Alles draait om grondstoffen

Als er niet snel oplossingen worden gevonden voor de huidige watertekorten, leidt dat volgens de Irakese premier Nour Al-Maliki in de toekomst tot wateroorlogen tussen Arabische landen. Deskundigen waarschuwen de temperatuurstijging in het Midden-Oosten leidt tot waterschaarste en toenemende verwoestijning. Zo zijn de Irakese moerassen tussen 1960 en 2000 geslonken met 50 tot 90 procent. In 2030 zal volgens een Amerikaans rapport dat in maart verscheen, de vraag naar water de beschikbare voorraden flink overstijgen.

Met de toenemende schaarste neemt ook het risico op conflicten toe. Veel landen zijn voor de toevoer van water afhankelijk van stroomopwaarts gelegen landen. De belangrijkste rivieren van Irak, de Eufraat en de Tigris, ontspringen allebei in Turkije. Om in de eigen waterbehoefte te voorzien heeft Turkije in de afgelopen dertig jaar veel dammen gebouwd, waardoor Irak veel minder water ontvangt. Vergelijkbare spanningen zijn er tussen Israël, Palestina, Syrië en Jordanië inzake de Jordaanrivier, die wordt gevoed door de Yarmouk-rivier. Tot nu toe komen de Arabische landen niet tot gezamenlijke oplossingen voor deze grensoverschrijdende problemen. Al investeert men wel in alternatieven, ontziltingscentrales bijvoorbeeld.

Toegang tot water is niet het enige probleem. In Noord-Irak twisten de Koerdische regionale regering en de centrale Irakese regering om de controle over de olievoorraden. Begin april schortten de Koerden de toelevering van de olie bestemd voor export via de nationale Irakese pijpleiding op omdat Bagdad niet alle kosten zou betalen aan de productiemaatschappijen. Vervolgens dreigde de centrale regering de gederfde inkomsten in mindering te brengen op het jaarlijkse budget voor de Koerden. Eenzijdige actie is in de plaats gekomen van onderhandelingen en een oplossing lijkt verder weg dan ooit. Reden voor de International Crisis Group om de internationale gemeenschap op te roepen tot stappen om de partijen te laten terugkeren naar de onderhandelingstafel.

De Irakezen en de Koerden leven al negentig jaar in een ,,unhappy cohabitation´´, een erfenis uit de koloniale tijd. De Koerden streven naar meer autonomie en hebben belang bij een zwakke staat, maar premier Al Maliki lijkt juist uit te zijn op meer centrale macht, afgedwongen met door de VS geleverde wapens, ten koste van zijn rivalen. De aanpak van de Koerden drijft het dispuut op de spits. Ze hebben inmiddels een onafhankelijke oliepolitiek, hebben eigen oliewetten opgesteld en inmiddels meer dan 40 contracten met internationale maatschappijen gesloten zonder Bagdad daar op enigerlei wijze in te betrekken. Deels gaat dat ook nog over betwist gebied, over de Groene Lijn heen. De regering in Bagdad stelt daar de controle over de nationale pijpleiding en het budget tegenover. De Koerden zoeken dan ook naar een andere outlet voor de olie: Turkije. Aan een pijpleiding richting Turkije wordt al gewerkt. Probleem is nog wel dat Ankara alle belang heeft bij een verenigd Irak. De vraag is hoe de kaarten anders verdeeld zullen worden bij een eventuele oorlog tussen Iran en de VS, of bij een uiteenvallen van buurland Syrië.

Problemen zijn er ook tussen Griekenland en Turkije. Het conflict over Cyprus zit al muurvast sinds 1974 en onlangs werd er nieuwe olie op het vuur gegooid. De Grieks-Cypriotische autoriteiten gaven de Texaanse oliemaatschappij Nobel Energy toestemming om voor de kust van Cyprus gasboringen te doen. Waarop het Turkse staatsbedrijf TPAO eind april zelf begon met olieboringen voor de kust van Cyprus. De kans dat er nieuwe bronnen gevonden worden is klein, maar de drijfveer is dan ook eerder politiek dan economisch: elke provocatie dient met gelijke kracht beantwoord te worden. Wat ook meespeelt voor Turkije is het indammen van de Israëlische ambities. Israël heeft namelijk ook een contract met Nobel Energy en toonde al interesse in een energiesamenwerking met Cyprus.

En dan is er nog het stopzetten van de gaslevering door Egypte aan Israël, een mogelijke voorbode van toenemende spanning. Zeventig procent van Israëls wordt geïmporteerd, evenals alle olie. Egypte neemt van dat gas 40 procent voor haar rekening. Nu die levering stopt, is het belangrijk dat Israël creatief zoekt naar oplossingen en de diplomatie versterkt. Niet met Egypte maar met Turkije en Libanon, zegt Megan O’Sullivan op Bloomberg.com.

In het oostelijk Middellandse Zeegebied zijn namelijk recent grote gasvelden gevonden. Het Tamarveld zou goed zijn voor 8,3 triljoen kubieke meter gas en Leviathan voor zelfs 16 triljoen kubieke meter. De verwachting is dat het daar niet bij zal blijven. Volgens een Amerikaanse studie uit 2010 bevindt zich in het Levant-bassin voor de kust van Syrië, Libanon, Israël en Gaza een gigantische voorraad olie en gas. Dat zou Israëls energieproblemen in één klap kunnen oplossen en wellicht zou ze op termijn zelfs olie-exporteur kunnen worden. Die voorraden kunnen echter ook juist een bron van conflict vormen. Wat als een deel van de energie zich in het tussen Israël en Libanon betwiste gebied bevindt? En wat als dat veld zelfs tot aan de kust van Cyprus zou doorlopen, waarmee ook Turkije belanghebbende zou zijn? Hezbollah bijvoorbeeld meldde eind 2010 al dat het Israël niet zou toestaan de Libanese maritieme eigendommen te plunderen. En de VS zou gevangen komen te zitten tussen twee vuren: NATO-bondgenoot Turkije en Israël. O’Sullivan legde het scenario voor in een studentencompetitie van Harvard en MIT. Dat leide tot twee oplossingen.

De eerste oplossing stelt dat eerst de regionale conflicten opgelost moeten worden voordat de gasvelden ontwikkeld kunnen worden. Die ontwikkeling vraagt grote investeringen, die bedrijven niet zullen doen als de situatie politiek instabiel is.  Israël is ook niet in staat te exporteren naar Europa als Turkije en Libanon daar niet aan meewerken. De vraag is of Israël en Libanon hun verschillen kunnen overbruggen en tot een gezamenlijke exploitatie kunnen komen. Dat zou ook in het belang van Libanon zijn, dat nagenoeg al haar gas importeert. Tussen Cyprus en Turkije, en tussen Turkije en Israël spelen vergelijkbare overwegingen. Al lijkt dat in tegenspraak tussen de oplopende spanning die ik hierboven schetste.

De andere oplossing is dat de betrokken landen ,,agree to disagree’’. Men komt overeen om de olie- en gasvelden te exploiteren volgens vastgestelde richtlijnen, zonder op voorhand de claims op die velden in te trekken. Met die oplossing is eerder succes geboekt, bijvoorbeeld in het dispuut tussen Maleisië en Thailand, en dat tussen Oost-Timor en Australië.