Ik weet niet waar ik moet beginnen, er staat zoveel onzin in dit verhaal van Marcel Bullinga in de Volkskrant: We zijn niet zielig, we zijn verwend. Het is overigens ook niet het eerste, ook in Die Zeit en de NRC heb ik artikelen van dit kaliber aangetroffen en besproken. Het zijn stukken waarin het einde van het kapitalisme wordt aangekondigd: nu komt de rekening voor de schulden die we gemaakt hebben en worden we gestraft voor onze zonden. We zijn verwend en gedoemd is het thema. Ik vermoed dat ik er veel gemist heb want het is een teken van deze tijd.
Dit is een begrijpelijke reactie: iedereen die een beetje het nieuws volgt weet dat het niet goed zit met de economie. Het ligt dan voor de hand – zeker in onze met calvinistisch cultuur – om te concluderen dat we ons door de duivel hebben laten verlaten verleiden de brede weg, niet de smalle weg, te volgen. Wij hebben ons rijk gevoeld, maar het was “makkelijk” of zelfs “gratis geld” dat we uitgaven. En dan zijn er de eenvoudige levenswijsheden als “leven op de pof is niet goed”. In de Volkskrant schrijft Bullinga dat een “geld rondstrooiende Europese Unie” het probleem is:
Welvaart zonder werk en zakendoen zonder moraliteit zullen ons op termijn vernietigen, zei Mahatma Gandhi. Nou, dat is precies wat er gebeurt. De hele wereld heeft zich er de afgelopen dertig jaar aan bezondigd, en nu betalen we de rekening. Vindt u het gek?
Je kan je afvragen waarom wij dat nu pas constateren. Die Euro is er nu toch al bijna 10 jaar, en waarom vinden we het nu pas gek? Omdat het nu mis gaat? En waarom hoor ik nu pas de klacht over zakendoen zonder moraliteit? Al sinds de jaren 80 wordt ons verteld dat dat juist goed is want dat is de onzichtbare hand van Adam Smith die zijn welvaart brengend werk doet. De bakker bakt geen brood voor U uit medelijden voor uw honger, maar omdat hij geld aan U kan verdienen. Dat is toch de moraal van Greed Is Good, of heb ik dat altijd verkeerd begrepen?
Die linkse betweters in de jaren 60, met hun idealen, die streefden naar een betere wereld hadden het bij het verkeerde eind. Nee, van moraliserende wereldverbeteraars hadden we genoeg, er moest brood op de plank komen, geen praatjes! Margaret Thatcher en Ronald Reagan lieten ons zien hoe het moest:
there is no such thing as society
en
government is not the solution to our problem; government is the problem
De amorele markt, waarin iedereen zijn eigen boontjes dopt was de oplossing. Alles komt vanzelf goed zolang de regering maar niet te veel regeltjes maakt en zich niet te veel bemoeit met de markt. Die moet “vrij” zijn om goed te functioneren.
Maar in 2008 kwam de hele zaak met donderend geraas naar beneden: al die vrijheid en greed hebben dat niet kunnen verhinderen. Nog steeds staan we in de stofwolken van de klap. Door de schok zijn barsten in de Euro zichtbaar geworden en geen politicus die ze lijmen kan. Nu komen de profeten ons vertellen dat het vroeger – voordat Thatcher en Reagan ons de blijde marktboodschap kwamen brengen – helemaal niet zo slecht was. Nu moeten we weer terug naar vroeger, naar – het staat er echt – naar grootmoederstijd:
Het is de hoogste tijd om op onze schreden terug te keren. Einstein had gelijk: oplossingen moet je zoeken buiten het systeem dat de problemen heeft veroorzaakt. Dus niet nog meer schulden maken. Nee, terug naar de jaren vijftig!
We moeten weer echt geld gaan gebruiken, geld dat gebaseerd is op werk en niet op speculatie. Gebruik oude vormen van ‘lokaal geld’, zoals de Nederlandse gulden of de Engelse Totnes pound. Dat is een stimulans voor de lokale economie en bant speculatie.
Grootmoederstijd
Grootmoeder betaalde gewoon haar rekeningen en maakte het huishoudboekje kloppend. Zet de tering naar de nering. Geef niet meer uit dan je hebt, en leen met mate om te investeren. Terug naar grootmoeders tijd. Sparen! Een beproefd recept uit voorgaande eeuwen.
“Tering naar de nering” en kloppende huishoudboekjes zullen ons redden. Waar waren deze profeten toen de schulden gemaakt werden?
Ik heb in mijn vorige blog een aantal van deze “waarheden” geprobeerd te weerleggen. Heel kort: het is niet waar dat alle schulden het zelfde zijn, en dat schulden maken – “op de pof leven” – altijd slecht is. Huishoudboekjes zijn prima voor gezinnen, maar ook verstandige gezinnen maken schulden als ze bijvoorbeeld een huis kopen. Hoe goed ze ook hun best doen om af te betalen: als het huis “onder water komt te staan” verdrinken ze toch, hoe onschuldig ze ook zijn.
Ook wordt tegenwoordig wel erg makkelijk gedaan over de problemen van Griekenland, Portugal, Ierland en Spanje, maar zijn we vergeten dat daar ook mensen wonen? Mensen zoals u en ik die ook niets aan die problemen kunnen doen? Waarom is niet eerder gewaarschuwd? Waardoor zijn die problemen eigenlijk ontstaan? Er zijn genoeg vragen maar daarop krijgen we geen antwoord, alleen maar volkswijsheden en moraliserend gepreek over de slechtheid “leven op de pof”? Het kost de Predikers van de Laatste Dagen van het Kapitalisme daarentegen niet veel moeite om (karakter) fouten aan te wijzen bij hele volken en culturen. Waar we vroeger niet mochten moraliseren wordt nu gemoraliseerd alsof het een lust is, zonder ook maar enige kennis van zaken, laat staan een echte oplossing. Ga zelf naar grootmoeder denk ik, als ik er weer een lees, zij is vast blij als U weer eens op bezoek komt en ze zal uw oplossingen prijzen.
Reacties (15)
Moraliserend gepreek of niet, oplossing of niet: het is niet de eerste keer in de geschiedenis, dat al die vrijheid en hebzucht precies daar naar toe leiden, waar Marx al voor waarschuwde (van crisis naar crisis). Misschien leidt het niet naar de totale Kladderadatsch en zijn oplossing (de oplossing die zijn gelovigen implementeerden) is ook niet bepaald ideaal, maar die constatering, dat een markt, die volledig vrij gelaten wordt onvermijdelijk naar crises leidt, blijkt nog steeds juist. Er is dus wel eerder gewaarschuwd, maar sinds begin jaren 80 wilden we er niet meer naar luisteren. En ja, wanneer de boel dan in elkaar stort, wordt er volop gemoraliseerd.
En de beste oplossing in dit stadium van de evolutie kennen we al lang. Het is de gemengde economie, die we in het verleden al enkele keren op hebben gebouwd, die ons met zijn allen voorspoed brengt. Een open en vrije economie waar het kan, maar altijd wel gereguleerd (totdat we een volgende grote evolutionaire stap maken en dat wellicht niet meer nodig is). Daarna vergeten we weer, dat we die voorspoed aan de samenleving als geheel te danken hebben, en er weer volop geroepen wordt, dat we allemaal individueel verantwoordelijk zijn voor onze eigen rijkdom, c.q. armoede. Dan wordt de markten weer veel vrijer gemaakt, en begint het verhaal weer van voren af aan (hebzucht is goed / brengt vooruitgang – tot de eerstvolgende grote crisis).
Btw: gemoraliseerd wordt er altijd. Ook de voorvechters van de vrije markt en de onzichtbare hand doen dat moraliserend (“wie arm is, heeft dat aan zichzelf te danken” is ook hoogst moraliserend).
PS: de onzichtbare hand werkt prima op markten waar zeer veel aanbieders en zeer veel vragers zijn, en waar toegang tot de markt voor de aanbieders eenvoudig is. Op markten waar dat niet het geval is, werkt de onzichtbare hand in het voordeel van de grootste en meest meedogenloze aanbieders (net als bij de mafia).
Yep, niet alle schulden zijn hetzelfde:
Positief eigen vermogen + begrotingsoverschot = geen probleem.
Negatief eigen vermogen + begrotingsoverschot = (beperkt) risico.
Positief eigen vermogen + begrotingstekort = (beperkt) risico.
Negatief eigen vermogen + begrotingstekort = groot risico.
@Pedro:
over het “van crisis naar crisis hobbelen” Marx is niet de enige die daar een verklaring voor had. Een alternatieve verklaring komt van de zgn. “Oostenrijkse” economen zoals Mises of Hayek. Deze vinden de verklaring in te snelle monetaire expansie a.g.v. centrale banken die zich bemoeien met de rente.
“Hebzucht” op zich vind ik een te simplistische verklaring: we zijn allemaal min of meer hebzuchtig en het is een markt die overspoeld wordt met te veel en te goedkoop krediet die de werkelijke brandstof is van hebzucht, irrationeel en risicovol gedrag, misinvesteringen, en tenslotte faillisementen.
George Bush stelde ooit dat “Wall Street Got Drunk”. Hij vergat de vraag te stellen wie enthousiast de alcohol inschonk…
Nog nooit van ‘The Paradox of Thrift’ gehoord zeker…
@2:
Een verklaring die verder niemand serieus neemt. ‘Oostenrijkse’ economie verhoudt zich tot de echte economische wetenschap als homeopathie tot geneeskunde.
@2: er werd gevraagd waarom er niet gewaarschuwd was. Ik heb zo maar een bekende naam genoemd, die hier al behoorlijk lang geleden voor waarschuwde. De verklaring van Mises en Hayek is volgens mij zo een van de theorieën, die de aandacht van het echte probleem af moeten leiden, want ook zonder interventie van centrale banken, die de rentes vast stellen, zijn we al eerder in crisis geraakt. Denk aan 1929.
Hebzucht is idd een te simplistische verklaring, maar het is een begin en een belangrijke factor, maar hebzucht wordt niet veroorzaakt door te goedkoop krediet. De hebzucht van de bankiers veroorzaakte het goedkope krediet (om een steeds groter aandeel van de markt en uiteindelijk meer winst te krijgen). En wanneer mensen van een goedkoop krediet gebruik maken, kan ik dat niet als irrationeel of risicovol zien. Voor bankiers, die verstand van hun business zouden moeten hebben, is het dat wel. Zij zouden moeten weten, dat een centrale bank de rente laag maakt om in de eerste plaats de banken te helpen, en dat zij daar geen misbruik van moeten maken. Dat zij daar wel misbruik van maken en te veel lenen, is irrationeel, omdat het zo risicovol is. Bush en zijn adviseurs van de Fed schonken enthousiast de drank in, maar de barman, die je drankjes in schenkt, is niet verantwoordelijk voor het feit, dat jij dronken wordt. Je hoeft die drankjes niet te drinken.
@3
“Een verklaring die verder niemand serieus neemt.”
En daar zien we nu precies de gevolgen van: een compleet kapot “gestimuleerde” economie. In de jaren ’90 werd de aandelen”markt” gestimuleerd met als gevolg de dotcom bubbel die uiteindelijk barstte, vervolgens werd de huizen”markt” gestimuleerd met als gevolg een nog grotere huizen bubbel die op zijn beurt barstte, en nu zijn de centrale banken bezig de laatste bubbel op te blazen: die van staatsobligaties. Ik wens ze veel succes…
@4
“…want ook zonder interventie van centrale banken, die de rentes vast stellen, zijn we al eerder in crisis geraakt. Denk aan 1929.”
Toen was de FED ook al actief bezig met monetair beleid (sinds 1913 om precies te zijn).
“…maar hebzucht wordt niet veroorzaakt door te goedkoop krediet.”
Zo bedoelde ik het niet: hebzucht is simpelweg aanwezig in ons mensen (heeft waarschijnlijk iets te maken met instinctief gedrag uit de oertijd toen er nog schaarste was), maar het is goedkoop krediet dat die inherente hebzucht erg gemakkelijk kan vertalen naar concrete acties (te veel consumeren).
Verder denk ik dat we weinig van mening verschillen: als je iemand geld leent en je krijgt je lening niet terug, dan had je dat risico moeten afdekken door een correct rentepercentage en zou je als uitlener niet beschermd hoeven worden door derde partijen die niks te maken hadden met de lening (lees: belastingbetalers).
@6: je had het over “Deze vinden de verklaring in te snelle monetaire expansie a.g.v. centrale banken die zich bemoeien met de rente”. Dat is precies het tegenovergestelde van wat de Fed in 1929 deed. Je hebt gelijk, dat dat ook monetaire rente-politiek was, maar het bewijst vooral, dat het beide kanten op niet werkt. In 1929 probeerden de monetaristen het door de rente hoog te houden. 70 tot 80 jaar later probeerden ze het andersom. Ik denk ook niet, dat een op en neer zwalkende rente veel vertrouwen wekt.
Uitleg is OK, maar het punt blijft wel, dat de bankenexperts op dat gebied dat hadden moeten voorzien.
@seyton, als de FED de oorzaak is van Depressie en 2008, waarom waren er dan zo veel “panics” (met daarop volgende recessies) in de 19e eeuw? De FED is opgericht na een van die panieken toen JP Morgan de rol van FED moest spelen. Die crisis was de aanleiding om in 1913 de FED op te richten. Eerst met beperkte bevoegdheid, na de 1929 met steeds meer bevoegdheden.
Hier is een lijst. Hoe zie jij dat?
@5 en @6:
Met het beleid van de FED waar ik naar verwijs bedoel ik niet de pogingen om na 1929 de rommel op te ruimen, maar het beleid voorafgaand aan de crash.
Crashes worden meestal (uitgezonderd een zeldzame natuurramp o.i.d.) veroorzaakt door grootschalige misinvestering van kapitaal. Aangezien wij mensen feilbare wezens zijn kan dit natuurlijk altijd gebeuren, maar als een economie wordt overspoeld met te goedkoop krediet wordt de impact van die crashes natuurlijk veel groter. En dat is precies wat we zien na de oprichting van de FED. Al waren er voor 1913 dus ook crises en crashes, deze waren kleinschaliger dan die in de periode na 1913.
Ik wijs dus niet naar de FED als exclusieve veroorzaker van crises, eerder als katalysator van risico bij verkeerd (lees: te ruim) monetair beleid.
Overigens v.w.b. die “panics”: valt je niet op dat in die indrukwekkende lijst erg vaak de woorden “speculatieve bubbel” en “verlies van vertrouwen in papier geld” voorkomen? Zaten die gekke “Oostenrijkers” er toch niet ver naast met hun stelling dat een monetair systeem gebaseerd op fiat geld en krediet inherent instabiel is…
@8: Voor 1929 verhoogde de FED meerdere keren de rentevoet. In 1929 was er geen goedkoop krediet (niet door de FED veroorzaakt iig). En natuurlijk waren er al voor 1929 crises en crashes. Niet omdat daar specifieke veroorzakers van zijn, maar omdat die inherent aan het gekozen economische model zijn.
De FED is gewoon één van de spelers en de topmensen bij de nationale banken zijn allemaal afkomstig uit de bankwereld.
Dat systeem is er om de basisveronderstelling van voortdurende economische groei uit de kapitalistische economische theorie te faciliteren. Het fiat geld en krediet zorgt er voor dat ‘de economie’ op papier kan blijven groeien, zelfs als de productie volkomen stabiel zou blijven. Het probleem zit volgens mij niet in het fiat geld en het krediet, maar in het dogma van de groei. Het resultaat is op dit punt wel hetzelfde….
In 1929 was er geen sprake van een te ruim monetair beleid. De kritiek is juist, dat er toen een te krap monetair beleid was:
“Bernanke highlighted several key Fed mistakes:
– The Fed began raising the Fed Funds rate in the spring of 1928, and kept raising it through a recession that began in August 1929. This led to the stock market crash in October 1929.
– When the stock market crashed, investors turned to the currency markets. At that time, dollars were backed by gold held by the U.S. Government. Speculators began selling dollars for gold in September 1931, which caused a run on the dollar.
– The Fed raised interest rates again to preserve the value of the dollar. This further restricted the availability of money for businesses, causing more bankruptcies.
The Fed did not increase the supply of money to combat deflation”.
@8
De panieken voor 1929 waren niet kleiner dan die van 1929, wat er wel was gebeurd was dat de markt was gegroeid en globaler aan het worden was. De gevolgen waren groter en werden nog eens (onnodig) erger gemaakt na 1929.
Ook voor 1929 waren er soms jaren durende recessies die het gevolg waren van een “paniek” – meestal een bankrun. Soms was dat het gevolg van een probleem bij een bank. Het is letterlijk een paniek, zoals een kudde op hol kan slaan. De mensen worden bang omdat andere mensen bang zijn, het is iets dat verloopt als een lawine: het begint klein maar eindigt in een ramp. Volgens mij begrijp je niet waar het om gaat. De FED is nodig als “lender of last resort” om de gevolgen van zo’n bankrun op te vangen. Bedenk dat ook gezonde banken hierdoor omvallen, het is niet louter een kwestie van “opruimen van rommel”. Een paniek maakt meer kapot dan u lief is – om het zo te zeggen.
In 1907 was het niet Lehman die omviel maar de Knickerbocker Trust Company die had gespeculeerd op de kopermarkt (Lehman op de huizenmarkt). Wikipedia schrijft dat de beurs 50% kelderde
Dankzij de grootste bankier in die tijd J.P. Morgan – die niet alleen veel geld maar ook gezag had – werd voorkomen dat de crisis nog erger werd dan in eerste instantie leek. Morgan wist een noodfonds te regelen met geld van hemzelf en andere bankiers die als “lender of resort” konden optreden. Hieruit werd de les getrokken dat er een Centrale Bank nodig was, opgericht in 1913 – met nog te weinig mandaat (denk aan controle van banken).
De FED (en JPMorgan daarvoor) waren geen katalysator maar juist een rem. Dat het misging na 1929 klopt, maar toen had men Keynes nog niet gelezen ;-)
Fascinerende stuf om over te lezen vind ik overigens. De crisis (a.k.a. “paniek”) van 2008 is eigenlijk niets nieuws onder de zon – alleen is het nu nog veel grootschaliger.
@Michel,
zie ik het verkeerd of probeer je nu werkelijk te bepleiten dat er fundamenteel niks mis is met het monetaire systeem, en dat alle crises en crashes door niks anders dan een vorm van irrationele “paniek” of massahysterie worden veroorzaakt?
@seyton, ja en nee en nee. Jij ziet volgens mij niet goed wat er gebeurd zonder “lender of last resort” (FED, enz) en nee, er is een hoop mis. Verder nee: de panieken zijn vaak irrationeel en massahysterie (en soms alleen dat), maar vaak is er wel een oorzaak. In 2008: men heeft een 8 Biljoen grote bubbel laten ontstaan in de huizenmarkt, de leegloop van die bel was niet irrationeel. Door het failliet gaan van Lehman onstond er een bankrun – niet op de reguliere banken maar op de schaduwbanken (het ongeruguleerde stelsel van o.a. hedgefunds en instituten als AIG-FP die speculeerden met CDO’s en verzekeringen daarop)
Nog iets anders – over de crisis die er waren voordat er een FED was schrijft Eichengreen:
Lees zijn verhaal over de goudstandaard, heel instructief.
@12:
Bedankt voor het vinden van dat artikel, het laat goed de standpunten van beide “kampen” zien. V.w.b. de quote die je laat zien: de eerstvolgende regel in de tekst is minstens even interessant:
Dit is precies het punt waarop ik het zelf niet eens ben met bijv. Ron Paul: hij wil fractioneel reserve bankieren verbieden en de goudstandaard zo goed als verplichten.
Wat mij betreft mag het hele monopolie op geld en bankieren worden losgelaten. Als een groep banken gezamenlijk een munt willen hanteren met een soort van centrale bank als “lender of last resort”, prima. Als een andere bank een andere munt hanteert via een goudstandaard: ook prima. Als een derde bank of groep van banken een munt willen gebruiken die gegarandeerd kan worden ingewisseld voor een zak graan: veel succes. Laat iedereen maar zelf bepalen of hij wel of niet wil meedoen aan fractioneel bankieren of met volledige dekking. De huidige technologie qua slimme telefoons, encryptie, etc, is goed genoeg om de meeste praktische problemen voor bovengenoemde oplossing weg te nemen.
@13
Die vrijheid is ook wat Eichengreen voorstelt. Ik weet niet of ik het daar mee eens ben, daar moet ik nog eens goed over nadenken. (ik denk aan bitcoin bijvoorbeeld).
Ik denk dat het wel goed is dat er een Dollar en een Euro zijn die worden geborgd door de staat en die goed beheerd worden. Dat is moeilijker te zien bij dat prive-geld. Ook is het naast elkaar bestaan van hoop soorten geld niet zo handig.
Wat banken aangaat (wat ook Eichengreen duidelijk maakt): je kan niet toestaan dat er een ongecontroleerd bankstelsel ontstaat dat te groot wordt. Als dat omvalt – een bankrun ligt voor de hand: er is immers geen lender of last resort – dan sleept dat de hele economie mee. Dat nou juist de les van 2008.
@13 ik kwam dit nog tegen als uitleg bij de crisis in 1929 op Wikipedia – het laat zien hoe onstabiel dit soort systemen zijn en dat het niet perse een bankrun hoeft te zijn: