2009 Is een belangrijk jaar. In dit jaar wordt in belangrijke mate ‘bepaald’ wat de ontwikkelingsrichting van onze planeet zal zijn: verdergaande integratie, of desintegratie. Een korte uitleg waarop deze best wel dramatische conclusie is gebaseerd. De ‘wording’ van Europa – een redelijk goed goedresultaat, via een lange en vooral bloedige weg – is een interessante case study ter inleiding.
Europa heeft zich in de afgelopen 500 jaar ontwikkeld van een anarchistische verzameling van staten naar een ‘waardengemeenschap’ waarin – over het algemeen – het Europese belang prevaleert boven nationale belangen, en ruzies tussen Europese staten niet meer worden beslecht door oorlog en geweld. Conflicten waren in dit Europese integratieproces in hoge mate instrumenteel. Een goed gesprek bleek vaak niet mogelijk of onvoldoende. Vier grootschalige conflicten – systeemoorlogen, dat wil zeggen conflicten ter grootte van het systeem – leverden telkens een ‘nieuw’ – beter georganiseerd Europees systeem op (de Dertigjarige Oorlog, de Franse Revolutionaire en Napoleontische Oorlogen en de Eerste en Tweede Wereldoorlog). Door deze vier oorlogen werd het Europese systeem als het ware weer (tijdelijk) in balans gebracht; dat wil zeggen dat de verhoudingen in – en de spelregels van het systeem weer even een afspiegeling vormden van de feitelijke machtsverhoudingen. Op basis van deze vier systeemoorlogen kunnen vier relatief stabiele perioden worden onderscheiden. Tijdens deze perioden vonden ‘slechts’ kleinschalige oorlogen in Europa plaats. Het blijkt dat de oorlogsfrequentie lineair afnam (tot nul na de Tweede Wereldoorlog), met andere woorden de stabiliteit van Europa lineair toenam. (Voor meer achtergrond informatie).
Vanaf 1945 is er geen sprake meer van een Europees internationaal systeem, maar van een globaal systeem, met andere spelers, die in toenemende mate de internationale dynamiek beïnvloeden, zoals China, Japan, Brazilië, India, etc. Europa is weliswaar niet meer een anarchistisch systeem, op mondiaal niveau is dat nog wel degelijk het geval. Een dergelijk – veelal niet planmatig – integratieproces dat zich in Europa heeft voltrokken (maar nog niet is afgerond) vindt nu plaats op mondiaal niveau. Het gaat met horten en stoten, net zoals dat in Europa het geval was.
Echter drie ‘historische’ krachten dreigen nu de overhand te krijgen en een proces van mondiale desintegratie in gang te zetten, daarbij aangejaagd door onder andere de gevolgen van klimaatverandering, armoede en schaarste:
1. Het internationale systeem is achterhaald. Het huidige internationale systeem – zoals de instituties (VN, Wereldbank, IMF, etc.) en regels van het systeem – is de ‘uitkomst’ van de Tweede Wereldoorlog. De overwinnaars van deze laatste systeemoorlog hebben de ‘zaakjes’ voor zichzelf goed geregeld: een permanente zetel in de Veiligheidsraad, vetorecht, nucleaire bewapening, etc. Het huidige systeem is alles behalve ‘inclusive’, in tegendeel belangrijke (nieuwe) spelers worden uitgesloten. De vraag is of dit anarchistische systeem zich kan reorganiseren – rebalancen – , zonder systeemoorlog. Een planmatige reorganisatie vereist visie, moed en realiteitszin van vooral de permanente leden van de Veiligheidsraad die hun privileges zullen moeten opgeven of in ieder geval moeten ‘delen’. Frankrijk en Engeland moeten concessies doen; de hyperactiviteit van President Sarkozy ten spijt. Een Europese VR-zetel is (nog?) niet haalbaar, maar is wel een interessante gedachte.
Hetzelfde geldt voor de G8, inmiddels ook een fossiel. Een adequaat functionerend internationaal systeem is een minimale voorwaarde om mondiale problemen (bijvoorbeeld klimaatverandering) te kunnen tackelen en een proces van renationalisatie (ook in Europa) te voorkomen.
2. Financieel en economische crisis bevordert renationalisatie. De economische crisis neemt in omvang en diepgang steeds verder toe. Een depressie, dat wil zeggen een meerjarige recessie, kan niet worden uitgesloten. Deflatie dreigt. Een vicieuze cirkel van positieve groei heeft plaatsgemaakt voor een negatieve vicieuze cirkel (http://www.ft.com/cms/s/0/4f5c5ba2-dc22-11dd-b07e-000077b07658.html). De vraag om protectionistische maatregelen zal toenemen. Die dynamiek moet worden doorbroken. De negatieve effecten zijn wereldwijd merkbaar. (Globale) groei vereist samenwerking en coördinatie.
3. Moreel verval. De derde kracht die desintegratie bevordert is – wat ik noem – moreel verval. Het huidige systeem (instituties en regels) is vooral een Amerikaans systeem. En laten we wel wezen, in de basis, wat mij betreft, een goed systeem. Amerika als superpower verschafte aan het systeem een aantal publieke diensten, zoals veiligheid. Niet dat daar altijd om werd gevraagd. Amerika heeft haar eigen instituties en beginselen echter verraden, en in de loop der jaren haar prestige verloren. De zelfbenoemde politieagent ging steeds vaker de mist in. De soft power van Amerika – goodwill, het vermogen andere staten te ‘verleiden’ tot voor de VS gunstige acties – is op. Alleen hard power resteert nog. En hard power heeft nogal wat beperkingen (zie ook). Soms kan met militaire macht een slag worden gewonnen, maar een dergelijke aanpak levert slechts zelden een houdbare politieke oplossing op. Dat morele verval is echter geen exclusieve Amerikaanse aangelegenheid. Rusland doet ook zijn best. Internationale afspraken en fatsoen worden steeds vaker geweld aangedaan. Letterlijk.
Deze – en ook nog andere ontwikkelingen – staan niet op zich, maar versterken elkaar en dragen bij aan een versnellend proces van desintegratie. Dat is meer dan een denkbeeldig scenario. Wat moeten we nu doen, alvorens een tipping point is gepasseerd en het desintegratieproces onbeheersbaar wordt? Met de nodige urgentie globale instituties reorganiseren. Dat lijkt me een goede start. Het vernieuwde internationale systeem moet niet uitsluiten maar insluiten. De tijd dringt. 2009 Zou wel eens een beslissend jaar kunnen zijn.
Nog andere suggesties?
Reacties (37)
Ik denk dat mondiale anarchie en samenwerking op basis van wederzijdse belangen de enige reële optie is. Systeemregulering op mondiaal niveau is een illusie. Overheidszeloten zijn het waarschijnlijk niet met me eens, maar das logisch.
Het is misschien idee om de internationale systemen wat meer door “werelddelen” of regio’s te laten besturen waarvoor die delen dan onderling afspreken bij toerbeurt een afgevaardige te leveren. De wereld zou pakweg in de volgende blokken opgedeeld kunnen worden: Noord-Amerika, Midden- en Zuidamerika, China, (de rest van) Azie, Rusland, Europa, Afrika en Oceanie. Zo komt er niet alleen een eind aan de overheersing van de VS, die nu immers met Canada haar zetel moet delen, maar ook aan die van de oude Europese machten. In elk geval eerlijker dan de huidige verhoudingen.
@2: Waarom niet in Eurazie, Oostazie en Oceanië? Maar zonder dollen: India en Pakistan (‘de rest van de Azië) hebben ongeveer evenveel met elkaar als Rusland en de Verenigde Staten. Die blokken die je maakt zijn volledig arbitrair (hoewel geografisch congruent).
@1: blablabla.. nu nog argumenten vriend
Tegen overbevolking is volgens mij geen enkel blok of systeem bestand.
Als er nu met ±7 miljard mensen al schaarste is, hoe moet dat dan straks met die 10++ miljard (waar zo hard aan gewerkt wordt door al die reli’s, afrikaners en aziaten; met dank aan ‘onze’ ‘ontwikkelingshulp’).
Europa en Amerika zijn godzijdank wèl in het bezit van gezond verstand waarmee ‘we’ de afgelopen eeuwen problemen mee oplosten.
Nitwits van nu hebben echter alles volgeplempt/uitgedeeld en daarmee hebben ze instabiliteit, overbevolking, overexploitatie en verelendung op hun geweten.
@4: Afrikaners zijn de nazaten van Nederlandse kolonisten in Zuid-Afrika.
Het doemdenken revisited? Laat ik daar een schepje bovenop doen: Leren we van de geschiedenis nu juist dat opkomst, bloei en welvaart onontkomelijk afgewisseld wordt door teloorgang, degeneratie en tijden van rampspoed?
Je vraagt nu om een antwoord dat eerdere instituties en hun dogma’s ook niet hebben gevonden om die vicieuze cirkel te doorbreken.
Nu lijkt schaarste de belangrijkste trigger tot de mogelijke neergang, maar dat is niet altijd zo geweest. Zijn er meer oorzaken te vinden?
Misschien moeten we de golfbeweging van bloei en verval voor zeker nemen en meer naar oplossingen zoeken die hopelijk leiden tot het voorkomen van slachtoffers. Want hoe iedereen er ook over denkt, niemand zal toch hoogstpersoonlijk ten onder willen gaan aan honger of oorlog.
Desintegratie is misschien wel het antwoord. In die zin, dat we van groter en grootst, naar kleiner of kleinst moeten.
Dat is tegen de stroom van globalisering in en zal ervaren worden als “terug naar af”.
Wil elke kleine gemeenschap kunnen overleven zonder afhankelijk te zijn van anderen zijn er een paar dingen nodig. Drastische maatregelen die grotendeels te maken hebben met de beperking van de groei. Een nieuwe religie die als dogma stelt: gaat niet heen en vermenigvuldigt u vooral niet?
Niet heengaan: verbeter de infrastructuur niet, maar breek het af. Leuk om er achter te komen dat je buurman aan de andere kant van de aarbol ander dingen bezit dan jij, maar waarom zou je die willen importeren?
Gebonden aan je stekkie, wordt je genoodzaakt je eigen oplossingen te vinden, zonder daar andere lastig mee te vallen.
Niet vermenigvuldigen: dat spreekt ondertussen voor zich. We groeien harder dan de natuur ons kan bijhouden.
Ik kan er helaas niet conreter over worden. Je stelt een heel lastige vraag, maar er is natuurlijk altijd de hoop dat we er samen uitkomen, hè?
Je kunt de problematiek vanuit systeemoorlogen bekijken maar ik geef toch meer kans voor de benadering van wat de Club van Rome indertijd is begonnen en het meerdimensionale initiatief dat ze nu onderneemt. Om de doodeenvoudige reden, dat oorlogen en politiek afgeleiden zijn van de noodzaak te eten en voort te planten. Van grondstofgebruik dus.
Daarnaast blijkt dat de grenzen aan de groei en de bijbehorende update studies veel informatie verschaffen over de achterliggende oorzaken van wat er nu eigenlijk aan de hand is.
De vergelijking (pdf alert) van de grenzen aan de groei met dertig jaar data uit het veld (grafieken) toont aan:
1) Dat het business-as-usual scenario leidt tot degradatie en instorting zo rond 2050;
2) Dat de gegevens niet lekker lopen met een hoger gebruik van techniek of stabilisatie politieken.
Op de gebieden uit punt 2 moet dus nog veel onderzocht worden maar de situatie ziet er niet best uit. Het lijkt er op – zoals ik alles interpreteer – dat we onvermijdelijk afstevenen op een instorting maar dat ik die niet meer mee ga maken.
De crises die we zien zijn in dat zicht gewoon de eerste signalen. Voorschokkken voor de grote beving oid.
Maar goed, de meesten zullen wel zeggen dat het negatief denken is. Want met z’n allen moeten we blij zijn en blijven lachen. Dan komt alles weer goed. Dus we lachen lekker verder. Het zal me verder de reet roesten. Ik ben straks lekker dood, laat iemand anders maar met de rotzooi verder leven.
Ben groot voorstander van desintegratie en de chaos Theorie.
De enige wijze om een nieuw fundament neer te leggen in plaats van eindeloze renovaties en aanbouw.
Zouden ze met de n.g.o’s ook eens moeten doen.
Heeft iemand de ueber-management-samenvatting? Dit waren volgens mij meer dan twee woorden!
Ik vind zulke politicologische high-level overview discussies wel leuk moet ik zeggen. Jammer dat je geen sociologische referenties kunt maken naar Marx bijvoorbeeld in plaats van eigen termen als ‘systeemconflicten’, maar dat is misschien typisch voor een tijd waarin harde historische kennis verzopen is in opinie media en oppervlakte googlen.
ad 1
Het internationale systeem is maar ten dele achterhaald natuurlijk, in de kern is het uitermate succesvol gebleken, ik zie ook geen succesvol alternatief op dit moment, China en Rusland zijn een grote puinhoop en leven bij de gratie van het Bretton-Woods systeem.
Bovendien is het onvermijdelijk om toevallige omstandigheden als het klimaat nu te betrekken bij een reorganisatie.
ad 2
Allemaal tijdelijke maatregelen die economisch ondermijnend zijn voor herstel op termijn. Je moet korte termijn observaties altijd relativeren in een dergelijke abstracte analyze, maar het is eenvoudig te verwarren met structurele effecten.
ad 3
Haha, klassieke fout en moeilijk te weerstaan, toch meer Nietzsche lezen dan maar. Er bestaat geen moraal in de geschiedenis, dus om de moraal als fundamentele kracht in de historie te herkennen is christelijk-klassiek dom. Bovendien zijn ook hier de ‘might makes right’ jaren onder Bush tijdelijk op de historische schaal en bovendien ten einde. Ik denk dat deze inschattingsfout komt door een gebrek aan inzicht in de krachten in de Amerikaanse samenleving en een Europese zelf-overschatting van morele superioriteit, ook klassiek dom trouwens.
Ik moet altijd lachen om Nostradamus/Armageddon theorieen, het negeert duizenden jaren ontwikkeling en vitaliteit, en we leven nu op het hoogtepunt van de menselijke beschaving. Nog nooit waren mensen zo welvarend, vrij en hoopvol, in zulke grote delen van de wereld, dat is ongekend.
Het enige substantiele punt dat je maakt is punt 1 denk ik en dat is mateloos onuitgewerkt en ongefundeerd, maar een leuk stuk voor de volgende keer. Ik herken ook geen desintegratie, geen uitsluiting, maar slechts een hapering in een continue integratie van lokale systemen in een verder geintegreerd wereldsysteem.
@10: Nog nooit waren mensen zo welvarend, vrij en hoopvol, in zulke grote delen van de wereld, dat is ongekend.
En ook een beetje eng. In Jared Diamonds studie naar het ineenstorten van beschavingen Collapse blijkt dat de totale kladderadatsch vaak kort volgt op het hoogtepunt.
Nou, dat vind ik niet echt een samenvatting.
Niemand overtuigt mij. Jullie doen alleen maar aan post-academisch zelf-ego diep-lees gedoe.
@Martijn: Kende het boek Collapse niet. Mijn kritiek op de inhoudsopgave tenminste, is dat het focust op primitieve, archaische samenlevingen die weinig structuur hadden en dus in essentie al kwetsbaar en afhankelijk waren, en waar we weinig van weten. Het enige hoofdstuk dat betrekking heeft op een hoogontwikkelde samenleving in de recente geschiedenis is Australie, en daar zijn misschien wel ‘problemen’ maar er is geen ‘collapse’, integendeel.
@RB: als dit al post-academisch zelf-ego diep-lees gedoe is voor je, kijk je teveel televisie. Boeken dragen soms echt bij aan de ontwikkeling van je intelligentie, dat klinkt raar/verdacht misschien, maar het schijnt.
@14: Die heb ik al gelezen. Next.
@RB/15: zomaar een rare vraag, vond je nog iets van dat boek of vorm je doorgaans geen eigen mening?
@13 RB, vind je het heel erg om ergens anders verveelt te lopen doen? Ik kan theorien zoals deze van Ingo namelijk wel erg waarderen.
Collapse staat al maanden op de lijst om gelezen te gaan worden. Moet er nu echt van komen.
@RB: je *hoeft* natuurlijk niet te reageren. Zeker als je toch niets te melden hebt.
wbt puntje 3, ‘moreel verval’: volgens mij ligt dat iets anders, maar zonder concrete voorbeelden is ’t lastig om de vinger erop te leggen. D’r zijn twee, drie redenen waardoor de VS nu ‘moreel vervallen’ zijn:
1) ‘het doel heiligt de middelen’. Oftewel, je mag mensen best martelen als je daarmee een terroristische actie kunt oplossen. Of niet.
2) ‘korte termijn vs lange termijn’. ‘Als we bezuinigen op de hoeveelheid regelgeving in de financiele industrie, dan vergemakkelijkt dat het hele hypotheekverstrekkingsproces.’ Zoiets gaat natuurlijk even goed, en je kunt daar even de vruchten van plukken, maar daarna blijkt dat die regelgeving er niet voor niets was.
3) ideologische verblinding: als ‘starving the beast’ je hoofdprioriteit is, en niet zozeer ervoor zorgen dat je land nummer 1 is qua BBP-groei.. tsja..
In alle drie die dingen zie ik geen ‘moreel verval’. Eerder kortzichtigheid of domheid.
Wordt het integratie of desintegratie?
Tja.
Dit gaat er van uit dat we op een tweesprong staan. Alsof er gekozen moet worden. Goed en slecht, het Goede en het Kwade.
Voor en tegen, een nieuwe koers, VOC mentaliteit, multicul, Tjeenzen, jes wie ken, en noem de populistische ellende maar op.
Nou laat ik de zeer gewaardeerde sargasso lezertjes en schrijvertjes maar gerust stellen: Niets van dit alles.
Er hoeft niet gekozen te worden. Slechts vast gehouden aan de gekozen lijn. Europa staat voor vrijheid, voor het individu. (*) Niet voor ideologie, of grootse maakbaarheidsidealen. Mensen die daar niet tegen kunnen (en met allerlei woestijn ideeën hier door de straten lopen), horen hier niet bij en je mag dus rustig hun motieven ter discussie stellen.
En dat is het enige dat gebeurd.
Maar laat nou discussie juist het zwakke punt zijn van de ruggegraatlozen.
(*) Ik geef meteen toe en af en toe loop ik rood-wit-blauw aan over het trieste en walgelijke gedrag van onze geliefde politici. begin me er niet over, het lijkt een soort juk dat we met elkaar moeten dragen. Politici zijn een soort extra belasting voor de ‘upstanding guy’, alsof we niet genoeg te dragen hebben. Bah, bah, bah. Vieze na-smaak.
Applaus Richard. Je hebt weer geheel en al gemist waar dit over gaat.
Los van het feit dat je je kan afvragen welke voorspellende werking er uit kan gaan van het verleden – ik vind dat het stuk wat neigt naar een enge vorm van historisch determinisme – en dat er m.i. behoorlijk wat valt af te dingen op het belang van ieder van de drie genoemde factoren blijft één punt toch vooral als bezwaarlijk hangen: wat is nou precies dat risico van desintegratie? Dat wordt niet uitgewerkt. Er wordt gesuggereerd dat het wel te maken zou kunnen hebben met oorlog en ellende, maar is dat wel zo? Ik ga veel meer mee met HansR (7) dat onze kopzorg niet ligt bij de interne dynamiek van de wereldsamenleving maar bij de roofbouw die gepleegd wordt op ecosystemen en grondstoffen.
Verder @20: los van het wat sneue gebazel is het punt van de valse tegenstelling terecht; er wordt een bepaalde urgentie gecreëerd die een beetje gekunsteld overkomt.
@22: Nou, dat weet ik niet of de urgentie onterecht is. Thomas Friedman en Jeffrey Sachs – misschien honderd keer slimmer als de meesten van ons, en duizend keer als richard – zeggen in feite hetzelfde: het wordt te druk op deze planeet als we zo doorgaan.
Nog even iets over “1. Het internationale systeem is achterhaald”.
Een oud, bekend argument: de genoemde instituten schieten tekort, niet zozeer omdat ze achterhaald zijn, maar omdat instituten log en traag zijn (consesussen vinden, wie neemt inititiatief, pas wat doen als de meesten het eens zijn of dwarsliggen met veto’s vanwegen nationaal belang).
Dat betkenent: òf de institituten veranderen hun werkwijze, òf we moeten dat soort insitituten niet meer hebben.
Met dat laatste komt ik terug op mijn #6: het moet niet alleen kleiner, het moet losser van elkaar.
Neem Kyoto. Het eerste land dat de doelstellingen volgend jaar haalt, lijkt nog wel geboren te moeten worden.
Zou, los van de G8 en VN, ook maar één land die doelstellingen wel halen, dan krijg je toch een andere situatie.
Maar goed, misschien wil Ingo nader uitleggen wat wordt bedoeld met “een adequaat functionerend internationaal systeem“?
Sodeju. even de editknop gebruikt en ik zie me toch een wartaal in #24!
@Peter: Daar zou je geen last meer van moeten hebben na een refresh/reload. Is gevolg van de upgrade gisteren.
@Steeph: Maar het kan toch niet de bedoeling zijn dat we steeds moeten refreshen om dat goed te krijgen?
[edit: test of het nog steeds zo is: het is]
Mmmm, zou slechts 1 maal refresh moeten zijn. Ik ga eens onderzoeken (als ik weer wat tijd hebt, hier een beetje onrustig nu thuis)
@14: China, Montana en Rwanda komen ook uitgebreid aan bod. Hier geeft Diamond een samenvatting. Niet zo heel geweldig en de combover leidt nogal af, maar het geeft een idee van zijn manier van denken.
Why societies collapse?
Een beschaving is de houding van een groep mensen tegenover de omgeving om zijn kansen op overleving en voorplanting te verhogen tov. andere groepen uit die omgeving. Maar beschaving houdt geen rekening met evoluerende omgevingen. Beschaving is statisch en conservatief. Het gevolg is instorting als de omgeving evolueert en de beschaving de kansen verlaagt. Altijd instorting.
Zolang er een staat is,
valt het mee met de desintegratie van een beschaving.
Ik weet niet of jullie het met mij eens zijn?
@10 Caprio: Ik doel niet “moraal in de geschiedenis”, maar op het morele verval van de VS, waardoor de VS aan soft power inboet. Volgens mij heb ik er redelijk over nagedacht. Misschien dat http://arxiv.org/abs/0707.0348 nog verduidelijkt.
@24 Peter: Kortgezegd functioneert het internationale systeem adequaat als internationale regelgeving en instituties effectief zijn, d.w.z. dat interacties tussen staten dusdanig kunnen worden gereguleerd, dat gewapende conflicten kunnen voorkomen. Inmiddels is het huidige systeem (regels + instituties) onderdeel van het probleem geworden. Het huidige systeem is niet meer een afspiegeling van de feitelijke machtsverhoudingen, staten worden uitgesloten, etc. Draagvlak is aangetast. Ook de belangrijkste oprichter van het systeem (de VS) hebben ernstige twijfels aan de effectiviteit van de VN. Dan maar een Alleingang, is nu vaak het motto.
#32: Okee Ingo, maar met “,i>Kortgezegd functioneert het internationale systeem adequaat als internationale regelgeving en instituties effectief zijn, d.w.z. dat interacties tussen staten dusdanig kunnen worden gereguleerd, dat gewapende conflicten kunnen voorkomen geef je nog niet aan hoe dat dan in zijn werk zou moeten gaan.
Heb je een model en wat regeltjes paraat?
gtfrrr, die click to edit werkt niet. Kom er wel in maar mag blijkbaar niks doen.
@33: Ik beweer niet dat conflicten altijd kunnen worden voorkomen, ik beweer overigens ook niet dat ik even zo’n model + regels kan opstellen.
Wel lijkt me de oplossingsrichting duidelijk: een meer representatieve (vernieuwde) VN, VR, G8, IMF etc. Meer inclusive/representatief. Geef nieuwe grootmachten een ‘stake’ in het systeem. Eerder gezegd dan gedaan, dat is waar. Misschien was de G8 15 jaar geleden nog een redelijke afspiegeling van de economische machtsverhoudingen; het is nu ondenkbaar dat met dezelfde spelers een (duurzame) economische oplossing voor de huidige ellende kan worden bereikt.
In Europa heeft zich -weliswaar moeizaam- een ontwikkeling van volledige anarchie naar een waardengemeenschap voorgedaan. Uiteindelijk hebben we in Europa een gemeenschappelijke visie (min of meer) op de toekomst ontwikkelt en een aantal nuttige spelregels afgesproken. De Koude Oorlog en de Marshall hulp waren daar overigens instrumenteel in, en verschafte tijd en ‘ruimte’ om een aantal instituties op te zetten (EGKS, EEG, etc.).
Het is wel enige inspanning waard om te voorkomen dat we de volgende ‘groeistuip’ – naar een meer representatief systeem – zonder (al te veel) geweld kunnen zetten.
Ik ben overigens geen pessimist.
@35: Binnen de nu geldende kaders lijkt me de enige uitweg: Europa.
Middels de verkiezingen zouden we enige invloed op dat instituut moeten hebben.
Als dan de europese naties de Nato (wegens deelname VS)laten voor wat het is en hun eigen “vredesbataljon” opzetten, zou de globale invloed misschien, met de sterke euro in de hand, ook voor betere doeleinden gebruikt kunnen worden.
Ik ben ook geen pessimist, maar ik vrees dat deze optie te afhankelijk is van de grillen van de kiezers, om enigzins serieus te nemen.
Dan rest alleen, passend in tijden van verval, de afrbaak van de geldende instituties en initatieven tot geheel nieuwe. Loslaten en een hopelijk frisse start.