Twee keer per jaar staan daklozen in de warme belangstelling van de media: de kerstdagen en de vorstperiode. De rest van het jaar haalt dakloosheid alleen het nieuws als er ergens wordt geprotesteerd tegen de vestiging van een opvanghuis. Nieuws dat hooguit de lokale katernen van dagbladen haalt.
De extra publiciteit wordt mede gegenereeerd door persberichten van gemeenten en hulpverleningsorganisaties. Zodra het woord “Elfstedentocht’ valt, is er een kans reclame te maken voor inspanningen om Nederland daklozenvrij te maken. Dat lukt aardig, afgaande op de berichtgeving rond de winteropvang voor daklozen. Van de 18 duizend daklozen die het CBS in 2009 telde, zijn er enkele honderden over.
Het CBS lokaliseerde 6.500 daklozen in de vier grote steden. In Den Haag kwamen 100 daklozen op de winteropvang af, in Amsterdam zorgden 170 daklozen voor extra drukte. Utrecht doet boven de 101 reguliere bedden wat extra matrassen erbij. Een Rotterdams wethouder vertelt tegen een reporter van de NOS dat van de 2500 daklozen er nog maar 20 over zijn. Toch is de winteropvang door 248 mensen bezocht.
Waar zijn de overige 5.881 grootstedelijke daklozen van het CBS gebleven?
Buiten de grote steden telde het CBS 11.200 daklozen. Een Groningse buurtagent plaatst een twitteroproep en vraagt burgers te helpen zoeken naar bevriezende dak- en thuislozen. In Breda zijn 60 bedden beschikbaar, maar die krijgt men nooit vol, aldus een medewerker. Bergen op Zoom breidt de capaciteit uit van 18 naar 24 matrassen. In Arnhem zoekt het Rode Kruis naar kleumende daklozen. In het Drentse Nieuw Amsterdam plaatste het Leger des Heils wel 6 extra bedden bij. In Den Bosch zijn 30 bedden beschikbaar, waar 5 euro voor betaald moet worden.
De meeste extra bedden worden gratis beschikbaar gesteld en in veel gevallen hanteert men een wat soepeler deurbeleid. Niemand hoeft onder nul buiten te slapen. Op grond van de berichtgeving zou je zeggen dat het CBS er flink naast zit. Of de rest van het jaar zijn er bedden te weinig, maar wordt dat opgelost door toegangsprijzen te heffen en niet iedere dakloze binnen te laten. Een andere conclusie kan zijn dat er ontzettend veel zorgmijders zijn.
Het CBS rekent thuislozen niet mee. Thuisloos is het etiket voor mensen die geen hulpvaardige familie, vrienden of kennissen hebben. Mensen met beperkte sociale vaardigheden, niet in staat om een sociaal netwerk te onderhouden. Vaak ex-daklozen. Sommigen zijn afgesloten van elektra en gas, wegens af te lossen schulden en mogen ook naar de winteropvang. Degenen die een huisuitzetting boven het hoofd hangt, vliegen er pas uit als de temperatuur weer boven nul komt. Energieleveranciers zijn wel zo coulant om nu niemand de straat op te zetten.
Thuisloos is niet dakloos. Bewoners van Leger des Heilspensions zijn niet dakloos. Gedwongen opgenomen psychiatrische patiënten (ruim 18.000 in 2009) zijn niet dakloos. Mensen die in RIBW-instellingen zitten (ongeveer 24.0000) zijn niet dakloos. Daarmee hebben we de doelgroep wel in beeld. Hier zitten mensen bij die ooit dakloos waren of een gerede kans maken het te worden.
De daklozen die van de reguliere nachtopvang gebruik maken en overdag naar dagopvang en werk- en activiteitenprojecten (moeten) gaan, zijn niet echt dakloos. Zo bekeken kan een wethouder dus stellen dat er nog maar 20 echte daklozen in zijn stad zijn.
Den Haag zegt 1500 daklozen te hebben. De gemeente kent twee nachtopvanglocaties, met een reguliere capaciteit van 80 bedden. De winteropvang telt 125 extra bedden. Tot 16 januari waren er twee dagopvanglocaties. Dankzij bezuinigingen is er nu nog maar één, waar 40 stoelen beschikbaar zijn voor de ruim 600 dak- en thuislozen die daar zijn ingeschreven.
In Rotterdam is vorig jaar een nachtopvang gesloten. Dat moeten we zien in het kader van klinkende afspraken, die de vier grote steden hebben gemaakt, om te voorkomen dat 20.000 mensen dakloos worden. Preventie en doelgerichte begeleiding moeten mensen van straat houden. Toch staan er wekelijks mensen aan de opvangdeuren, die net of alweer dakloos zijn geworden.
Zowel de GGZ als de politie waarschuwden voor meer daklozen op straat, als gevolg van bezuinigingen in de GGZ en maatschappelijke opvang. Wie zijn ogen openhoudt, ziet nu al een toename van daklozen op staat. En niet alleen Oost-Europeanen.
Als de statistieken van het CBS er naast zaten, dan is de kans groot dat ze eind van dit jaar ineens weer kloppen. Ondertussen zouden de journalisten eens op zoek moeten gaan naar de daklozen die door het jaar heen worden geweigerd bij opvanginstellingen die vol zitten, of door gemeentelijk beleid achter het sociale vangnet vissen.