7 wegen naar de apocalyps – 4 nieuwe genen

Van 5 september t/m 17 oktober kijkt Ippekrites de koffie dik aangaande zaken die ons voortbestaan bedreigen, daarbij terzijde getekend door Crachàt. Verwacht geen erudiete citaten of intelligente links, maar slechts wilde speculaties die haast aan science-fiction grenzen. Dat alles echter wel gebaseerd op wat Ippekrites tot nu toe over het onderwerp tot zich heeft genomen. Nogal serieuze kost dus, maar als je wilt lachen kijk je maar naar “Mock the week”. In de vierde aflevering aandacht voor de gevaren van genetische manipulatie.

“Het is dat we het DNA niet meer hebben, maar anders zou het reconstrueren van de Neanderthaler een fluitje van een cent zijn. We kunnen op dit moment al alles maken wat we willen”, zo hoorde ik een gentechnoloog op televisie zeggen. Met alles bedoelde hij nieuwe levende wezens. Ongetwijfeld een poging om geld binnen te hengelen voor onderzoek, want zo rooskleurig ligt de genetische werkelijkheid nog niet. Maar dat men er redelijk onbekommerd op los experimenteert is een feit.

De opmars van de gentechnologie is volstrekt logisch. De beloften zijn namelijk niet mals. De mogelijkheid allerlei erfelijke ziekten te genezen kun je niet negeren. En wat dacht je van een geneesmiddel tegen kanker, een middel tegen veroudering, gekweekte donororganen, onbeperkte voedselvoorziening voor iedereen, noem maar op. En verder de functionele verbeteringen: een betere koeling van de hersenen, een sterkere ruggegraat, eeuwig soepele en onverslijtbare gewrichten, een onverwoestbaar gebit, brilloze ogen . Genoeg verleidingen om kritische vragen naar de achtergrond te verbannen.

De discussie over gentechnologie is de laatste tijd goed op stoom gekomen. Sommige bijdragen zien genetische manipulatie als een natuurlijke, volgende stap in het proces van het naar de hand zetten van de natuur door de mens. Met andere woorden: het logische vervolg op veredeling. Maar die vlieger gaat niet op. Want bij veredeling doen we niets anders dan het bevorderen van de natuurlijke selectie. We selecteren een toevallige mutatie in plant of dier die we willen en kweken die voort terwijl we de rest om zeep helpen. Koeien met over de grond slepende uiers zouden het in de natuur vrijwel zeker niet gered hebben.

Aan de andere kant van het spectrum zien we bijdragen die frankensteinse toestanden voorspellen. Door in te grijpen in het DNA zouden we groot onheil over onszelf af kunnen roepen. Hier overschat men het gevaar schromelijk. Het leven zoals we dat in de natuur aantreffen is het resultaat van een miljoenen jaren durend selectieproces. Als er excessen ontstaan zouden zijn die het leven hadden kunnen uitroeien dan waren we er nu niet geweest. Je mag er van uit gaan dat een dergelijk pad in de evolutie niet snel gevolgd zal worden.

Toch is er wel degelijk een gevaar verbonden aan genetische manipulatie. Het creëren van een nieuwe soort ligt momenteel nog buiten ons bereik. Maar het aanpassen van bestaande soorten is al lang werkelijkheid geworden. In planten bouwt men al op grote schaal stukjes DNA in om de plant resistent te maken tegen ziekten en parasieten en/of om de opbrengst te verhogen. Zou je bij deze verbeteringen nog op het heil voor de mensheid kunnen wijzen, er zijn ook bedrijven die genetische manipulatie alleen maar toepassen om mensen te dwingen hun producten te kopen (Monsanto). En met presidenten als Bush komen zij daar nog mee weg ook.

Dat deze gentechnologie zonder gevaar zou zijn baseert men op een te eenvoudig model van de werking van genen. In dit model gaat men er van uit dat het DNA bij het bouwen van een cel slechts één keer afgelezen wordt en dat er een één-op-één relatie bestaat tussen de gesynthetiseerde eiwitten en de volgorde van de basenparen uit het DNA. Van bacteriën weet men intussen dat het DNA in totaal meer dan drie keer kan worden afgelezen, met telkens andere eiwitten als resultaat. Er zijn aanwijzingen dat ook het DNA van de mens tenminste voor een deel meer keer gelezen wordt. Dus de ene keer van positie 497 tot 508 en de volgende keer van 500 tot 514.

Bij het synthetiseren van eiwitten zit de werkelijkheid zeker veel complexer in elkaar. Eiwitten die bij aflezing van het DNA ontstaan zijn vaak slechts tussenstappen die soms al heel snel weer uit elkaar vallen. Uit die elementaire eiwitten worden namelijk niet alleen de bouwstenen voor bijv. je haarkleur gemaakt, maar ook hulpeiwitten die de bouwprocessen mogelijk moeten maken. Tussen een haarcel die blond haar gaat maken en het eerste aflezen van de genen daarvoor kunnen ongelooflijk veel tussenstappen zitten. En juist daarin schuilt het gevaar.

Als we een fout maken bij het interpreteren van een gen zullen we daar gauw genoeg achter komen, want de gewenste eigenschap zal niet tot expressie komen. Maar wat we niet zo gauw zullen ontdekken zijn subtiele veranderingen in de gesynthetiseerde eiwitten. Bij een tweede aflezing van een stukje DNA dat gedeeltelijk overlapt met gewijzigd DNA zou je ineens een ander eiwit kunnen maken. Misschien op zich nog niet eens een schadelijk eiwit, maar gewoon op het verkeerde moment aanwezig. Waardoor een volgende stap niet op de juiste manier kan worden uitgevoerd. En zelfs als twee keer aflezen niet zou plaatsvinden, dan weet je nog niet zeker wat er later in het eiwitsyntheseproces verandert.

Op zich staat het jarenlange evolutieproces borg voor een robuust systeem van eiwitsynthese. Door natuurlijke processen als mutaties bij het aflezen van DNA zijn allerlei varianten beslist al eens langsgekomen. Killereiwitten zijn ontstaan om korte metten te maken met gevaarlijke afwijkingen, reparatie-eiwitten corrigeren afwijkingen. Inmiddels zit er al heel wat zelfregulering ingebouwd in het DNA waardoor genetische manipulatie niet snel tot gevaarlijk excessen zal leiden. Maar daardoor zullen onze proefjes misschien ook niet altijd lukken. Waardoor we misschien weer geneigd zullen zijn om met een olifant op een mug te gaan schieten. Of onze cellen daarmee overweg zullen kunnen is de vraag.

Kortom: “I am legend” is helemaal geen hypothetisch geval. Niet wat betreft die zombies die alleen in het donker kunnen leven, want daar is beslist een niche voor, dus die zouden er dan al lang zijn. Maar wel wat betreft het risico dat je ineens tot een klein groepje overlevenden blijkt te behoren. Want stel maar eens dat een massaal uitgevoerde verandering in het DNA na verloop van tijd blijkt te leiden tot een aantasting van ons afweersysteem waardoor bijv. de griep ineens 99% dodelijk wordt en niet meer te bestrijden is. Dan zijn we de klos, dan zijn we totally fucked.

De vraag aan de lezer is of ie zich al ontzettend gemanipuleerd voelt.