Hoeveel slachtoffers zijn er nu eigenlijk gevallen in de drugsoorlog? De meeste nieuwsmedia houden een aantal van ‘ruim 28.000’ aan, sommigen stellen dat het er meer dan 30.000 zijn. De Mexicaanse regering houdt al een tijdje de kaken op elkaar, terwijl een Iraq Body Count-achtige telling door middel van het volgen van Mexicaanse media de 25.000 niet haalt. Niet alleen het totale aantal doden is onduidelijk, ook allerlei afzonderlijke cijfers spreken elkaar tegen.
De Los Angeles Times (LAT) heeft sinds enkele jaren een katern dat speciaal is gewijd aan de drugsoorlog: Mexico under siege – The drug war at our doorstep. Hoewel ook de LAT net als veel Amerikaanse media lijdt aan spektakelitis waar het Mexico betreft, doet de krant haar best de georganiseerde misdaad in de zuiderbuur zo goed mogelijk te verslaan. Wie op we website van de krant de subsectie Mexico under siege aanklikt, krijgt dan ook een mooi interactief kaartje met daarop de verschillende ‘hot zones’ en een body count. Die laatste staat bij het schrijven van dit blog op 28.228, een aantal dat door de meeste media (‘meer dan 28.000’) ook wordt gebruikt.
Niet iedereen volgt dat aantal. Reforma, één van de grootste landelijke kranten in Mexico en vlaggenschip van uitgeversconcern Grupo Reforma, komt op de volgende aantallen uit: 93 in december 2006, 2.275 in 2007, 5.207 in 2008, 6.587 in 2009 en 10.035 in 2010. Opgeteld zijn dat er 24.197. Heel wat minder dus dan de LAT en de meeste andere (vooral Amerikaanse en Europese) media.
Dan zijn er nog de journalisten en Mexico-watchers die het aantal nog wat hoger plaatsen: ruim 30.000. De Mexicaanse regering laat intussen sporadisch cijfers los, waarbij wel opvallend is dat die aantallen vaak een correctie naar boven zijn. Meest extreme voorbeeld: begin april rapporteerden alle Mexicaanse media nog dat het dodental rond de 18.000 lag, toen plotseling het (vertrouwelijke) cijfer 22.000 vanuit de Mexicaanse regering naar buiten kwam.
Spinnen
De federale overheid heeft er politiek niet zoveel baat bij het dodental naar boven te corrigeren, of men moet het vanuit Los Pinos (de ambstwoning van president Felipe Calderón) zo willen spinnen dat toegenomen aantallen doden een teken zouden zijn van ‘wanhoop’ van de kant van de kartels (iets dat de Amerikanen in Irak ook graag deden). Dat doet Los Pinos dan ook, maar er is eigenlijk niemand die daarin trapt. De reden dat de officiële cijfers veelal een correctie naar boven zijn, zal eerder de reden zijn dat ze zo sporadisch worden vrijgegeven.
Terug naar de media. Waarom is er zo’n grote marge tussen de verschillende genoemde aantallen in verschillende media? Simpel: het is praktisch onmogelijk om het precieze aantal vast te stellen.
Begripsverwarring
Ten eerste wordt vaak de term ‘sinds de drugsoolog is begonnen’ gebruikt, maar wanneer was dat eigenlijk? In het Westen stellen media vaak dat ‘de drugsoorlog’ (om allerlei redenen sowieso al een vage term) begonnen is in 2006, omdat president Calderón destijds, kort na zijn aantreden, besloot bijna 50.000 militairen in te zetten tegen de georganiseerde misdaad. Maar in 2006 was het geweldsniveau relatief laag, in december 2006 vielen er volgens Reforma door het hele land 93 drugsgerelateerde doden. In een land dat 52 keer zo groot is als Nederland en ruim 100 miljoen inwoners heeft, is dat niet excessief veel.
Het geweld liep pas echt uit de klauwen in 2008, toen het Sinaloa Kartel van Mexico’s belangrijkste drug lord Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán in conflict kwam met de voormalige bondgenoten in Ciudad Juárez. In de media wordt de inzet van de militairen vaak in directe relatie gezien met het toegenomen geweld, maar het is de vraag of dat echt zo is. Causaal verband of correlatie? Dat is niet vast te stellen. Misschien begon de drugsoorlog wel veel eerder of veel later. En wat houdt die drugsoorlog dan precies in? Gaat het om de strijd tussen kartels onderling, tussen de regering en de drugskartels, of alles bij elkaar?
Straffeloosheid
Verder is een veel gehoord begrip in Mexico La Injusticia, de straffeloosheid. Die straffeloosheid is overkoepelende term voor de corruptie binnen de autoriteiten, het feit dat veel moorden niet worden onderzocht, laat staan opgelost, dat sommige autoriteiten samenwerken met de georganiseerde misdaad, schendingen van de mensenrechten, et cetera. Op het vaststellen van het dodenaantal heeft de straffeloosheid het effect dat de officiële cijfers niet te vertrouwen zijn, en dat we dus af moeten gaan op wat de media en NGO’s rapporteren. Maar journalisten en activisten weten ook niet alles: hoeveel doden liggen er in de hooglanden van Michoacán, Durango en Chihuahua, waar de autoriteiten wel van weten, maar wij niet?
Door de recente aanvallen op journalisten doen veel media in met name Noord-Mexico geen onderzoeksjournalistiek meer naar de drugsoorlog. Dat maakt dus ook de cijfers in de media redelijk onbetrouwbaar. Daar komt nog eens bij dat de drugskartels sinds enkele maanden steeds actiever proberen de journalistiek naar hun hand te zetten, wat ook weer voor manipulatie van gegevens kan zorgen. Of dat zo is, weten we niet. Maar het brengt de betrouwbaarheid van mediale cijfers wel erg in het geding.
Niet gevonden doden
De laatste tijd worden regelmatig narcofosas, massagraven vol geëxecuteerde slachtoffers gevonden. Soms liggen daar tientallen doden in, al weken of maandenlang. Met iedere gevonden narcofosa moet het aantal weer naar boven worden bijgesteld. Hoeveel van die massagraven zijn er eigenlijk niet gevonden? Hoeveel honderden doden liggen er begraven zonder dat we daar weet van hebben?
Het interpreteren van slachtoffers van moord is ook moeilijk. In Ciudad Juárez wordt bijvoorbeeld vrijwel iedere moord aan drugsgeweld toegeschreven. Maar is dat wel zo? Wat te denken van huiselijk geweld, homohaat, ‘gewone’ misdaad? En hoeveel doden die in andere staten aan gewone misdaad worden toegeschreven, behoren eigenlijk tot het drugsgeweld?
Kranten als Reforma en El Universal baseren hun basistellingen op aanvankelijke rapporten van de lokale politie, die dan in de categorie ‘gewelddadige dood’ worden geplaatst. Als blijkt dat zware wapens zijn gebruikt of er andere aanwijzingen van georganiseerde misdaad, gaan de zaken naar de Procuraduría General de la República (het Openbaar Ministerie). Aangezien veel zaken niet worden opgelost, belanden ze ook daar in de lade ‘gewelddadige dood’, maar vaak worden ze door woordvoerders en kranten veranderd in ‘drugsmoord’, wat de grens tussen een ‘gewone’ moord en een drugsmoord erg vaag maakt.
Schattingen
En dan is er nog de migratiekwestie: de 72 geëxecuteerde migranten in Tamaulipas, in augustus, worden algemeen in verband gebracht met drugskartel Los Zetas. Dat maakt hen dus tot slachtoffer van de drugsoorlog. Nu verklaarde nationale mensenrechtencommissie CNDH nog niet zo lang geleden dat jaarlijks 20.000 van de 500.000 vooral Centraal-Amerikaanse migranten in Mexico ‘verdwijnen’ en dus ettelijke duizenden sterven. Ook dat zijn weer allemaal schattingen. Hoeveel migranten verdwijnen er jaarlijks? Hoeveel komen er daarvan om? En hoeveel van die doden komen om in het drugsgeweld? Dat weten we niet, en daarom kunnen we er eigenlijk niets over zeggen.
Tenslotte zijn ook activisten en journalisten het niet met elkaar eens over dodenaantallen. Grupo Reforma stelt dat er 276 minderjarigen het slachtoffer zijn geworden van drugsgeweld, terwijl een NGO nog niet zo lang geleden stelde dat het er zo’n 1000 zijn. En dan hebben we het alleen nog maar over minderjarigen.
Om al die redenen is het vaststellen van het doden in Mexico met betrekking tot drugsgeweld onmogelijk. Niemand weet precies hoeveel het er zijn. Het enige wat wel duidelijk is, is dat het er veel te veel zijn…
[jan-albert]