Zweden zet journalisten onder druk

Sinds oktober wordt Zweden geregeerd door een rechtse regering met gedoogsteun van de extreem-rechtse Zweden Democraten, de tweede partij van het land. De nieuwe Zweedse premier Ulf Kristersson beloofde bij zijn aantreden ‘een paradigmaverschuiving’. Dat betekent onder meer een ‘ontmanteling van het klimaatbeleid’, nieuwe kernreactoren en een ‘Deens’ immigratiebeleid. Over sociale ongelijkheid wordt niet meer gesproken. De persvrijheid is inmiddels onder druk gezet door nieuwe wetgeving.

De regering Kristersson blijkt gevoelig voor de dreigementen uit Turkije en Hongarije om het zozeer gewenste NAVO-lidmaatschap van Zweden te blokkeren. Om Erdogan tegemoet te komen heeft het Zweedse parlement deze week een nieuwe, strengere anti-terrorismewet aangenomen. Volgens de wet is het onder meer strafbaar om een terroristische organisatie te financieren, te rekruteren of publiekelijk aan te moedigen. De wet is op de eerste plaats gericht tegen de Turkse Koerden in Zweden die door Erdogan worden gelinkt aan de PKK. Maar ook de Syrische Koerden lopen gevaar. En iedereen die hen een stem geeft. Dat leidt tot grote voorzichtigheid bij de media als het gaat om berichtgeving over Turkije en Syrië. Ook de Zweedse publieke omroep staat al een tijdje onder druk van cricici die journalisten te links vinden. De Zweden Democraten willen de publieke omroep afschaffen. Persoonlijke verdachtmakingen tegen journalisten komen nogal eens voor. 

Journalisten lopen ook risicico’s sinds via een wijziging van de grondwet is vastgelegd dat het in gevaar brengen van een bondgenoot strafbaar is en waarbij dan de bondgenoot mag bepalen of iemand over de schreef gaat. Met andere woorden: Erdogan kan bij de Zweedse rechter een aanklacht indienen tegen een Zweedse journalist die een kritisch artikel over Turkije publiceert. De publieke omroep heeft na het aannemen van deze nieuwe wetgeving afgezien van de uitzending van een documentaire over de energievoorziening in Oekraïne. En een reportage over laakbaar optreden van VN-militairen in Haïti is uit veiligheidsoverwegingen ook geschrapt. De regering zegt dat de wet niets met de media te maken heeft. Het gaat om de nationale veiligheid. En om het NAVO-lidmaatschap, zo mag worden verondersteld. Maar het is duidelijk dat de wet een aanleiding kan zijn voor zelfcensuur. Journalisten vrezen de bemoeienis van de geheime dienst met hun werk. Een celstraf van maximaal vier jaar zou klokkenluiders afschrikken om informatie te delen die mogelijk waarde heeft voor het algemeen belang.

De Svexit-discussie opnieuw op tafel

Anders dan in het geval van de NAVO ontmoet de EU in Zweden nog steeds een zekere scepsis. Jimmie Åkesson, de leider van de Zweden Democraten, deed deze week een poging om het sluimerende euroscepticisme in Zweden weer wat aan te wakkeren. Zweden is in 1995 tegelijk met Finland lid geworden van de EU. Maar de EU was lange tijd matig populair in het land. De Groenen gingen bijvoorbeeld pas in 2008 om. Åkesson leek zich er bij neer te hebben gelegd. Maar nu zei hij deze week weer dat het lidmaatschap heroverwogen moet worden. De EU wordt volgens hem een keurslijf en Zweden heeft er te weinig voordeel van. ‘Duitse, Poolse of Franse politici kunnen in de praktijk beslissen welke auto je kunt kopen, hoe duur de benzine moet zijn of welke bomen je op je eigen land mag kappen’, zei hij. Met dat laatste zal hij Greta Thunberg waarschijnlijk een nachtmerrie bezorgen: Braziliaanse toestanden in haar eigen land. De felste ontkenner van klimaatverandering bij de Zweden Democraten, parlementslid Elsa Widding, stapte overigens deze week op. Ze was in opspraak gekomen door haar aanwezigheid bij een conferentie van complotdenkers. Ze kreeg naar haar eigen mening te weinig steun van haar partij. De regeringsmeerderheid is nu geslonken tot één, al mag verwacht worden dat Widding wel met haar oude partij mee zal stemmen.

Armoede

Hoe ver Zweden is afgezakt bleek onlangs ook uit een bericht van De Volkskrant over financiële problemen van arme gezinnen, die ertoe leiden dat kinderen thuis niet meer voldoende eten krijgen. ‘Jonge moeders hangen huilend aan de telefoon [bij het Leger des Heils], omdat ze hun kinderen niet kunnen voeden.’ Scholen klagen dat ze met het budget voor de warme lunches die de school aanbiedt niet uitkomen omdat de kinderen, vooral vlak voor het weekend, extra veel eten. ‘De voedselinflatie bedroeg eind vorig jaar 17,6 procent, voor zuivelproducten was dat zelfs 40 procent. Het leidt tot allerlei tekorten in het huishoudboekje. Zo trok het Rode Kruis aan de bel omdat eenderde van de alleenstaande moeders afgelopen winter geen goede winterkleding kon kopen voor hun kinderen.’ In de welvaartstaat Zweden.