Zelfhaat

COLUMN - Vroeger had ik een collega die ooit woonde in de Jan Pieterszoon Coenstraat in Utrecht. Al in de jaren ’70 hadden bewoners van die straat de gemeente verzocht om wijziging van de straatnaam, want wat die Jan Pieterszoon Coen allemaal in de Oost had uitgespookt, daar zou je tegenwoordig linea recta voor bij een oorlogstribunaal eindigen. Ik weet het niet zeker, maar in die jaren hadden we volgens mij alleen nog maar de Neurenberg-tribunalen gehad. De rest moest nog komen.

Diezelfde discussie is de laatste tijd weer boven komen drijven, onbedoeld veroorzaakt door het gebruik van de term ‘VOC-mentaliteit’ door een paar politici, als aanbeveling over hoe het met het land verder zou moeten. Wat moeten we met een standbeeld van de Slachter van Banda op het dorpsplein? Wat moeten we met die roofstaat aan de Noordzee, en met Multatuli’s Max Havelaar? Wat moeten we met Rawagede? Meer in het algemeen: wat moeten we met vaderlands erfgoed dat staat voor het foute, het slechte, het lelijke?

Het is de laatste tijd niet meer zo ‘in’ om te wijzen op de kwalijke kanten van de vaderlandse geschiedenis of de schaduwzijden van de huidige Nederlandse samenleving. Wie dat doet, krijgt al snel het verwijt een ‘zelfhater’ te zijn of een ‘weg-met-ons-mentaliteit’ te bezitten. In plaats daarvan zouden we eens wat positiever moeten staan tegenover dat ‘ons’ en dat ‘zelf’, niet altijd van dat negatieve.

Nu vormt het alleen maar geven van een naam aan een verschijnsel – ‘zelfhaat’, ‘Gutmensch’, ‘islamofoob’ – natuurlijk nog geen argument, laat staan een verwijt, maar in dit geval is zelfs de naam voor het verschijnsel een misser. De dingen die we zoal kunnen menen over Jan Pieterszoon Coen, Rawagede, het slavernijverleden, discriminatie op de arbeidsmarkt of de participatiesamenleving – ik noem maar even wat ongesorteerde schandvlekjes – zijn met enige welwillendheid nog wel onder zoiets als ‘haat’ te categoriseren, maar beslist niet onder ‘zelf’ of ‘ons’.

Integendeel, wanneer mensen zich afzetten tegen het feit dat ze in de Jan Pieterszoon Coenstraat wonen, doen ze dat vanuit waarden die ze eerder bij ‘ons’ of ‘zelf’ zullen onderbrengen dan de gedragingen van opgemelde heer Coen zelve. Het woord ‘zelfhaat’ is gemunt door mensen die Coen wél bij hun eigen ‘zelf’ vinden horen en hiermee dus niet veel meer zeggen dan dat de bewoners van die straat datzelfde zouden moeten doen. Maar dat stond nu net ter discussie.

‘Zelfhaat’ is gewoon een – pejoratief bedoelde – aanduiding van een kritische houding tegenover het vaderlands verleden of de eigen samenleving. Dat kan ‘haat’ zijn (hoeft niet) maar ‘zelf’ is het zeker niet.