ELDERS - Eeuwige roem heet het verhaal van Bernlef over een armoedige standbeeldbewaker in een voormalig communistisch land (in Geleende levens, Querido, 2010). De man houdt de wacht bij een kerkhof van standbeelden van de gevallen leider, totdat er iemand komt die zijn leven ingrijpend verandert. Een ondernemer die kansen ziet in de nieuwe verhoudingen koopt alle beelden op en maakt er een pretpark van, “Lipido’s Historisch beeldenpark”. Met beelden van de voormalige dictator in alle standen, zelfs liggend zonder hoofd “om de herinnering aan de volksopstand levend te houden.” En een museum vol parafernalia uit de oude tijd: surrogaatkoffie, surrogaatzeep, doosjes slecht brandende lucifers en foto’s van eertijds beroemde sportlieden. Door het hele park heen hangen luidsprekers aan bomen die op gezette tijden populaire muziek uit het voorbije tijdperk laten horen, afgewisseld met toespraken van de leider. Een vreemd idee?
Het verhaal van de standbeeldbewaker, die door de ondernemer wordt aangesteld als zijn woordvoerder en dan met zijn vrouw een luxe leven gaat leiden, loopt uiteindelijk niet goed af, bij Bernlef. Toen ik verhaal las vond ik het nogal absurd. Hoe verzin je zoiets? Maar “Lipido’s Historisch beeldenpark” bestaat echt, heb ik nu ontdekt. Het is te vinden in Litouwen en het heet Grütas Park. Er staan 86 beelden van Stalin, Lenin, andere communistische grootheden en voormalige leiders van Litouwen. Het is een pretpark inclusief een museum met schilderijen, een speeltuin en een dierentuin.
De redacteur van de stedengids en de Amerikaanse toerist zien het met gemengde gevoelens aan. Fascinating but disturbing. Is hier sprake van een veroordeling van het verleden of wordt het hier gevierd, vraagt de toerist zich af. Het is kennelijk moeilijk zich voor te stellen dat Oost-Europeanen het communistisch verleden niet allemaal pikzwart zien, als een tijd waaraan men nooit meer herinnerd wil worden. In Duitsland kennen we de Ostalgie, een hang naar de oude DDR die prachtige films heeft opgeleverd en ook commercieel nog steeds succesvol is. De afbraak van het Volkspalast in Berlijn, enige jaren geleden om ter plekke een ouder stadsslot te kunnen herbouwen, riep vele protesten af. Mensen laten zich hun herinneringen aan het verleden niet graag afnemen.
Het verleden koesteren, hoe het er ook uitzag, is een algemeen menselijk tijdverdrijf. Grütas Park en soortgelijke gedenkplaatsen zijn even aantrekkelijk als pakweg het Museum van de 20e eeuw in Hoorn met oude interieurs uit de jaren vijftig, een huiskamer met kolenkachel en een klaslokaal met lessenaars met inktpotjes en inktlappen. Voor sommigen misschien een vreemd idee, voor anderen een populaire bestemming in een weekend of een vakantieweek.
Reacties (2)
Hoe zeer symbolen belangrijk blijven mag blijken uit het diplomatieke relletje in Assen, toen ambassadeurs van de Baltische landen bij een rondrit door het stadje drie keer langs een standbeeld van Stalin kwamen.
Dat stond daar tijdelijk als aandachtstrekker voor een tentoonstelling over de USSR.
Onze beeldenstorm was niets bijzonders.
De correcte spelling is: Grūtas Park (Engels) of Grūto Parkas (Litouws)
Het is een park wat veel discussie en emotie oproept in Litouwen. En inderdaad veel gemengde gevoelens. Deels nostalgie naar oude symbolen, sfeer, eten uit de vroegere (kinder)-tijd. En deels de afkeer van de verschrikkelijke gevolgen van het regime van die tijd. Het is een rare mix van museum, (pret)-park, nostalgie en educatie. Maar de educatie moet plaats vinden door de verhalen van de bezoekers die de tijd bewust hebben meegemaakt.
Om een beeld te geven (niet 1 op 1 te vergelijken, maar voor het idee): Stel je kamp Westerbork met Nazi-vlaggen en Nazi-muziek en propaganda. En een restaurant met menu in het Duits met typische gerechten die toen populair waren (bloem-bollen?)
Typisch voor het land is de kapitalistische insteek om een commercieel park (met winst oogmerk) te bedrijven op de historie van het communisme.
Een ander vreemd voorbeeld is een oude sovjet bunker waar buitenlandse toeristen tegen betaling kunnen meemaken hoe een sovjet kamp was. Inclusief acteurs die de sovjet bewakers na spelen. Opnieuw hier dezelfde ongemakkelijke menging van educatie, winstbejag en sovjet verleden en pretpark/dagje-uit.
Overigens staat er in Hongarije buiten Budapest ook zo’n park met voormalige Sovjet beelden. Alleen bestaat dat park letterlijk uit een verzameling beelden op een klein parkje en verder niets. Minder populair en minder controversieel is mijn idee.