OPINIE - Dankzij het ‘fossiele’ energiebeleid van de afgelopen jaren, zijn we nu met handen en voeten aan de import van Russisch gas gebonden, vindt Peter Polder.
Laten we er niet omheen draaien. In elk aspect van de burgeroorlog in Oekraïne spelen olie- en gasbelangen een rol. Ook bij het neerschieten van de MH17 en de nasleep daarvan.
Amerikaanse en Europese politici roepen nu om een harde aanpak van Rusland en alle ogen zijn daarbij gericht op Ruslands grootste economische sector: de export van olie, gas en steenkool. Tegelijkertijd hebben politici als Cameron, Rutte en Obama een energiebeleid gevoerd dat zo’n harde aanpak onmogelijk maakt. Door binnenlands de omslag naar duurzame energiebronnen af te remmen, zijn we met handen en voeten gebonden aan de import van olie, gas en kolen uit Rusland.
Met sancties schieten we onszelf in de voet. Poetin snapt dat, en hij kent de ins and outsvan de energiemarkt goed. Politici als Cameron, Obama en Rutte lijken redelijk naïef als het gaat om energie. Zo lijken ze serieus te geloven in de fata morgana van Amerikaanse export van schaliegas. Die naïviteit is gevaarlijk. Als we Poetin willen verslaan is een effectief Europees energiebeleid dat afrekent met onze verslaving aan olie, gas en kolen cruciaal.
Boycot
Al voor de crash liepen de spanningen op toen de Amerikaanse regering nieuwe sancties tegen Rusland afkondigde, die nu ook gericht waren op Russische energiereuzen als Gazprom en Rosneft. Eerder, eind juni, kondigde ook de EU een pakket maatregelen aan dat tot doel had de afhankelijkheid van Russisch gas te verminderen. Daarnaast loopt de voor Oost-Europa cruciale gasinfrastructuur in Oekraïne opnieuw gevaar. Het conflict heeft een nieuwe militaire fase bereikt. En wie per ongeluk een vliegtuig kan raken, kan ook ‘per ongeluk’ een gaspijplijn opblazen.
Een conflict met Rusland is niet alleen een risico voor onze aardgasvoorziening. We halen in de EU naast dertig procent van ons gas, ook dertig procent van onze olie en steenkool uit Rusland. De kans dat Rusland ons weigert te leveren is klein, daarvoor is het land te afhankelijk van zijn export van fossiele brandstoffen naar Europa. Daar staat tegenover dat het voor Europa zo goed als onmogelijk is om alle Russische olie of gas op korte of zelfs lange termijn in te ruilen voor andere leveranciers.
De Europese olie- en gasproductie daalt en we worden dus afhankelijker van import. De hoeveelheid olie die voor de export beschikbaar is, krimpt. Bovendien is Rusland is het op een na grootste exportland. Aardgas is er voldoende, maar betaalbaar aardgas stroomt door een pijplijn en in en rond Europa neemt de beschikbaarheid van aardgas af.
Tegelijkertijd is Rusland voor de lange termijn wel op zoek naar andere afzetmarkten. De onlangs gesloten gasdeal met China is daar een eerste begin van, maar ook niet meer dan dat. Net zoals Europa niet meer dan een begin heeft gemaakt met het aanleggen van pijpleidingen naar de Kaspische Zee en het reduceren van haar gasvraag door het stimuleren van isolatie en duurzame energie.
Korte termijn
Het is echter de zeer korte termijn die de meeste zorgen baart. Om precies te zijn: de komende winter. Als de situatie rond Oekraïne verder escaleert en er geen oplossing wordt gevonden, lopen we een serieus risico dat Rusland de doorvoer van aardgas door Oekraïne staakt. Dat is zestien procent van de gasvoorziening van Europa , wat vooral een probleem oplevert voor landen als Bulgarije en Hongarije. In de winters van 2006 en 2009 gingen daar massaal de kachels uit nadat de pijplijnen dicht gingen vanwege een betalingsachterstand en vermeende diefstal door Oekraïne .
De afgelopen jaren is er, ook door Rusland, hard gewerkt aan investeringen die een dergelijk scenario moeten voorkomen. De Europeanen investeerden in gasopslag en het kunnen omkeren van de gasstroom. Het is nu mogelijk om Russisch gas dat in Duitsland aankomt om te leiden naar Oekraïne. Iets waar Gazprom overigens niet gelukkig mee is.
De EU heeft al haar lidstaten gevraagd een stresstest uit te voeren en een noodplan te maken. Als een onderbreking slechts voor van korte duur is, zouden onze gasvoorraden die op dit moment moeten kunnen overbruggen. Maar krijgen we een strenge winter en raakt de gasvoorraad uitgeput, dan wordt de situatie lastiger.
Gas uit andere bronnen
Gazprom heeft een ander plan: de nieuwe South Stream-gaspijplijn die via de Zwarte Zee Bulgarije doorkruist en op de Oostenrijkse gasrotonde aansluit. De aanleg daarvan wordt voorlopig echter tegengehouden door de EU als sanctie tegen de Russische inmenging in Oekraïne. South Stream zou samen met de reeds aangelegde North Stream-pijplijn naar Duitsland voldoende capaciteit hebben om de pijpleidingen door Wit-Rusland en Oekraïne af te danken.
Het grootste gevaar is echter dat politici als Obama, Cameron en Rutte schijnen te denken dat we het gat dat ontstaat makkelijk kunnen opvullen met bijvoorbeeld de import van LNG uit de VS. De VS heeft een overschot aan aardgas, zo is de gedachte, dus dat overschot verschepen we gewoon deze kant op.
Deze gedachte is gevaarlijk en naïef. Op de eerste plaats omdat er in de VS geen LNG-terminals zijn die aardgas kunnen uitvoeren. De eerste wordt pas in 2017 voltooid en heeft een capaciteit van slechts 2BCM, terwijl de pijpleidingen door Oekraïne over 142BCM beschikken. En dit nog los van het feit dat de VS nog altijd een netto gasimporteur is, schaliegas-hausse of niet.
Alleen al het stoppen van de gasdoorvoer via Oekraïne, zal Europa er niet aan ontkomen om bij winters weer fabrieken stil te leggen en andere draconische maatregelen te nemen. Dat zou overigens niet nodig zijn geweest als diezelfde politici de afgelopen jaren een beter energiebeleid hadden gevoerd. Met een energiebeleid dat gericht was geweest op het energieneutraal maken van gebouwen, het uitbouwen van windenergie en biogas, en het vervangen van aardgas als grondstof voor de chemische industrie, hadden we al dat Russische gas op dit moment met gemak kunnen missen.
Energiebeleid en geopolitiek
Dat beleid kan echter nu nog steeds worden ingezet. Een deel van het antwoord van de EU op deze crisis bestaat dan ook uit een eerste aanzet om duurzaamheid te koppelen aan geopolitiek, al zal het enkele jaren kosten voordat dit echt zoden aan de dijk zet. Zouden we Oekraïne enkele jaren terug hebben geholpen zijn gasgebruik drastisch te verminderen, dan hadden we Poetin een wapen uit handen geslagen om het land de destabiliseren en was ons veel ellende bespaard gebleven.
Ook op de langere termijn wreekt zich nu het ambitieloze en ‘fossiele’ energiebeleid van onze politici. De huidige crisis komt zeker voor de oliemarkt op een hoogst ongelukkig moment. De olie- en gasproductie in Europa neemt al enkele jaren structureel af en conflicten in Noord-Afrika en het Midden-Oosten drukken de hoeveelheid olie die mondiaal beschikbaar is voor export.
Tegelijkertijd zien de Russen zowel hun olie- als gasproductie uit oude velden dalen. Om die trend te keren, moet ook Rusland nieuwe olie- en gasvoorraden voor exploitatie geschikt maken, bijvoorbeeld de omstreden Noordpoololie, of de potentieel gigantische schalieolievelden in Siberië. Daar heeft het echter de hulp bij nodig van westerse oliebedrijven als Shell, Total en BP, die de technologie in huis hebben om dat te kunnen doen.
Mochten deze investeringen door de huidige escalatie onder druk komen te staan, dan zal zich dat wreken in de vorm van een op termijn dalende Russische olie-export. Ook daar is in termen van alternatieve leveranciers geen vervanging voor. Ondanks de stijgende olieproductie in de VS is het land nog altijd een netto-importeur en daalt de totale hoeveelheid olie die beschikbaar is voor export.
In termen van alternatieven voor olie is het bovendien nog treuriger gesteld. Efficiencyverbeteringen, elektrische auto’s en biobased chemie hebben de olie-intensiteit van de westerse economieën maar mondjesmaat kunnen laten dalen. Ook hier had meer ambitie een verschil kunnen maken.
Alle ellende brengt echter een groot politiek voordeel met zich mee. Het is nu volstrekt duidelijk dat de Europese geopolitieke positie gebaat is bij meer energiebesparing en meer duurzame energie. Nu is het geduldig wachten tot ook bij de VVD het kwartje valt. Duurzame energie subsidiëren kon wel eens effectiever zijn dan meer geld aan defensie spenderen.
Reacties (17)
@0: “een energiebeleid dat gericht op het energieneutraal maken van gebouwen, het uitbouwen van windenergie en biogas, en het vervangen van aardgas als grondstof voor de chemische industrie, hadden we al dat Russische gas met gemak kunnen missen”
– Een wel erg eenvoudige voorstelling voor onze afhankelijkheid van 30% van onze energie. Het aandeel biogas en aardgas als grondstof t.o.v. het totaal is minimaal. Olie wordt vooral benut voor mobiliteit. Grootverbruikers aanpak is veel effectiever.
Goed stuk qua pleidooi van de schrijver voor ander energiebeleid. Wel teleurstellend dat ook hij de verantwoordelijkheid voor de situatie in de Oekraine eenzijdig bij Rusland legt en blind is voor de dubieuze rol van bijvoorbeeld de EU (steun voor uiterst rechts bewind) mbt de ontwikkelingen daar.
@Roland, het klopt, het gaat geen gemakkelijke opgave worden om zoveel aardgas te vervangen, maar het had als we zeg tien jaar geleden daar op aan hadden gestuurd gekund. En inderdaad, olie is mobiliteit en chemie. En vooral het doorbreken van de olie afhankelijkheid van mobiliteit is een lastig verhaal. Er zijn alternatieven, maar ze staan nog in de kinderschoenen. Zeker voor scheepvaart en luchtvaart. Wil je impact maken dan zul je zowel grootverbruikers als consumenten moeten dwingen tot verandering. Het zou goed zijn als de politici die nu roepen om een gasboycot ook de rekensom aan maatregelen bijleveren die nodig is om het mogelijk te maken.
@2: Als Oekraine een ‘uiterst rechts’ bewind heeft dan heeft Nederland dat ook ( niet geheel onwaar in mijn ogen ), de meeste partijen in de regering zijn middenpartijen. Minder afstemmen op Russia Today, meer inlezen is mijn advies.
Eerlijk gezegd zit ik niet op een harde aanpak in dit “conflict” te wachten. Wie wel eigenlijk? Dus dankzij die vermeende afhankelijkheid proberen we het politiek op te lossen. We zijn ook helemaal niet aan handen en voeten gebonden en zwaar verslaafd aan gas uit Rusland. Zwaar overdreven. 16% van de Europese gas behoefte. Dat valt dus wel mee, het is even lastig maar daarna best op te vangen. Vanuit klimaat perspectief is kolen de eerste focus. Dan hebben we gas hoe dan ook nog eventjes nodig. Weet je wat? Kom eerst maar eens met een duidelijke signaal van vermeende schaarste. Een ‘peak’ gas gaan we helemaal niet dood aan. Fossiele prijzen stijgen dan hard en de vraag om alternatieven stijgt dan vanzelf.
@3: Peter, Overheden – rijk, provincie, gemeente – geven nu subsidie voor elektrische, groen gas of waterstof auto’s. Voorheen waren accijnzen juist bedoeld om de groei van het autogebruik te beperken! Deze poppenkast met het bevorderen van dit autogebruik met elkaar bestrijdende nieuwe technieken ondervindt nauwelijks verzet.
Wel effektief kan (EU) verplichte zuinige motoren zijn. Fabrikanten moeten dan wel de tijd krijgen om die motoren te ontwikkelen en daarna vervanging van oude auto’s door zuinige. Dat lukt niet in 10 jaar, dat vergt minstens 20 jaar.
Hoewel het klimaat een wereldprobleem is, telt enkel de nationale CO2 uitstoot, dus de groeiende zeescheepvaart en luchtvaart blijven buiten beeld, juist voor een klein land heel gemakkelijk.
Kleine correctie, Peter, de pijplijn het Nord Stream
Kijk nog even naar de in gebruikneming van Nord Stream en naar de politici, die de gaskraan opendraaien.
https://www.youtube.com/watch?v=zXILH32nYGs
Zijn er politici bij, die dezelfde kraan nu weer willen dichtdraaien?
Verder een uitstekend verhaal over een onderwerp dat op Sargasso een beetje in het verdomhoekje zat.
Uit het artikel: “Als we Poetin willen verslaan is een effectief Europees energiebeleid dat afrekent met onze verslaving aan olie, gas en kolen cruciaal.”
Ik weet niet of dat jouw persoonlijke mening is, maar hier begint de ellende dus mee. Waarom zou ik in hemelsnaam Poetin willen verslaan? Poetin is een boef. En dat vond ik al, toen hij hier nog redelijk populair was.
Maar Obama met al z’n moorden via drones, al z’n gestook in tal van landen, noem maar op, is ’n minstens even grote boef. Vrijwel alle politieke leiders op dit moment zijn even erg of erger als Poetin, al praten ze misschien soms wat omfloerster.
Ik ben het volledig eens met een zo kleinschalig mogelijke energievoorziening. Maar koppel dat niet selectief aan het gedrag van Poetin. Even ervan uitgaande dat Rusland (indirect) schuldig is aan dat waarschijnlijke neerschieten: de VS hebben dat ooit ook ‘ns gedaan met ’n Iraans vliegtuig. En meer landen.
(Terzijde: Poetin is een boef. Waar ‘verslaan’ toe leidt, kunnen ze zien in Irak, Lybië, Somalië, Afghanistan, … Steun de democratische oppositie. Dat duurt veel langer dan ‘verslaan’, maar levert waarschijnlijk veel minder ellende op.)
@8: Volledig mee eens.
@4: Ik zit niet te wachten op je belerende toontje en vooringenomenheid. Russia Today zie ik nooit. Ik zie wel dat niet alleen Rusland een dubieuze rol tav de ontwikkelingen in de Oekraine speelt, wat natuurlijk zeker het geval is, maar ook de EU zich vanuit eigen belang bemoeit met de interne politiek daar. Helaas blijkt enige nuancering aanbrengen in de eenzijdige anti-Rusland-stemming op het moment vrijwel onmogelijk.
Zelden een kop gezien, die de lading zo goed dekt ;-)
Er is dus eigenlijk een regime change nodig in Rusland.
Eentje die de 200 miljard aardgas baten niet besteed aan wapens, maar aan energie neutraal wonen en werken.
Het probleem is wel dat Nederland dan weinig zeggingskracht heeft, want we zijn zelf een grote CO2 producent.
Wij sponsoren het Russische leger en opstandelingen met 20 miljard per jaar.
De 20 miljard fossiele brandstof die we van Putin kopen, veroorzaakt in eigen land ca 400 doden per dag aan fijnstof sterfte.
Daar zijn we volledig aan gewend, die 400 doden per dag. Geen luchtbrug, nationale rouw, maar bezuinigingen van de zorg voor naar adem happende ouderen.
Laten we eerst de VVD aanpakken, want zij zeggen dat windmolens op subsidie draaien.
Of zouden we sneller arme russen van een energie neutraal huis kunnen voorzien, dan vvd aannemers in Nederland productief krijgen?
@6:
Correctie, er isw veel meer subsidie op fossiele energie, ca 10 miljard per jaar, alleen voor bedrijven.
Daarvoor heeft VNO NCW 63 regelingen voor bij elkaar gelobbied.
@12: Uiteraard de omvang van fossiele energie is ook veel groter.
Verhoudingsgewijs gaat meer subsidie naar gebruik van duurzame energie, dat remt vaak de ontwikkeling
@6:
Ik weet zeker dat het een stuk sneller kan:
Wat men tot nu toe heeft gedaan komt er kortweg op neer, dat de auto per geleverde pk zuiniger is geworden.
Probleem is echter dat men het niet aandurft om de optrek-snelheid en de maximum snelheid van de auto te verlagen c.q. het aantal pk’s te verminderen ;-)
@14: een auto van 1200 kilo met 200 PK is zuiniger dan een auto van 1200 kilo met 100 PK omdat die motor veel minder hard hoeft te werken omdat die auto dezelfde snelheid kan halen bij een lagere toerental. (= minder brandstof).
@14: “.. om de optrek-snelheid en de maximum snelheid van de auto te verlagen, het aantal pk’s te verminderen”
– De overheid moet zich beperken tot resultaat verplichting, ongeacht de gebruikte techniek.
Veiligheidsnormen en milieuhinder (uitstoot, lawaai) bepalen de hoogte van de max. snelheid. Bij motorfietsen durft de overheid blijkbaar geen deugdelijke normen te stellen.
@0:
Ik zou dit toch wel enigszins willen relativeren. Allereerst doen die politici dit natuurlijk op aangeven van (en vaak ook betaald door) de grote energieproducenten van de wereld, die de kip met de gouden eieren niet willen slachten voor een beleid dat gericht is op alternatieve energiebronnen, waar zij minder winst mee kunnen behalen. En daarnaast speelt natuurlijk mee, dat het wijzigen van de energiemarkt van fossiel naar alternatieve bronnen veel geld kost. Dat geld wordt grotendeels geïnvesteerd door overheden (de belastingbetalers dus) en in veel mindere mate door de financiers van energiebedrijven, die rustig afwachten tot de belastingbetalers de nieuwe markt winstgevend hebben gemaakt, en die daarna de winsten in hun zak willen gaan steken de markt weer willen liberaliseren.
Ik vind dat als je de politici de schuld wil geven, je toch ook zal moeten analyseren waarom politici bepaalde zaken wel of niet doen. Maar het is natuurlijk wel wat gemakkelijker om een misstand te formuleren en daar een enkele schuldige voor aan te wijzen. In dit geval stoot je de energiebedrijven, die hun winsten niet graag in dure nieuwe oplossingen investeren, en de belastingbetalers, die daar ook niet voor willen betalen, niet voor de kop door de politici de schuld te geven.