Opsteltencensuur: het nieuws in het Van Aartsen debat dat gemist werd

ANALYSE - Afgelopen donderdag was het spoeddebat in de Haagse gemeenteraad over de wanordelijkheden tijdens de verschillende pro- en anti-ISIS demonstraties in de Hofstad, waarin burgemeester Van Aartsen zich moest verantwoorden aan de gemeenteraad. Het debat liep uiterst voorspelbaar. Na een krachtige verklaring van Van Aartsen bij de opening van het debat was de kou uit de lucht en Van Aartsen kwam op geen enkel moment in de problemen. Van Aartsen is dan ook een sterke debater, die een overtuigend pleidooi kan houden. De motie van wantrouwen van de PVV – zoals bij iedere motie van die partij – was al bij voorbaat kansloos. Zoals verwacht kondigde Van Aartsen in zijn verklaring aan dat hij geen enkele demonstratie meer zal toestaan in de Schilderswijk:

De vrijheid van meningsuiting en in het verlengde daarvan de vrijheid van demonstratie vormen het sluitstuk van een proces van tweehonderd jaar waarin onze democratische samenleving vorm heeft gekregen.

Het opmerkelijke aan dit spoeddebat over het grondrecht demonstratievrijheid was dat Van Aartsen bijna unanieme steun kreeg voor een demonstratieverbod voor de duur van twee maanden. De meeste fractiewoordvoerders in de Haagse gemeenteraad toonden zich geen groot pleitbezorger van de demonstratievrijheid voor iedereen en zeker niet voor politieke groeperingen die heel ver van het eigen gelijk verwijderd waren. Zo toonde de PVV zich voorstander van een demonstratieverbod voor ISIS-sympathisanten en voor de meeste linkse partijen konden er niet genoeg beperkingen worden opgelegd aan demonstraties van radicaal-rechtse groeperingen. Weinig principiële standpunten over demonstratievrijheid waren te horen tijdens het raadsdebat.

Partijpolitiek gaat dus voor grondrechten, ook bij partijen die zich voorstaan op hun rechtsstatelijkheid. De meest rechtsstatelijke in het debat was burgemeester Van Aartsen. Immers hij wil het grondrecht demonstratievrijheid in de Schilderswijk van éénieder beperken en niet op basis van de politieke boodschap van de demonstratie, wat de meeste raadsfracties wel suggereerden onder druk van de publieke opinie.Vrijheid van meningsuiting en vrijheid van demonstratie is er niet om opvattingen en uitingen waarover we het allemaal eens zijn te beschermen, maar is er juist om meningen en opvattingen die verder van ons afstaan – zoals die van radicaal-rechts en ISIS-sympathisanten – te beschermen. Anders is de vrijheid van meningsuiting een dode letter.

De meeste fracties volgden de populaire sentimenten tegen de vrijheid van demonstratie. Populisme in zijn meest primaire vorm. De bewoners in de Schilderwijk zaten niet te wachten op meer demonstraties was het argument. Een groter onbegrip van de betekenis van vrijheid van meningsuiting en vrijheid van demonstratie is niet denkbaar. Alsof het grondrecht een populariteitsprijs is. De betekenis van grondrechten is juist dat de meerderheid niet vrijheden van een minderheid – het individu is de grootste minderheid – kan afnemen of beperken. In een rechtsstaat kunnen grondrechten alleen worden ingeperkt door de wetgever en deze wettelijke beperkingen moeten in een democratische samenleving noodzakelijk zijn met het oog op een zwaarwegend algemeen belang.

Van Aartsen hield de gemeenteraad voor dat de antecedenten en ideologische achtergrond geen rol mogen spelen voor de vraag of hij beperkingen wil opleggen aan organisatoren van demonstraties. De enige grond voor Van Aartsen om de demonstratievrijheid te beperken is de openbare orde, de verkeersveiligheid en de gezondheid. Hiermee scoorde Van Aartsen rechtsstatelijke pluspunten na het categorische demonstratieverbod in de Schilderswijk.

Het verbod op demonstraties in de Schilderswijk ongeacht de omstandigheden en ongeacht de daadwerkelijke dreiging voor de gezondheid, verkeersveiligheid en de openbare orde is een uiterst discutabel besluit, dat geen enkel redelijk doel meer dient. Zo is er tijdens het raadsdebat het voorbeeld genoemd van een demonstratie tegen de sluiting van de bibliotheek of tegen de bezuinigingen op de zorg door bewoners van de Schilderswijk, waarvan geen enkele verstoring van de openbare orde valt te vrezen. Een verbod van een dergelijk demonstratie is onredelijk en disproportioneel. Emeritus hoogleraar staatsrecht Peters stelt dat dit niet kan: bij iedere demonstratie moet opnieuw beoordeeld worden of het noodzakelijk is dat de demonstratie doorgang kan vinden of verboden moet worden. Een demonstratieverbod voor twee maanden is in strijd met het rechtsbeginsel verbod op vooringenomenheid, zoals gecodificeerd in de Algemene Wet Bestuursrecht.

Ook rechters zijn erg kritisch op een demonstratieverbod zelfs op grond van de openbare orde. Aan de demonstratievrijheid wordt de laatste jaren een zwaarder gewicht toegekend dan voorheen, toen demonstraties van extreem-rechts vaak werden verboden op grond van de openbare orde. Ook de vrees voor verstoringen van de openbare orde is onvoldoende reden om het fundamentele recht op betoging vergaand te beperken door een andere locatie of een ander tijdstip toe te wijzen. In 2005 werd de NVU verwezen naar een afgelegen industrieterrein in de vroege ochtenduren voor het houden van een demonstratie. De rechter vond dit te ver gaan en haalde een streep door deze vergaande beperking van de demonstratievrijheid, waarna de betoging van de NVU op een normaal tijdstip mocht demonstreren in het centrum van Arnhem. Bij vrees voor verstoringen van de openbare orde door derden is het de taak van de overheid om de demonstranten tegen die derden te beschermen. Alleen indien er sprake is van bestuurlijke overmacht kan het recht op betoging vergaand worden ingeperkt. In 2009 haalde de rechtbank van Den Bosch een streep door een demonstratieverbod van de gemeente Den Bosch. Inmiddels heeft de NVU aangekondigd het demonstratieverbod bij de rechter te zullen aanvechten. Vanwege de ontwikkeling van de jurisprudentie in het voordeel van het grondrecht demonstratievrijheid is nog maar zeer de vraag of dit verbod stand zal houden bij de rechter.

Opsteltencensuur
Terug naar het raadsdebat over demonstratievrijheid. Doordat de media vooral was gepreoccupeerd door het politieke spel om de macht en niet om de inhoud van het debat, waardoor helemaal voorbij werd gegaan aan het gemak waarmee een fundamenteel grondrecht opzij werd gezet in een deel van Den Haag, heeft de media het belangrijkste nieuws gemist in het debat in de Haagse gemeenteraad: Opstelten heeft het OM opdracht gegeven om vlagverboden in te stellen. Van Aartsen legde in het debat uit hoe het gegaan was in zijn overleg met het Openbaar Ministerie die hij had verzocht om strenger op te treden tegen onwenselijk geachte uitingen tijdens demonstraties zoals ISIS-vlaggen en vlaggen met hakenkruisen. Van Aartsen vertelde dat de officier van justitie hierover grote aarzeling had vanwege de grote twijfel of de strafrechtelijke aanpak van deze vlaggen wel stand zou houden bij de rechter vanwege de vrijheid van meningsuiting.
Eerder verklaarde het OM tegen de Volkskrant: ‘Er bestaan in Nederland geen verboden van vlaggen of symbolen die te allen tijden gelden. Het OM vaardigt geen verbod uit op uitingen, maar beoordeelt of een bepaalde uiting een strafbaar feit oplevert.’ Van Aartsen vooral een justitiële aangelegenheid was.

Na de pro-ISIS-demonstratie in de Schilderswijk van 24 juli – waarbij Hitlergroeten werden gebracht, met ISIS-vlaggen werd gezwaaid en antisemitische leuzen werden gescandeerd – heeft Minister Opstelten instructies gegeven aan het Openbaar Ministerie, zo verklapte Van Aartsen in het raadsdebat, om vlaggen van ISIS en Hamas aan te merken als strafbaar. Dit zijn vlaggen van terroristische organisaties, zodat deze vlaggen aanzetten tot haat en geweld. Zo is een Hamasvlag en een Palestijnse vlag met de tekst ‘leve Hamas’ tijdens een demonstratie in Amsterdam in beslag genomen, aldus burgemeester Van der Laan van Amsterdam in een brief aan de gemeenteraad. Deze vlaggencensuur is dus het resultaat van een decreet van Minister Opstelten. Op 19 juni schreef Opstelten nog aan de Tweede Kamer dat sympathiseren met een terroristische organisatie niet strafbaar is. Onder druk van de publieke opinie is Opstelten dus gedraaid en heeft grondrechten op onwettige wijze ingeperkt met vlagverboden. Vlaggencensuur is dus Opsteltencensuur!

Dit is een gastbijdrage van Jos Lubbers.