COLUMN - Toen ik in 2004 voor het eerst in Iran kwam, was er een detente in de Amerikaans-Iraanse betrekkingen. De VS hadden Saddam Hussein, waartegen Iran een achtjarige oorlog had gestreden, in een handomdraai uitgeschakeld en de geïmponeerde Iraniërs noemden de Amerikaans president liefdevol George Dubya. In de bioscopen van Teheran draaiden films van Arnold Schwarzenegger en een ‘grand bargain’ leek in de maak.
Achteraf naïef. Bush Jr had Iran al bij de ‘Axis of Evil’ ingedeeld en zo de voorwaarden voor vriendschap vakkundig om zeep geholpen. President Ahmedinejad hielp zijn land even vakkundig in het isolement. Ik las laatst dat Ahmedinejads geloof te leven in de Eindtijd was geïnspireerd door Bush’ apocalyptiek en hoewel ik dat niet kan controleren, leken de twee griezelig veel op elkaar.
Voor mijn werk ben ik na 2004 elk jaar wel een keer in Iran geweest. Dat maakt me bepaald niet tot Irandeskundige, maar ik heb wel een vermoeden van wat het betekent als een land geïsoleerd raakt. De KLM heeft bijvoorbeeld geen rechtstreekse vluchten meer naar Teheran en de bankenboycot dwingt me mijn huidige reis – ik schrijf dit in Shiraz – contant te betalen. Die kleine ongemakken zijn natuurlijk niets vergeleken met wat de bevolking heeft meegemaakt. De Iraniërs leken de laatste jaren iets van hun zelfvertrouwen te verliezen. Twee jaar geleden vertrouwde een vrij hoge geestelijke me toe dat hij altijd had geloofd in de islamitische republiek maar was gaan twijfelen.
De goede man is een paar maanden geleden overleden. Hij heeft de verkiezing van president Rouhani en het begin van de onderhandelingen over het Iraanse nucleaire programma nog meegemaakt, maar zal niet meer hebben gezien hoe ingrijpend de veranderingen sindsdien zijn geweest. In de grote steden zijn al meer toeristen dan ooit.
De goedopgeleide stedelingen die ik spreek – niet representatief voor het Iraanse volk overigens – lijken er al rekening mee te houden dat de twee regeringen dit keer een overeenkomst bereiken. Iemand opperde dat Iran de kant zou kunnen opgaan van China, dat zijn communistische vormen heeft behouden maar eigenlijk kapitalistisch is. Een in naam islamitische maar in feite kapitalistische republiek lijkt mij in elk geval denkbaar. Het leger is al een van ’s lands grootste ondernemers en een klasse van nieuwe rijken is er eveneens.
Niet iedereen is enthousiast. Op een toeristische plaats zag ik een affiche met een in Borat-Engels geschreven citaat van Imam Khomeini:
The world should know that all Iran and muslims problems are due to the politics of aliens Of the USA. Muslims generally hate Alies and specially hate USA.
Het is een uiting van een anti-Amerikanisme dat ik de afgelopen jaren, op wat plichtmatige, routinematig en vooral fantasieloze herhalingen na, nauwelijks heb gezien. Zelfs de slogans en graffiti op de buitenmuur van de voormalige Amerikaanse ambassade bladderden af. Maar nu is het anti-Amerikanisme in het straatbeeld terug.
Yazid en Obama op een affiche in Teheran
Het affiche hierboven zag ik in Teheran. De rechtse persoon, met zijn uitgestoken hand, hoef ik niet aan u voor te stellen. De linkse is Yazid, de aanvoerder van de Umayyadische troepen tijdens de slag bij Kerbala in 680. Sjiieten rouwen nog elk jaar om die gebeurtenis, waarin imam Hussein om het leven kwam. Vrijwel alle Iraanse vrachtwagens hebben grote stickers waarmee de gesneuvelden van Kerbala als beschermheiligen worden aangeroepen: ‘Ya Abolfazl’, ‘Ya Hossein’. Mogelijk is de anti-Amerikaanse campagne van Rouhani’s tegenstanders een achterhoedegevecht, maar ze appelleren in elk geval aan een gebeurtenis die veel Iraniërs na aan het hart ligt.
Reacties (4)
Ah, een bericht uit het andere ondermaanse. Gelukkig niet echt post-atheistisch maar een mooie observatie.
Ik was er ook in 2004. Verschillende keren werd ik aangesproken door jongemannen die hoopten dat ik een Amerikaan zou zijn, zo graag wilden ze er eentje ontmoeten.
Ik herinner me ook een jochie van een jaar of vijftien dat me in uitstekend engels uitlegde dat hij terug verlangde naar de tijd van de sjah, toen de regering drugshandelaren opknoopte in plaats van in de winst deelde.
@2: Ze worden ook onder het huidige bewind opgehangen, vele tientallen per jaar. Het Iraanse leger vecht een complete oorlog uit aan de Afghaanse grens. Daarbij vallen aan Iraanse zijde vele honderden doden; een jaar of vier geleden hoorde ik het getal van vierduizend noemen dat in het voorgaande decennium was gesneuveld, dit jaar sprak men van drieduizend in één jaar (wat ik niet geloven kan). Evengoed is sinds het begin van Enduring Freedom in 2001 de export van opium vertienvoudigd en vermoedt men dat 10% van de Iraanse jeugd ervaring heeft met hard drugs.
@3 Ja, dat meende ik ook. Maar deze jongen in de straten van Yazd dacht daar dus anders over. Ik vond het vooral opvallend, omdat hij het sjah-tijdperk alleen van horen zeggen kent.
Ik heb overigens veel drugsverslaafden gezien en zelfs een taxi gehad met een chauffeur die onder invloed knetterhard naar de grens met Pakistan scheurde, daarbij zijn middelvinger opstekend naar de militaire checkposten.