ACHTERGROND - Zwerfafval roept veel ergernis op. Daarom moet Rotterdam ‘Singapore aan de Maas’ worden als het aan coalitiepartner Leefbaar Rotterdam ligt. In het Algemeen Dagblad lazen we: ‘De Aziatische stadstaat is beroemd én berucht om het ferme boetesysteem. Wie daar bijvoorbeeld kauwgom op de grond gooit, riskeert een bekeuring van omgerekend zo’n 600 euro.’ Daar heeft Leefbaar wethouder Joost Eerdmans met buitenruimte, handhaving en veiligheid in zijn portefeuille uiteraard wel oren naar.
Maar hoe gaat dat in de praktijk? Tussen droom en daad staan misschien geen wetten, maar wel praktische bezwaren. Boetes uitdelen is prima, maar vraagt om handhaving. En dat kost menskracht en dús geld. En dan sterven stoere plannen vaak in bevallige schoonheid. Ga maar na: Singapore had in 2014 op 5,4 miljoen inwoners een politiemacht van 41.599 politiemensen, dus zeg maar 1 agent op 130 burgers. Nederland had in datzelfde jaar 60.888 politiemensen wat neerkomt op 1 agent per 275 burgers. En die 60.888 agenten hadden, als ze al op straat waren, écht wel iets anders te doen dan een boete uitschrijven voor het op straat gooien van een blikje.
Wat is zwerfafval?
Kijken we puur naar aantallen, dan blijken peuken en kauwgom de boventoon te voeren. Maar ze vallen minder op dan drankverpakkingen die, gemeten naar volume, ongeveer de helft van het totale zwerfafval uitmaken. Het gaat om 50 miljoen kilo zwerfafval per jaar dat op straat of in het groen belandt. Om die rommel vervolgens op te ruimen gaven gemeenten, Rijkswaterstaat en de beheerders van natuurgebieden volgens Milieu Centraal in 2010 ongeveer 250 miljoen euro uit. Dat was 15 euro per inwoner van Nederland.
Om dit beeld concreter te maken: in mei 2015 hebben drie leden van de Schiedamse afdeling van GroenLinks zwerfafval verzameld. Binnen twee uur leverde dit 370 flesjes en blikjes op. Vervolgens hebben ze op een achterkant van een bierviltje berekend wat dat hun gemeente zou kosten. Als je uitgaat van 50 blikjes en flesjes per manuur en je stelt de loonkosten op 25 euro, dan kom je uit op een gemeentelijke kostenpost van circa 50 cent per opgeruimde drankverpakking. Dat is dus soms meer dan het drankje in de winkel kost.
Drankverpakkingen in de ‘top-10’
Hoe is die 50 procent aan drankverpakkingen verdeeld? Daarvoor keek ik op trashhunters.nl waar een overzicht staat van de soorten drankverpakking. Ik teken daarbij aan dat dit geen wetenschappelijke analyse is, maar wel een inzicht geeft wat er door vrijwilligers van trashhunters gevonden en geregistreerd is:
Blikjes alom dus, gevolgd door kleine petflesjes. ‘Pet groot’ (d.w.z. de normale statiegeldflessen) vormen een minuscuul deel van het gevonden zwerfafval.
Het feit dat er meer blikjes gevonden worden dan kleine petflessen zegt op zich niet zoveel. Om een juist beeld te krijgen, zou je het moeten vergelijken met de verkoopcijfers en aanwezigheid in de schappen.
Dit alles maakt wel nieuwsgierig naar de gevonden merken. Wie mag zich kampioen zwerfafval noemen? Trashhunters heeft het allemaal op een rij gezet en daarvan een top-10 samengesteld:
Met de verkoop wereldwijd van 5,9 miljard blikjes in 2015 mag Red Bull zich onbetwist marktleider noemen op het gebied van energiedranken. Ze zijn daarmee ook kampioen zwerfafval. Dit wordt deels in de hand gewerkt doordat marketing zich vooral richt op jongeren. Het gaat om een stoer en onverschrokken imago waarin Max Verstappen achter het stuurtje van zijn F1-bolide een hoofdrol vervult. ‘Gezever’ over zwerfafval en prullenbakken speelt zich in deze kringen in een geheel ander, niet eens parallel, universum af.
Op de website van Red Bull staat wel een heel verhaal over ‘de wereld achter’ het blikje en hoe geweldig reclybaar dit is. Maar helaas, helaas, helaas, zo moet de firma constateren ‘is rondzwervend afval nog steeds een groot probleem in sommige regio’s. Als je er voor zorgt dat je blikje in een prullenbak belandt, houdt dat onze landschappen ongerept, vermindert het het energieverbruik en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen.’
Afgezien van de vrijblijvendheid waarmee de tekst is doordrenkt, intrigeert de term ‘sommige regio’s.’ Om welke regio’s gaat het dan? Dat laat de website in het midden, maar we worden er wel fijntjes op gewezen dat glazen flessen 40 en petflessen 30 procent meer ruimte vragen, terwijl ‘ons blikje’ ‘licht en compact’ is. Waarmee Red Bull tussen de regels door maar wil zeggen, dat statiegeld ook niet alles is. Misschien zijn ‘sommige regio’s’ wel de landen en streken in de wereld waar geen statiegeld bestaat?
Statiegeld of private winsten en collectieve lasten?
Wie het over zwerfafval heeft, belandt vanzelf bij statiegeld. Het lijkt zo simpel: de fabrikant of retailer neemt zijn verpakking weer in en zorgt voor hervulling of recycling. Voor de meeste fabrikanten van fris- en energiedranken, inclusief de verpakkingsindustrie, is het een regelrechte gruwel. Die willen de inhoud verkopen, stijgende omzet en wat er verder met de verpakking gebeurt, zal ze worst zijn. Als de consument het niet opruimt, doet de overheid dat wel. Waar kennen we dat ook alweer van? Private lusten; collectieve lasten.
Natuurlijk kan de industrie niet om enige medewerking heen om de schone schijn van welwillendheid op te houden. Vandaar dat er tot weinig verplichtende initiatieven, convenanten en gentlemen’s agreements bestaan. Nederland Schoon is daar een voorbeeld van. De missie: ‘Door steeds te laten zien dat het ook anders kan, bieden we een positieve prikkel om Nederland schoon te houden. Het uitgangspunt is simpel: als we het schoonhouden, hoeven we het ook niet op te ruimen.’ Er is geen speld tussen te krijgen, maar het zijn wel volstrekt gratuite woorden. Alsof je door het uitzenden van reclamespotjes, het organiseren van een landelijke opschoondag en het belonen van een goed initiatief het probleem de baas wordt. Maar het gevolg hiervan is wel dat de landelijke overheid het verplicht stellen van statiegeld steeds heeft uitgesteld. Want het bedrijfsleven zou de milieuproblemen op een betere manier oplossen.
Plastic Heroes en wéér een onderzoek naar statiegeld
De onmacht van initiatieven als Nederland Schoon kwam onlangs weer aan het licht toen bleek dat het Plastic Heroes-project nauwelijks werkt. Hierbij vraagt men burgers om plastic verpakkingen apart aan te bieden voor recycling. De impact is ‘beschamend klein’ zoals Trouw kopte. Toevallig komt Plastic Heroes uit dezelfde koker als Nederland Schoon, namelijk het Afvalfonds Verpakkingen. Naar aanleiding van deze berichten kwam staatssecretaris Sharon Dijksma van Infrastructuur en Milieu in oktober met een toezegging dat er onderzoek naar statiegeld op kleine flessen en blikjes komt.
Wéér een onderzoek, mevrouw Dijksma?
De drankverpakkingen van week 6 van de 1-100-200 #zwerfie-challenge. Zoek de 4 met #statiegeld. pic.twitter.com/Ra1kBvD1LD
— Zwerfinator (@zwerfinator) 17 oktober 2016
Geachte Mevrouw Dijksma,
Dit onderzoek is echt niet nodig. Nut en noodzaak zijn al ruimschoots aangetoond. De vraag is slechts hoe we dat statiegeldsysteem zo goed mogelijk vormgeven. Onze Belgische buren hebben hierover vorig jaar al een bijzonder lijvig rapport geschreven.
Ik heb het zelf, bij gebrek aan tijd, niet gelezen, maar u heeft een bekwaam leger ambtenaren die dit met alle liefde en aandacht vast wel voor u willen doen.
Volgens dit onderzoek kan een goed opgetuigd systeem kostenneutraal, of zelfs winstgevend zijn. Ik citeer nu even van de website van Recycling Netwerk: ‘Eén opmerking uit de Vlaamse studie is daarom extra interessant (pag. 29): “Het lijkt aangewezen om bij de ontwikkeling van een statiegeldsysteem in Vlaanderen de inzameling naar Duits (en Scandinavisch) model vorm te geven in plaats van het relatief inefficiënte Nederlandse systeem”.’
Het is maar dat u het weet.
Indien u verder nog inspiratie nodig heeft, staan op deze site een aantal voorbeelden van statiegeld in andere landen. Singapore staat daar niet bij, maar daar hebben ze een heel streng politiecorps in plaats van statiegeld.
Statiegeld is namelijk een kwestie van politieke wil. Ontbreekt dit, dan blijft het aanmodderen en voeren we over een paar jaar deze discussie weer van voor af aan…
Met vriendelijke groet,
Willem Visser
Reacties (15)
Mooi is hoe in steden wijkgeorganiseerd mensen vrijwillig steeds meer de buurt schoonhouden. Je ziet alle soorten mensen in oranje hesjes met prikker en zak door de straat lopen. Van onze overheid moeten we niets verwachten, de overlastgevers worden toch nooit bestraft, dus hou zelf de buurt schoon.
Zelf ruim ik ook veel op tijdens mijn wandelingen, en inderdaad, samen met de Amerikaanse maagvuller, die je een hoop blikjes liggen van energiemerken, niet alleen het genoemde merk trouwens.
“Om die rommel vervolgens op te ruimen gaven gemeenten, Rijkswaterstaat en de beheerders van natuurgebieden volgens Milieu Centraal in 2010 ongeveer 250 miljoen euro uit.”
Als de industrie niet aan statiegeld wil, kan dan niet als alternatief die rekening van 250 miljoen/jaar bij hun neergelegd worden? Zoals ik hierboven lees, zijn de aandelen van de verschillende bedrijven in de vervuiling bekend, dus een verdeelsleutel moet ook uit te werken zijn.
Tja, Red Bull. Wist ik niet waar de letters voor stonden bij de voetbalclub uit Leipzig in de Duitse Bundesliga, de huidige nummer 2.
http://www.indehekken.net/rb-leipzig-een-nieuw-dieptepunt-het-huidige-voetbal/
Statiegeld? Ik zie overal lege (meestal Amstel) bierflesjes liggen waar statiegeld op staat. En de tijd is voorbij dat kinderen die inleverden om een dubbeltje te scoren. Lege wijnflessen (zonder statiegeld) zie ik dan weer zelden.
Het is wat Joop zegt: vertrouw liever op de bevolking. Vrijwilligers ruimen hier ook troep op. Zelf raap ik ook op en gooi het in de bak. We maken met elkaar de samenleving.
Verder is het ook een kwestie om horeca ondernemers aan te spreken. Mc Donalds ken ik vooral van het lege afval wat men uit de auto smijt. Laat de gemeente maar een mc drive heffing invoeren. Of verbied het als het niet anders kan. Bedrijven (die vervuilen) moet je pakken waar het zeer doet: de portemonnee.
@2: Zou een mooi plan zijn. Maar als je ziet hoeveel moeite het kost om statiegeld zelfs maar te behouden, heb ik daar voorlopig een hard hoofd in. Kwestie van politieke wil (of het tegendeel daarvan).
Het zal ook geen toeval zijn dat het internationale bedrijfsleven alles in het werk stelt om in nieuw af te sluiten verdragen als CETA en TTIP een arbitrageregeling in te bouwen waarmee ze besluiten van een democratische regering kunnen dwarsbomen: private winsten en collectieve lasten.
In Finland was er twintig jaar geleden al statiegeld op blikjes. Het was maar heel weinig, en toch werkte het.
Hier in NL nu met die plastic heroes gaat het natuurlijk verkeerd. Mensen moeten iets onbetaalds doen en daarvoor ook nog (nog meer!) ruimte reserveren voor tijdelijke opslag. Dat er dan ook nog vrijwilligers zich organiseren om er wat aan te doen, is al helemaal een gotspe. Laat de producent er maar voor opdraaien, zoals @bismarck zegt. Wellicht een incentive voor ze om te investeren in bijvoorbeeld betere scheiding bij de afvalverwerkingsbedrijven.
Uiteindelijk volgen pubers en de white trash-populatie vanzelf. Als er niks ligt, is de drempel om iets neer te gooien hoger.
Disclaimer: Deze mening is volledig gebaseerd op onderbuikgevoel. Is daar iets mis mee?
Wat jammer dat we goed fatsoen, respect voor je medemens en het milieu en niet zomaar blikjes naast je neerpleuren moeten afkopen met statiegeld.
Anekdotisch voorbeeld, maar goed: Ik ben al ruim 20 jaar hovenier en doe ook onderhoudsklussen voor enkele gemeentes. Je wilt niet weten hoeveel rotzooi er in plantsoenen ligt, vooral plastic snoepwikkels, blikjes en bekers van afhaal-cafetaria zoals de McDonalds.
Een deel van onze medemensen zijn luie zwijnen die hun troep neergooien waar het ze maar uitkomt, en het interesseert ze niks. Die mensen zullen niet veranderen, en dus zal er altijd zwerfvuil zijn.
Daarom pleit ik ervoor dat fabrikanten gedwongen worden innovatiever te worden en betere afbreekbare verpakkingen te maken. Ook ben ik voor statiegeld op blikjes, dat is de enige werkbare manier die ik bedenken kan om mensen netter te laten worden.
Window dressing to the max. Laat dat maar aan die leefbare mafklappers over, om de burger er op te wijzen dat kauwgum op de stoep zijn grootste probleem is.
Rotterdam heeft ook echte problemen, zou ik zeggen. En wat hierboven al gezegd wordt: pak plastic bij de bron aan, niet bij de consument die alles wat hij koopt uit plastic verpakkingen moet halen.
@8.
En de hond? Want ja, er zijn baasjes die de andere kant opkijken als Fikkie even moet. Je zal vast wel eens met een bosmaaier zomaar wat zijn tegengekomen in het lange gras. Althans ik heb er genoeg ervaring in.
@4.
Zijn we het een keer eens. Ik denk ook meer van onderop dan bovenaf. Het enige minpuntje bij de wijkteams is dat er weer mensen onder dwang worden ingezet. Want ja, zij moeten vanwege de Tegenprestatie naar Vermogen de rotklusjes van de gemeente opruimen.
Ook gaan nog wel eens organisaties van sociale werkplaatsen en zelfs zwervers met de prikker over de straat. Een lid van zo’n team liet me laatst papieren zien van Justitie over een zware crimineel. Zo’n dure ambtenaar was weer eens in de war waarschijnlijk. De vinder kreeg niet meer dan een kortaf bedankje van zijn supervisor. Die waarschijnlijk wel een hartelijke handdruk krijgt van de bobo’s.
Ik zie regelmatig auto’s stoppen die vervolgens de hele maaltijd aan fastfood verpakking uit het raam kieperen. Dat soort tokkie’s gaat echt niet voor een paar centen zijn vuil opsparen, sorteren en naar de supermarkt brengen. Niet in de laatste plaats zijn dat overigens etnisch geprofileerden, die in hun herkomstland gewoon gewend waren hun vuil ter plekke te laten vallen. De mensen die wel van de statie regelingen gebruik maken zijn voor 95% dezelfde die toch wel braaf hun afval gescheiden weggooien.
Als je het wegbrengen door de consument, het weer ophalen en het reinigen aan energie meetelt is de milieuwinst van statiegeld nihil of zelfs negatief, het milieu help je er dus niet mee. Efficiënter is het om het metaal gewoon rechtsreeks uit de vuilstroom te halen, dat scheelt transport en dan pak je ook ander metaal dan blikjes mee.
http://kringloopblik.nl/scheiden-van-metalen-verpakkingen
Het enige wat helpt tegen vuil op straat is de Tokkie’s die alles maar op straat gooien her op te voeden door stevige boete’s uit te delen. Dan pak je ook gelijk de peuken en snoeppapiertjes mee. Met de opbrengst van die boete’s kunnen makkelijk een stel extra politieagenten en BOA’s aangenomen worden. Voor parkeer controles werkt dat immers ook, sterker dat is zelfs een lucratieve bezigheid voor veel gemeentes.
@11:
Wat ben je racistisch tegenover de blanke medemens!
@10
Dan ken je mij slecht. Sociale cohesie is de kurk waarop een maatschappij drijft. Die moet van onderop en vrijwillig komen.
Sociale cohesie is al een verkeerde term, want sociaal betekent al samenhang. Een maatschappij kan daar naar streven. Statiegeld ondermijnt in principe sociale cohesie. Er wordt immers een beloning in het vooruitzicht gesteld.
Dat betekend niet dat ik tegen statiegeld ben. Maar laten we ook eens zien dat Nederland al heel wat afval inzamelt. Glas brengen we braaf naar de glasbak, evenals oud papier. Kunststof ligt nog wat lastiger. Oude apparaten gaan naar de gemeentelijke verzamelplaats.
Maar als je later leest dat oude apparaten in de derde wereld worden gedumpt, dan dienen we alert te zijn. Dat mag niet gebeuren. Daarom heb ik niks met het gemauw over geld hier boven. We dienen te zorgen dat we ons met zijn allen verantwoordelijk voelen voor onze afvalstromen.
@11: “Met de opbrengst van die boete’s kunnen makkelijk een stel extra politieagenten en BOA’s aangenomen worden. Voor parkeer controles werkt dat immers ook, sterker dat is zelfs een lucratieve bezigheid voor veel gemeentes.”
Dream on. De boetes voor zwerfvuil zullen de hoeveelheid agenten/boa’s die nodig zijn voor effectieve handhaving bij lange na niet kunnen betalen. Daar zal zoveel geld bij moeten dat het nog tig keer zo duur is als de huidige situatie.
@4: Jouw wijk wil ik wel eens van dichtbij zien. Bij mij in de buurt bestaat het zwerfvuil toch echt vooral uit blikjes en plastic (en in de buurt van het milieuperron ook grof vuil en hele tassen vol blikken, te lui om ze in de container te gooien), zonder statiegeld. Statiegeldflessen zie ik vrijwel nooit op/naast straat liggen.
En voor de vorm betaalt het bedrijfsleven jaarlijks 20 miljoen aan het afvalfonds. Niet dat die gehele 20 miljoen aan schoonmaken wordt besteed; nee, dat afvalfonds ‘geeft uitvoering aan de raamovereenkomst’, en concreet opruimen staat daar niet in de eerste vier punten.
@2: Ik heb daar eens een mailtje naar mijn betreffende gemeente-ambtenaar aan gewaagd. Waarom men niet de producenten van dat zwerfvuil -die dat lamlendige gedrag van hun doelgroep immers als een soort collateral damage in hun businessmodel hadden opgenomen – de rekening van de daadwerkelijke opruimkosten stuurt. Dat bleek toen juridisch (nog) niet mogelijk.
Wat echter ook niet echt helpt, is dat gemeentes enerzijds wel welwillend zijn ergens een afvalbak te plaatsen, maar als er teveel afval omheen belandt – bijvoorbeeld omdat de inwerpopening angstvallig klein gehouden is – haalt men de bak weer weg.
Wat ik daarom hier bij het station (niet veel meer dan een perron met een carpoolplaats) wel eens doe, is het grotere zwerfvuil van de carpoolplaats, die onder de gemeente valt, over het hek naar het terrein van de spoorwegen mikken. Zeker de koffiebekertjes zijn duidelijk herkenbaar als zijnde op een station verkocht.
Ik kom tenslotte altijd als passant op die plaatsen en ben dan niet gekleed of anderszins voorbereid op afvalverwerking.
Overigens @0: Als Dijksma doet alsof haar neus bloedt, kun je haar misschien via Kamerlid Dik-Faber aan haar jasje trekken. Die maakt zich ook sterk voor uitbreiding van het statiegeld.