacobs een terugkeer naar het existentialisme in de geest van denkers als Nietzsche, Sartre, Camus en Heidegger, waarbij angst voor de vrijheid centraal staat. We zijn iedere fundamentele houvast kwijt: God is dood en we worden de wereld ingeworpen en er weer uitgegooid zonder dat we erom gevraagd hebben. We moeten ons bezinnen, oefenen en ons oriënteren in een toeëigeningsproces waarin we bepalen wat belangrijk voor ons is en waar onze talenten liggen.

Vrijheid is – paradoxaal genoeg – dan ook veel ‘moeten’, zegt Dohmen. Want geen keuzes maken is geen optie, dan krijg je nooit wat gedaan of gaan anderen keuzes voor jou maken. Dat is geen vrijheid. Volgens Dohmen wacht een deel van de jongeren tegenwoordig met keuzes maken alsof ze hopen dat er vanuit de hemel een stem advies zal geven. Tevergeefs, uiteraard.

De valkuil van het existentialisme

De valkuil van het existentialisme is dat we te veel met onszelf bezig zijn, dat we gaan navelstaren. Het existentialisme houdt zich niet bezig met klimaatverandering of Oekraïne. Narcisme ligt op de loer en dat is gevaarlijk. Dat zien we terug in het overmatig gebruik van smartphones en sociale media. Daardoor zijn we extreem gevoelig voor de waardering en belangstelling van anderen. Het lijkt wel alsof we niet bestaan als we niet gezien worden.

Toch is er volgens Jacobs een tegenbeweging op gang aan het komen, een roep om authenticiteit, om oprecht leven in het hier en nu. Steeds meer jongeren leggen de telefoons dan ook terzijde en gaan voor een goed gesprek. Gezien de belangstelling voor deze avond en de vragen uit het publiek is in ieder geval een deel van de Millennials wel degelijk in staat af en toe stil te staan en te reflecteren.

De film ‘Kinderen van het succes’ zal op 8 oktober te zien zijn op NPO2, 22.30-23.30 uur. En daarna op Uitzendinggemist.nl.

Via Studium Generale Universiteit Utrecht