Kunnen we de Vrije Wil gedag zeggen?

Ik kwam onlangs een curieus bericht tegen over een experiment dat aan zou tonen dat de vrije wil een illusie is. Voordat ik de vloer aanveeg met de gedachtengang hierachter eerst even een uitleg van het begrip “vrije wil”. In dit verband wordt daar heel simpel mee bedoeld dat je eerst iets wilt en het daarna uitvoert. Het gaat dus niet om zaken als een gebrek aan vrijheid ten gevolge van een “keurslijf” van waarden en normen om maar eens een modern thema te noemen.

Het experiment stak (grofweg, want de details zijn niet interessant) als volgt in elkaar. De proefkonijnen (geen echte Marianne, maar menselijke proefkonijnen, en die doen dat uit vrije wil….nou ja, dat valt dus te bezien) konden kiezen uit het indrukken van een knop met de linker hand of met de rechter hand. Zij moesten eerst aangeven wat zij gingen doen. De hersenactiviteit werd gemeten. En wat bleek: tot acht(!) seconden voor het vermelden van de intentie was er al de bij het indrukken van de knop horende hersenactiviteit. Conclusie: het proces van het indrukken van een knop was al in gang gezet voordat de proefpersoon het wilde. Of anders gezegd: de hersenen hadden al besloten wat zij gingen doen en de wil om dat te doen was slechts een bijproduct van die hersenactiviteit. Oplettende lezertjes begrijpen meteen wat hiervan de consequenties zijn. Criminelen moet je niet meer opsluiten, maar je moet hun hersenen straffen. Toch maar weer electroshocks dus.

Dit soort experimenten zijn niet nieuw. Al ruim 20 jaar gonst het regelmatig van de berichten over experimenten die aan zouden tonen dat de vrije wil een illusie is. Met al die experimenten is hetzelfde mis. Zij gaan er namelijk van uit dat er een oorzakelijke relatie ligt tussen de geest en de materie, zeg maar “mind over matter”. In de geest ontstaat een besluit (en dat is op zich al mysterieus genoeg) en vervolgens voert het lichaam dat uit. Hoe dat overgangsproces dan plaatsvindt is al eeuwen een raadsel. Hoe beïnvloeden de ijle gedachten de fysieke processen in de hersenen?

We weten inmiddels dat er geen denken is zonder hersenen. Zelfs het eeuwige leven na de dood is van een heel andere orde dan het geestelijk leven. Hoe zouden we immers met z’n allen aan de rechterhand van God kunnen zitten? Maar de conclusie uit deze wetenschap is niet helemaal goed getrokken. Denken is niet een resultaat van de hersenprocessen, maar de andere kant van de medaille. Net zo min als het magnetisch veld bij electromagnetisme het resultaat is van de stroom. Het is een (ander) aspect van de stroom. Je kunt stroom en magnetisme beschouwen als parallelle processen met dezelfde bestaansgrond. Zo is het ook met hersenprocessen en gedachten, beide treden tegelijk op. We kunnen naar de hersenactiviteit kijken en vragen naar iemands ervaring. Maar we kijken dan naar hetzelfde door een andere bril.

Wat doet dat dan met de vrije wil? Niets, het wilsbesluit is ook een hersenproces. Er is immers geen denken zonder hersenactiviteit. Dat doet echter niets af aan het feit dat we willen, dat we voelen, dat we een eigen mening hebben, dat we plannen maken. Al deze geestelijke activiteiten vereisen activiteit van de hersenen. Maar zij zijn er niet door veroorzaakt. Niet op de manier van een steen in de vijver die rimpels veroorzaakt. Het enige dat is aangetoond met alle vrije wil experimenten is misschien wel dat er geen centraal wilsorgaan is, dat er geen “ik” van de gedachten te vinden is, dat er geen klein mannetje of vrouwtje (de homunculus) in ons brein zit dat de touwtjes in handen heeft.

Om dit moeilijke onderwerp recht te doen deze week geen poll, maar volop ruimte voor vrije discussie. Waar ik me zonodig in zal mengen als de spam- en andere filters het me deze keer toestaan.