Wat betreft Wonen valt er bij de gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam zeker wat te kiezen, ontdekten Harry Bleeker, René Hesse en Jan Kok. Aan de hand van verkiezingsprogramma’s, de Amsterdamse Stemwijzer en het Kieskompas voor Amsterdam hebben zij voor de tien partijen die in de peilingen het hoogst scoorden op een rijtje gezet wat de de Amsterdamse kiezer van hen mag verwachten. Conclusie: Het verschil tussen links en rechts is groot als het om wonen gaat. Hierbij hun voornaamste bevindingen op een viertal thema’: (1) Nieuwbouw, sloop en verbouw, (2) Huursector, (3) Koopsector en (4) Verdelen van de schaarste.
Nieuwbouw, sloop en verbouw
De verschillende politieke partijen bieden flink tegen elkaar op wat betreft de nieuwbouwaantallen de komende vier jaar. Hoe rechtser, hoe meer: D66 9.000, VVD 10.000, JA21 zelfs meer dan 12.000.
Een heet hangijzer bij nieuwbouw is altijd de voorgestelde verhouding tussen de drie woningsegmenten (1) sociale huur, (2) middenvrijesectorhuur/middenkoop en (3) durevrijesectorhuur/dure koop.
Niet voor niets heeft de Amsterdamse StemWijzer naar aanleiding hiervan twee stellingen geformuleerd.
De eerste stelling gaat in op het goedkopere segment: ‘Van de nieuw te bouwen woningen moet minimaal 45% een sociale huurwoning zijn.’ De partijen scoren daarop als volgt, zie onderstaande tabel.
Van de nieuw te bouwen woningen moet minimaal 45% een sociale huurwoning zijn
| Eens | Geen van beide | Oneens |
| GroenLinks | Partij voor de Dieren | D66 |
| SP | Volt | VVD |
| Denk | PvdA | |
| BIJ1 | JA21 |
De tweede stelling betreft het middelste segment: ‘Van de nieuw te bouwen woningen moet minimaal 45% middenhuur of middenkoop zijn.’ Zie onderstaande tabel.
Van de nieuw te bouwen woningen moet minimaal 45% middenhuur of middenkoop zijn
| Eens | Geen van beide | Oneens |
| GroenLinks | Volt | Partij voor de Dieren |
| D66 | BIJ1 | |
| VVD | ||
| PvdA | ||
| SP | ||
| Denk | ||
| JA21 |
Het Amsterdamse Kieskompas heeft ook twee stellingen over dit onderwerp. In de eerste wordt sociale huur tegenover koop geplaatst: ‘In plaats van sociale huurwoningen, moeten er meer koopwoningen gebouwd worden.’ Daarop scoren de partijen als volgt.
In plaats van sociale huurwoningen, moeten er meer koopwoningen gebouwd worden
| Helemaal mee eens | Mee eens | Neutraal | Niet mee eens | Helemaal niet mee eens |
| VVD | D66 | PvdA | Denk | |
| JA21 | Partij voor de Dieren | |||
| BIJ1 | ||||
| Volt | ||||
| GroenLinks | ||||
| SP |
De tweede stelling hierover in het Amsterdamse Kieskompas confronteert sociale huur vreemd genoeg niet met middenhuur/middenkoop, maar met de veronderstelde bewoners hiervan, de middeninkomens: ‘Er moeten meer woningen komen voor de middeninkomens, ook als dat ten koste gaat van het aantal sociale huurwoningen.’
Er moeten meer woningen komen voor de middeninkomens, ook als dat ten koste gaat van het aantal sociale huurwoningen
| Helemaal mee eens | Mee eens | Neutraal | Niet mee eens | Helemaal niet mee eens |
| VVD | PvdA | Denk | ||
| D66 | Partij voor de Dieren | |||
| JA21 | BIJ1 | |||
| Volt | ||||
| GroenLinks | ||||
| SP |
In de volgende tabel hebben wij de door de politieke partijen voorgestelde woningsegmenten-verhouding geplaatst, in aflopende volgorde van het aandeel sociale huur. De afgelopen vier jaar was de streefverhouding van de GroenLinks-D66-PvdA-SP-coalitie 40-40-20, maar tijdens Het Grote Woondebat van maandag 7 maart werd als gerealiseerde verhouding 33-20-47 genoemd.
Percentages woningsegmenten in nieuwbouw komende 4 jaar
| Partij | Sociale huur | Middenhuur
/-koop |
Durehuur
/-koop |
| Denk | 60 | 30 | 10 |
| BIJ1 | 50 | 40 | 10 |
| GroenLinks | 45 | 45 | 10 |
| Partij voor de Dieren | 40 | 40 | 20 |
| PvdA | 40 | 40 | 20 |
| D66 | 30 | 40 | 30 |
| VVD | 20 | 50 | 30 |
JA21, SP en Volt geven geen getallen
Middenhuur kan zich in de belangstelling van veel politieke partijen verheugen.
D66 ziet middenhuur als mogelijkheid om doorstroming vanuit de sociale huur te bevorderen.
Een aantal partijen, zoals PvdA en GroenLinks, vindt dat de middenvrijesectorhuurwoningen eeuwig middenhuur moeten blijven en niet na een aantal jaren durevrijesectorhuurwoningen mogen worden of in de verkoop gaan.
De koopsector is populair bij de VVD. Het vergroten van het eigenwoningbezit is volgens de liberalen de beste manier om de wooncrisis het hoofd te bieden. In wijken waar nu vooral goedkope of dure woningen staan, kan de norm tijdelijk naar 100% middenhuur of koop worden opgeschroefd.
Die nadruk op middenhuur heeft alles te maken met het willen behouden van de middenklasse/de middeninkomens. JA21 zegt het kort en bondig: middenklasse behouden in Amsterdam. De VVD wil de vertrekkende middenklassegezinnen voor Amsterdam behouden. Volt verbindt hier zelfs een waardeoordeel aan: meer woningen bouwen voor middeninkomens om de stad toegankelijk te houden voor mensen die het verschil maken.
Ouderen nemen bij sommige partijen ook een speciaal plekje in. De PvdA wil geclusterde seniorenwoningen bouwen in iedere buurt. Senioren uit de buurt krijgen voorrang bij het huren of kopen van deze woningen als zij in ruil daarvoor een grote corporatiewoning achterlaten of hun grote koopwoning verkopen aan een fonds voor sociale koopwoningen.
Hierin komt de dubbele doelstelling van dit seniorenbeleid naar voren. Doorstroming vanuit de sociale huur lijkt soms wel de belangrijkste doelstelling te zijn. D66 wil doorstroming van ouderen naar een kleinere woning. Wanneer alleenstaanden grote woningen vrijmaken, kunnen daar gezinnen in gaan wonen. Volt wil ook meer ruimte voor seniorenwoningen. Zo wordt de doorstroming bevorderd.
Natuurlijk zien de politieke partijen ook de noden van jongeren.
De PvdA juicht de bouw van kleinere jongerenwoningen van 30 vierkante meter toe. Maar ziet wel in dat de sociale huur hiervoor in zekere zin wordt misbruikt. Want zij koppelt hier wel de eis aan vast dat er dan wel twee keer zoveel sociale huurwoningen worden gebouwd.
Studenten zijn bij sommige partijen erg populair. In het geval van Volt lijkt het erop alsof jongeren en studenten samenvallen. Volt wil verblijfsvergunningen voor buitenlandse studenten.
Denk en BIJ1 , twee partijen met een grote achterban van mensen met een migratieachtergrond, willen (ook) bouwen voor grote gezinnen, dus grote woningen. GroenLinks stelt dat er voldoende grote woningen moeten komen in alle drie de segmenten, met een oppervlakte van rond de 80 m2 en drie en vier kamers. De PvdA wil minstens 20% van de nieuwbouw reserveren voor gezinswoningen met voldoende kamers.
Maar het moet natuurlijk niet te gek worden. De SP wenst een stop op de bouw van huizen groter dan 200 m2.
Tot zover de nieuwbouw. Maar wat is de opstelling van de partijen ten aanzien van sloop en verbouw?
D66 kijkt genuanceerd aan tegen sloop. D66 vindt dat bestaande buurten best deels gesloopt mogen worden en vervangen worden door nieuwbouw, als dat laatste maar in hogere dichtheden gebeurt.
Voor de Partij voor de Dieren zijn de grenzen van verdichting in Amsterdam bereikt. Zij geeft prioriteit aan het verdelen van de beschikbare ruimte boven bijbouwen. Voor JA21 is de bestaande stad ook bijna vol. Daarom wil JA21 de stad uitbreiden om de gewenste 50.000 woningen kwijt te kunnen.
Huursector
Een prangende kwestie binnen de huursector is: moet er al dan niet een stop komen op de verkoop van sociale huurwoningen? Hierover verschillen links en rechts duidelijk van mening.
PvdA , Denk, SP en GroenLinks eisen dat woningcorporaties stoppen met het verkopen van hun bezit aan particulieren en beleggers.
Rechts kijkt hier heel anders tegenaan. Wat de VVD betreft verkopen woningcorporaties een groter deel van hun bestaande voorraad. Dit met de gedachte dat een verkochte sociale huurwoning genoeg opbrengt voor de corporatie om er twee te bouwen.
Bij dat verkopen denken VVD en JA21 aan de zittende huurders. D66 wenst daarbij voorrang voor de zogenaamde scheefwoners.
Maakt het bij het verkopen van sociale huurwoningen uit of het aandeel daarvan in een wijk groot of klein is?
GroenLinks staat op het standpunt dat woningcorporaties geen woningen mogen verkopen in wijken met minder dan 45% sociale huur. D66 legt de lat een stuk lager; zij vindt dat als het percentage sociale huurwoningen in een buurt onder de 30% komt, er in principe niet meer mag worden verkocht.
Een speciale positie wordt ingenomen door benedenwoningen en andere woningen die uitermate geschikt zijn voor ouderen en mensen met een beperking.
BIJ1 is voor behoud van begane grond-sociale huur. De SP vindt dat rolstoelwoningen niet meer door woningcorporaties verkocht mogen worden.
Wanneer woningcorporaties toch sociale huurwoningen willen/moeten verkopen, zou een mogelijkheid kunnen zijn dat gemeenten die woningen opkopen, om ze zo te behouden voor de sociale sector.
De Amsterdamse StemWijzer vond dit alternatief interessant genoeg om er een stelling over te formuleren: ‘De gemeente moet zelf woningen opkopen van woningbouwverenigingen om die te verhuren aan mensen met een laag inkomen.’
De gemeente moet zelf woningen opkopen van woningbouwverenigingen om die te verhuren aan mensen met een laag inkomen
| Eens | Geen van beide | Oneens |
| GroenLinks | D66 | |
| PvdA | VVD | |
| SP | Partij voor de Dieren | |
| Denk | JA21 | |
| BIJ1 | ||
| Volt |
GroenLinks wil, om genoeg betaalbare huurwoningen in de stad te realiseren, met een Gemeentelijk Woningbedrijf leegstaand vastgoed opkopen alsook woningen van corporaties die anders op de vrije markt zouden belanden.
Sociale huurwoningen kunnen verdwijnen via verkoop, maar ook via liberalisatie van gereguleerde huurwoningen naar de vrije sector.
De PvdA lijkt hier niet vierkant tegen te zijn. Om ervoor te zorgen dat de corporaties voldoende geld overhouden voor het bouwen van nieuwbouw en wijken gemengd te houden, staat de PvdA corporaties toe om meer woningen te verhuren in het gereguleerde middensegment (tussen 752 en 1050 euro). Woningcorporaties mogen woningen in het middensegment aanbieden in buurten met meer dan 40% sociale huurwoningen van corporaties.
‘Gereguleerd middensegment’ bestaat op dit moment echter niet. Reguleren is wel dé manier om middenhuur (huren van € 760 tot € 1.040 per maand) betaalbaarder te maken. D66, PvdA, Partij voor de Dieren en BIJ1 willen dat het Rijk dit gaat doen. GroenLinks en Denk scherpen dit aan: de puntentelling moet worden doorgetrokken tot € 1.050.
Naast het verhuren van hele woningen is er de kamersgewijze verhuur, welke vaak gepaard gaat met hoge huren en overbewoning. Over kamerverhuur is een stelling geformuleerd in de Amsterdamse StemWijzer, die zich wel beperkt tot het ombouwen van eengezinswoningen, dus niet van appartementen, en daarnaast eengezinswoningen en panden ten onrechte op één hoop gooit. Bij panden denk je juist aan een bestaand aantal appartementen boven elkaar. De stelling luidt: ‘De gemeente moet het ombouwen van eengezinswoningen naar panden voor kamerverhuur blijven toestaan.’
De gemeente moet het ombouwen van eengezinswoningen naar panden voor kamerverhuur blijven toestaan
| Eens | Geen van beide | Oneens |
| D66 | GroenLinks | PvdA |
| VVD | Partij voor de Dieren | SP |
| Denk | ||
| BIJ1 | ||
| JA21 | ||
| Volt |
Hoe staan de partijen tegenover tijdelijke huurcontracten? BIJ1 is helder: tijdelijke en onzekere huurcontracten moeten worden verboden. De SP is ook voor vaste huurcontracten.
De PvdA vindt dat de labelplicht een onderdeel moet worden van de verhuurdersvergunning. Die labels zien er voor huurwoningen volgens de PvdA als volgt uit: vanaf 2026 minimaal D, in 2028 minimaal C en in 2030 minimaal B.
Koopsector
Om particuliere kopers meer lucht te verschaffen, kunnen beleggers die woningen kopen om te verhuren, of als hele huurwoningen of opgesplitst in kamers (buy-to-let), worden aangepakt. Daarom gaan heel wat gemeenten de zelfwoonplicht annex opkoopbescherming invoeren, niet alleen voor nieuwbouwwoningen maar juist ook voor bestaande woningen. Alle Amsterdamse politieke partijen zijn hier voorstander van.
Partijen willen potentiële kopers ook op een andere manier ondersteunen. PvdA, Denk, D66 en Volt willen koopstarters helpen via sociale-koopconstructies.
Hebben we het over de koopsector, dan doemt gelijk het erfpachtmonster op. Het Amsterdamse Kieskompas kon de verleiding niet weerstaan er een robuuste stelling over te formuleren: ‘Erfpacht moet worden afgeschaft.’
Erfpacht moet worden afgeschaft
| Helemaal mee eens | Mee eens | Neutraal | Niet mee eens | Helemaal niet mee eens |
| VVD | D66 | Denk | ||
| JA21 | Partij voor de Dieren | PvdA | ||
| Volt | BIJ1 | |||
| SP | ||||
| GroenLinks |
VVD en JA21 willen erfpacht afschaffen; de andere partijen niet.
Dan is er nog de tussenvorm tussen huren en kopen: wooncoöperaties. GroenLinks komt met streefcijfers: wil dat over 20 jaar 10% van de woningvoorraad bestaat uit wooncoöperaties.
Verdelen van de schaarste
Hoe willen de verschillende politieke partijen de grote schaarste aan woonruimte aanpakken?
Dan moet allereerst de leegstand worden tegengegaan. BIJ1 is voor het bestraffen van leegstand. De SP wil leegstand beboeten en in het verlengde daarvan vastgoedbazen zoals Blackstone onteigenen.
Het zijn krakers geweest die de leegstand fysiek hebben aangepakt. Daarom zijn er geluiden om soepeler om te gaan met het kraakverbod.
Daarom is het opmerkelijk dat het Amsterdamse Kieskompas met een van zijn stellingen juist de andere kant opgaat: ‘Er moet strenger worden opgetreden tegen krakers.’
Er moet strenger worden opgetreden tegen krakers
| Helemaal mee eens | Mee eens | Neutraal | Niet mee eens | Helemaal niet mee eens |
| VVD | D66 | Denk | Partij voor de Dieren | |
| JA21 | PvdA | BIJ1 | ||
| Volt | GroenLinks | |||
| SP |
Je kunt ook optreden tegen het onderbenut laten van woonruimte in de stad. Zo wil de SP een verbod op tweede woningen in Amsterdam. De Partij voor de Dieren wenst dat het aantal panden dat een individu of onderneming in de stad mag bezitten, wordt gemaximaliseerd.
Om effectief gebruik van woonruimte niet tegen te werken, willen BIJ1, GroenLinks en PvdA af van de kostendelersnorm.
Woonruimte kan ook worden herwonnen door vakantieverhuur terug te dringen. De Amsterdamse StemWijzer wijdt hier een stelling aan: ‘De gemeente moet bij het Rijk aandringen op de mogelijkheid om vakantieverhuur van woningen te verbieden.’
De gemeente moet bij het Rijk aandringen op de mogelijkheid om vakantieverhuur van woningen te verbieden.
| Eens | Geen van beide | Oneens |
| GroenLinks | Denk | |
| D66 | JA21 | |
| VVD | Volt | |
| PvdA | ||
| SP | ||
| Partij voor de Dieren | ||
| BIJ1 |
Het Amsterdamse Kieskompas formuleert het in zijn stelling scherper: ‘Vakantieverhuur van woningen moet in de hele stad worden verboden.’
Vakantieverhuur van woningen moet in de hele stad worden verboden
| Helemaal mee eens | Mee eens | Neutraal | Niet mee eens | Helemaal niet mee eens |
| PvdA | Partij voor de Dieren | D66 | Volt | |
| VVD | SP | Denk | ||
| GroenLinks | BIJ1 | JA21 |
Opvallend is de overstap van D66 van het ja-kamp naar het nee-kamp, wanneer de stelling scherper wordt geformuleerd.
Dan nu het belangrijke thema: de verdeling van de nieuwbouw en de reeds bestaande woningvoorraad.
Met het soort nieuwbouw bepaal je natuurlijk al grotendeels welke groepen bewoners je woonruimte wilt verschaffen. Maar politieke partijen hebben elk hun voorkeuren welk soort bewoners prioriteit verdienen, soms resulterend in voorrangsregelingen.
D66 wil dat zeker de helft van de nieuwbouw naar middeninkomens gaat.
De PvdA: thuiswonende jongeren krijgen voorrang op een jongerenwoning.
Voorrang voor cruciale beroepen, de bekende trits leerkracht- politieagent-verpleegkundige, is populair bij D66, JA21 en PvdA (bij deze laatste partij heten dit maatschappelijke beroepen).
Maar ook territoriale voorrang wordt geopperd. Amsterdammers bij Denk en JA21; wijkbewoners bij JA21, BIJ1, GroenLinks en SP. De PvdA geeft senioren voorrang op woningen in hun eigen buurt.
Een enkele partij propageert het tegenovergestelde van een voorrangsregeling. JA21 is vóór veel voorrangsregelingen, maar dat asielzoekers voorrang hebben op sociale huurwoningen vindt JA21 niet te verantwoorden. (JA21 vergist zich hier, het gaat om statushouders.)
Dat brengt ons bij discriminatie op de woningmarkt. BIJ1 en Denk maken zich sterk om dit te stoppen. De PvdA wenst discriminerende makelaars en verhuurders op te sporen. Wanneer verbetering uitblijft, kan de gemeente de vergunning van de verhuurder afnemen.
Conclusies
Wat betreft Wonen valt er bij de gemeenteraadsverkiezingen in Amsterdam zeker wat te kiezen. De links-rechts-tegenstelling komt het scherpst tot uiting bij het kiezen voor sociale huur aan de ene kant, of middenhuur en koop aan de andere kant. Niet alleen VVD en JA21 maken zich sterk voor middenhuur en koop, via nieuwbouw alsmede liberalisatie en verkoop van sociale huurwoningen, maar ook D66. De linkse partijen zijn voorstander van meer sociale huur en het streng reguleren van middenhuur.
[met medewerking van Jonneke Bekkenkamp]