De Bush Tax Cuts: een verhaal over weekdieren en gewervelde dieren

Het onderscheidende kenmerk van de gewervelde dieren (fylum vertebrata) is het bezit van een ruggengraat. Wie de politiek in Amerika volgt krijgt de indruk dat Democraten gerangschikt moeten worden in de groep van de weekdieren (fylum mollusca) omdat niet altijd duidelijk is of zij in het bezit zijn van dit orgaan. Maar misschien is dat optiek: het contrast met de onverbiddelijke, doelgerichte en nooit loslatende Republikeinse haaien, is gewoon te groot.

Binnenkort zal blijken tot welk fylum de Democraten behoren want vóór 1 januari moet het Congress beslissen of de belastingverlaging, die tien jaar geleden door Bush is ingevoerd, gecontinueerd moet worden. Als men niets doet verloopt deze wet en komt het belastingniveau weer terug op het nivo van 2000. Anders geformuleerd: per 2011 wordt de belasting verhoogd als het Congress niets doet. Dat mag niet gebeuren want een belastingverhoging midden in een diepe recessie is zeer onverstandig. Alleen voor gezinnen die meer dan $250.000 per jaar verdienen willen de Democraten een uitzondering maken. De extra inkomsten die dat oplevert is 700 miljard dollar over een periode van 10 jaar. Ook de Republikeinen willen deze wet verlengen maar dan wel voor alle inkomensgroepen. De korting voor de hoogste inkomens die de Democraten willen schrappen zijn namelijk een essentieel onderdeel van deze wet. Tot 1 januari hebben de Democraten de meerderheid in het Huis van Afgevaardigden, maar in de Senaat komen ze stemmen te kort. Er moet dus een compromis gevonden worden.

Behalve dat het spannend is om te kijken hoe dit afloopt de komende maand, is het ook interessant om eens naar de tactiek te kijken die de Republikeinen hebben gevolgd bij ontwerp en invoering van deze belastingwet omdat zij goed laat zien hoe gehaaid zij zijn. Waarom is de belastingverlaging voor rijke Amerikanen voor de Republikeinen zo belangrijk? Zij beweren zelf dat belastingverhoging voor miljonairs banen gaat kosten. Maar is dat de ware reden?

De Bush Tax Cuts
De Republikeinen hebben, toen zij tien jaar geleden nog oppermachtig waren, een van de grootste belastingkorting doorgevoerd sinds Reagan. Toen Bush in het Witte Huis kwam werd hij geconfronteerd met een luxe probleem waar zijn voorganger, Clinton hem mee had opgezadeld: de staatsbegroting had een betalingsoverschot. Al dat extra geld van de belastingbetaler dat binnen kwam moest ‘teruggegeven worden aan de mensen‘ – en dat is gelukt. De belastingverlagingen van de jaren 2001 t/m 2003 hebben er voor gezorgd dat er in 2014 in plaats van een overschot van 5 biljoen dollar een tekort is van 4 biljoen dollar (exclusief onvoorziene posten zoals de crisis).

Behalve de economische crisis zijn dan ook de forse belastingverlagingen oorzaak van de grote tekorten op de Amerikaanse begroting, want tegenover de lagere inkomsten stond geen verlaging van de uitgaven. In figuur 1 is goed te zien dat het effect van deze wet bijzonder regressief is, zij komt vooral ten goede aan de rijkste 1% van de Amerikanen (data van Citizens for Tax Justice (.pdf)):

Hoe hoger het inkomen hoe groter het voordeel. Het is een bijzonder regressieve belastingmaatregel die de inkomensongelijkheid die al sinds de jaren ’80 sterk is toegenomen, nog verder vergroot. Het is dan ook vanzelfsprekend dat de Democraten de wet in deze vorm niet willen verlengen. Het is onwaarschijnlijk dat dit plan onder kiezers een meerderheid zou krijgen. De regering Bush was zich dit dan ook bewust zoals blijkt uit deze uitgelekte memo:

The public prefers spending on things like health care and education over cutting taxes. It’s crucial that your remarks make clear that there is no tradeoff here – that we will boost education spending and set aside Social Security and Medicare surpluses to address the future of those programs, and still we will have an enormous surplus. This isn’t an ‘either/or’ question.

Er zijn meerdere belastingverlagingen geweest in 2002 en 2003 die allen het zelfde regressieve karakter hadden. Hoe hebben de Republikeinen dit voor elkaar gekregen zonder reputatieschade op te lopen?

Reputaties en prestaties
Voor de Republikeinen is het een uitgemaakte zaak: het is altijd goed om belasting te verlagen. Als het goed gaat met de economie kan men het overschot teruggeven aan de mensen ‘van wie het was afgepakt’. En als het slecht gaat met de economie is het ook goed omdat het dan de economie stimuleert. Bovendien is volgens de ideologie van de Republikeinen een grote overheid slecht en de manier om de daar wat aan te doen is belastingverlaging. En, ten slotte, wie is er niet voor belastingverlaging? Iedereen wil toch graag meer geld in zijn eigen portemonnee houden in plaats van het aan de regering te geven? Het is dus ook nog eens verstandig om electorale redenen.

Daarom is belastingverlaging dan ook het stokpaardje van de Republikeinen en zullen ze nooit nalaten de tax and spend Democraten er van te beschuldigen de belasting te willen verhogen. De Democraten worden ervan beschuldigd uit te zijn op een grote overheid. Met zuur verdiende centjes van de hardwerkende belastingbetaler wordt de honger van het beest dat ‘staat’ heet gestild – en een grote staat is slecht voor de economie. Een ander doel van de Democraten is – God verhoede! – geld weg te geven aan ‘de zwakkeren’ waarmee alleen maar luiheid wordt beloond. Deze sentimenten zijn ook Nederland niet onbekend. Blanke Amerikanen denken hierbij onwillekeurig aan mensen met een donker gekleurde huid, zoals Reagan’s Welfare Queen.

Voor sommigen zal het misschien een verrassing zijn, maar het zijn niet de Democraten die voor grote tekorten zorgen, maar de Republikeinen. Een betere typering voor Republikeinen is cut taxes and spend more. Want hoewel zij wel de belasting verlagen, doen zij niets aan de uitgaven waardoor onder Republikeins bewind de staatsschuld oploopt (zie figuur 2 hieronder, data van Wikipedia). En nu zijn, dankzij twee oorlogen en een dure hervorming van de Medicare en het achterwege blijven van bezuinigingen, de tekorten van de jaren ’80 weer helemaal terug – ook als er geen kredietcrisis was geweest.

De kunst van het belastingverlagen
Om hun extreme opvattingen over belastinghervorming doorgevoerd te krijgen, tegen de wil van de meerderheid in, hebben de Republikeinen de belastingverlaging zodanig uitgevoerd dat het regressieve karakter ervan voor de meeste mensen verborgen is gebleven. Op de journalistiek, de vierde macht, die minder eenvoudig te misleiden is, hoef je in dit soort gevallen niet te rekenen. Krant en TV zijn vooral geïnteresseerd in conflicten – politiek met een wedstrijdelement. Wie wint, wie verliest. Zoiets saais als belastingwetgeving trekt geen lezers of kijkers.

De wet is gefaseerd ingevoerd, waarbij de verlaging voor de lage inkomensgroepen het eerst aan de beurt kwam en de – veel forsere – verlagingen voor de hogere inkomens pas jaren later. De grootste voordelen worden uitgedeeld op een moment dat het allang geen onderwerp meer is in de media. Hierdoor zal niet opvallen dat de vetste voordelen voor de rijkste mensen zijn. Behalve door de rijken zelf natuurlijk (figuur 3, data van CTJ):

Naast het grote verschil in de omvang van de korting bij de rijkste 1% en de andere bevolkingsgroepen, is in de figuur goed te zien hoe de voordelen aan het einde van de periode het grootst zijn.

Door de wet tijdelijk te maken heeft men een tijdbom gemaakt voor de Democraten. En inderdaad, het toeval wil dat nu de tijdbom afloopt, er een Democraat in het Witte Huis zit. Het niet continueren van de wet zal ervaren worden als een belastingverhoging – precies zoals de Republikeinen de Democraten graag neer zetten. Als ze zelf aan de macht waren geweest was de wet gewoon verlengd.

Maar de tijdelijkheid heeft nog een andere geraffineerde werking: zo konden de grote tekorten die het zou veroorzaken verborgen blijven. Door de tijdlimiet in combinatie met de gefaseerde invoering blijven de effecten voor het budget beperkt – voor de periode dat de wet geld. Pas als de wet verlengd moet worden – per 1 januari 2011 dus – gaan de gevolgen van de kortingen echt bijten: vanaf dat jaar zijn alle kortingen op hun eind nivo waarbij het leeuwendeel naar de rijkste Amerikanen gaat – zoals bedoeld.

Zoals altijd in de politiek geldt ook hier: wat voor de kiezer telt is niet het werkelijke gevolg van een maatregel maar het door hem of haar waargenomen gevolg ervan. De meeste mensen volgen de politiek niet of nauwelijks. Dat zou geen probleem zijn als de media hun waakhondfunctie zouden vervullen. Omdat zij daarin vaak tekort schiet kunnen gehaaide politici handig gebruik van het verschil tussen waarneming en werkelijkheid. De Republikeinen zijn hierin veel beter dan de Democraten. Door jarenlange propaganda hebben zij het publiek er van overtuigd dat Democraten de partij zijn van de tekorten en de belastingverhogingen – en daar is bij de constructie van deze belastingwetten handig op ingespeeld. De komende maand zal (weer) blijken hoe groot dit gat is.

Voor dit stukje heb ik me laten inspireren door “Partying with Peoples money” in Off Center – Hacker & Pierson, 2006.