Arbeidsethos en waardering

ANALYSE - Waardering is noodzakelijk om werknemers productief en betrokken te houden. Tegelijkertijd lijken steeds meer organisaties hun werknemers als inwisselbaar te beschouwen. De consequenties nemen ze voor lief. Hoe kan dat?

‘Lisa, if you don’t like your job, you don’t strike. You just go in every day and do it really half-assed. That’s the American way.’
H. Simpson

Een tijdje terug publiceerden de economen Dennis Snower en Wolfgang Lechthaler een paper waarin zij een relatie leggen tussen recessies en arbeidsethos:

When long, deep recessions seriously impair people’s employment prospects, highly motivated workers may become demotivated because they change their attitude to work. In good times, when workers have good chances to find jobs at good wages, they often adopt a positive work ethic, feeling comfortable when at work and uncomfortable out of it. In other words, they choose a pro-work identity, associated with a relatively low disutility of work. This identity induces them to seek and retain work, and thereby contributes to the economy’s high employment rate. When a long, deep recession strikes, however, this pro-work identity tends to make workers unhappy, since being unemployed is particularly disagreeable under this identity. Consequently, workers may decide to adopt an anti-work identity, identifying with people who are unemployed. This identity switch not only deepens the recession but can also lead to permanent effects on employment and output.

Hoewel identiteiten doorgaans sticky zijn, kunnen deze – mits een recessie en bijkomende werkloosheid lang genoeg duren – wel degelijk veranderen, zo veronderstellen Snower en Lechthaler. Is een ‘pro-work identity’ eenmaal omgeslagen in een ‘anti-work identity’, dan zal het zodoende ook weer de nodige moeite kosten het resulterende negatieve arbeidsethos te veranderen in een positief arbeidsethos. Maar deze laatste overgang wordt natuurlijk flink bemoeilijkt door de inmiddels opgelopen achterstand op de arbeidsmarkt. Tijdelijke recessies kunnen hierdoor een permanente invloed krijgen op werkgelegenheid en bbp.

Werkloosheid is echter bepaald niet de enige reden dat individuen een ‘anti-work identity’ aannemen. Onlangs publiceerde Gallup de resultaten van een peiling (samenvatting hier) onder Amerikaanse werknemers waaruit bleek dat maar liefst zeventig procent geen emotionele betrokkenheid met het werk ervaart. Ongeveer twintig procent maakt zich zelfs met een zekere regelmaat schuldig aan actieve sabotage. Slechts dertig procent van de werknemers voelt zich betrokken en loyaal aan de werkgever.

Misschien valt een dergelijke houding ook wel te verwachten: terwijl de arbeidsproductiviteit in de Amerikaanse maakindustrie de afgelopen veertig jaar meer dan verdubbelde, zijn de reële lonen het niveau van 1970 amper ontstegen. Met andere woorden: alle extra winst is verdwenen in de zakken van aandeelhouders en management. Ter illustratie: inmiddels verdient een CEO van een groot Amerikaans bedrijf ongeveer 231 keer zo veel als de gemiddelde werknemer. In 1975 was dat nog 22 keer zo veel.

Tegelijkertijd hebben werknemers sinds de jaren zeventig stelselmatig van hun managers te horen gekregen dat ze meer moeten doen met minder, harder moeten werken voor minder geld – en bovendien in kortere tijd. In sommige bedrijfstakken hangt outsourcing naar lagelonenlanden werknemers al decennia lang als een zwaard van Damocles boven het hoofd. Daarnaast is de Amerikaanse arbeidsmarkt de afgelopen jaren nóg verder geflexibiliseerd: ook daar worden ‘reguliere’ aanstellingen voor onbepaalde tijd almaar zeldzamer.

Zodoende zijn er steeds minder Amerikaanse werknemers die bevestigend kunnen reageren op (door Gallup voorgelegde) stellingen als: ‘In the last seven days, I have received recognition or praise for doing good work’ ‘My supervisor, or someone at work, seems to care about me as a person.’ ‘There is someone at work who encourages my development.’ Of: ‘At work, my opinions seem to count.’

Vooral recent afgestudeerden, zo meldt Gallup, voelen zich weinig gewaardeerd. Aangezien college graduates steeds vaker (en wellicht structureel) zijn aangewezen op banen ver onder hun opleidingsniveau, is ook deze conclusie weinig verrassend.

Kortom: naast werkloosheid kan ook, zo lijkt het, een gebrek aan waardering leiden tot een ‘anti-work identity’. Als we Snower en Lechthaler moeten geloven, kan hierdoor een permanent verlies aan werkgelegenheid en productiviteit ontstaan. Verstandige bedrijven zouden hier allesbehalve blij mee moeten zijn. En misschien is dat ook wel zo, behalve natuurlijk in die gevallen dat dankzij een steeds verder voortschrijdende automatisering de menselijke productiviteit er niet of nauwelijks meer toe doet:

But McDonald’s was also different from other restaurants, where I had had to learn at least a few cooking basics. At McDonald’s, each station was highly mechanized to minimize the need for employees to know anything. That included counting: the cash register automatically spat out the correct change for me with every transaction. The food prep areas had huge specialized machines to standardize the cooking process. I didn’t even have to pay attention when filling up soft drinks — just hit the button for the appropriate size. Practically every machine was connected to some kind of timer. […]

This is the automated kitchen. At McDonald’s, food preparation is designed to require absolutely no thought or technique at all, deskilled as completely as possible by half a century of industrial management.

Nu zullen er weinig banen zijn die minder kennis en initiatief vereisen dan werken bij McDonalds. Niettemin is ook cognitief werk niet veilig voor automatisering. De economen Paul Beaudry, David Green en Benjamin Sand concludeerden onlangs dat de vraag naar gespecialiseerde kennis en cognitieve vaardigheden op de arbeidsmarkt al sinds 2000 dalende is.

Met andere woorden: terwijl Amerikaanse studieschulden (en binnenkort ook de onze) almaar stijgen, wordt het steeds moeilijker de professionele en financiële vruchten van een hogere opleiding te plukken. Je zou bijna gaan denken dat Marx met zijn idee van Entfremdung best wel een punt had.