Volgens Wilders’ advocaat zou de politicus helemaal niet vervolgd moeten worden. De argumenten die mr. Geert-Jan Knoops daarvoor aanvoert, raken echter kant noch wal, meent Prof.Mr. Aalt Willem Heringa.
Is het Wilders-proces een politiek proces zoals de advocaat van Wilders, Geert-Jan Knoops, betoogt? Is het een onmogelijke taak voor de rechter omdat, zoals hij zei, het in wezen gaat over het partijprogramma van de PVV? En dus het politieke besluitvormingsproces raakt? Wordt de rechtbank gevraagd zich uit te spreken over het soort democratie en passeert de rechtbank een miljoen kiezers? En tenslotte, is hier sprake van een politieke kwestie (political question) zoals dat is ontwikkeld in de VS?
1. Politiek proces?
Een politiek proces? Dat hangt van de definitie af. Als Knoops bedoelt dat het politiek is omdat een politicus terecht staat, ja dan is het een politiek proces. Maar, politici zijn nu eenmaal niet immuun voor vervolging, behalve voor dat wat ze in de Kamer zeggen.
Als bedoeld wordt dat dit proces ook een impact kan hebben op de politiek, inderdaad. Maar als hij bedoelt dat Wilders alleen maar vervolgd wordt omdat hij Wilders is, en dus om politieke redenen wordt beschadigd, dan lijkt mij dat onjuist. Als ieder andere Nederlander dezelfde uitlatingen had gedaan en in de krant had geschreven dat we minder Marokkanen moeten hebben, had ook vervolging kunnen volgen.
2. Partijprogramma
Is het relevant dat het in wezen gaat om het partijprogramma van de PVV? Nee, evenmin. Wel is het uiteraard lastig als dat zo is en er zou veroordeling volgen, omdat daarmee vaststaat dat de PVV het wetboek van strafrecht overtreedt. Maar dat is toch juist aan een rechter om vast te stellen?
3. Ad populum
Inderdaad is het ingewikkeld als zou blijken dat 1 miljoen Nederlanders de opvatting van Wilders over minder/minder deelt. Maar als het uiten daarvan strafbaar is, wordt die strafbaarheid dan minder omdat velen dezelfde opvatting hebben?
4. Wetgever staat niet boven de wet
Het rare in het betoog van Knoops is dat het toch in wezen gaat om de vraag of Wilders een door de nationale wetgever gemaakt strafrechtelijke voorschrift heeft overtreden. In die zin is een politicus gelijk aan iedere burger.
En als de wetgever zou vinden, en daar is inderdaad een betoog over op te zetten, dat de strafrechtelijke regel dient te worden ingetrokken, dan is dat aan de wetgever. Daarvan is Wilders een onderdeel. Dus laat hem in het parlement het debat voeren over de wenselijkheid van intrekkingen van dit soort strafbepalingen. Dan ontstaan er mogelijk wel een conflict met het Verdrag tot uitbanning van alle vormen van discriminatie op grond van ras.
Kortom, door te vervolgen handhaaft het OM de wet. Het is aan de rechter om vast te stellen of die strafrechtelijke regel is overschreden.
5. Political question-doctrine
Het beroep op de Amerikaanse political question-doctrine snijdt geen hout. Die wordt in de VS ook niet voor dit soort zaken gebruikt. Zij wordt door de rechter wel eens ingeroepen als deze wordt gevraagd om meningsverschillen tussen President en Congres op te lossen. De rechter onthoudt zich dan wel eens van een oordeel als hij vindt dat de oplossing toch echt aan de politiek zelf is en zich niet leent voor een rechterlijk oordeel. Maar bij een strafvervolging van politici is dat niet aan de orde.
Als Knoops zich wil laten inspireren door het Amerikaanse recht kan dat beter door te betogen dat de vrijheid van meningsuiting over publieke kwesties moet prevaleren boven de toepassing van het strafrecht. Dat wil zeggen: als de ‘minder, minder’-uitlatingen een strafrechtelijk delict opleveren, kan betoogd worden dat desondanks de toepassing van het strafrecht moet wijken voor de vrijheid van meningsuiting. Dat is iets waar de strafrechter heel goed over kan gaan en waarvan het goed is dat de rechter er over gaat.
Deze column verscheen eerder op de website van het Montesquieu Instituut.
Reacties (31)
Iedereen die af en toe kijkt op GeenStijl, weet dat dat niet klopt. Die uitlatingen zijn heel normaal in de media en niemand anders wordt er voor vervolgd.
Is het juist hier niet waar het beroep van Dhr Wilders meespeelt? Moet juist hier Wilders niet meer kunnen zeggen dan anderen om de mening van 1 miljoen Nederlanders te kunnen verwoorden? Het lijkt me dat juist in dit geval het argumentum ad populum voor mensen met het specifieke beroep van politicus wel een valide argument is.
Ik sta er verder nogal ambivalent in. Deze rechtszaak juist nu plaats laten vinden in de aanloop naar nieuwe verkiezingen, speelt Wilders juist in de kaart. Had dit niet over de verkiezingen heen kunnen worden getild?
@1: ” Moet juist hier Wilders niet meer kunnen zeggen dan anderen om de mening van 1 miljoen Nederlanders te kunnen verwoorden?”
Die mogelijkheid is specifiek voor politici gecreëerd, op het podium waar politici (met een achterban van enige omvang) die mening ook moeten verwoorden, namelijk in het parlement.
@1 Nee dat moet niet: juist als iemand een nationaal podium heeft en dicht bij de macht zit, heeft ‘ie meer des te meer verantwoordelijkheid om te voorkomen dat zijn woorden minachting en discriminatie jegens etnische minderheden in de hand werken, of racistische attituden legitimeren.
Het is van de zotten dat het OM een of andere willekeurige mafketel, die op een muur een poster met de tekst ‘Stop het gezwel dat de islam heet’ plakt, tot aan het hoogste Nederlandse rechtscollege vervolgt, terwijl een politicus op het nationale niveau – met een veel groter podium en ook veel meer maatschappelijk gezag – dan méér ruimte zou krijgen om evident haatzaaiende uitlatingen te doen.
Wilders heeft nota bene verkondigd dat er tientallen miljoenen moslims uit Europa gedeporteerd zouden moeten worden; en dat de criminaliteit, roof en een parasitaire geest in de moslimgemeenschap zelf zit, en moslims via de moskee en opvoeding met de paplepel wordt ingegeven. Het lijkt als twee druppels water op een bekende scène uit Der Ewige Jude over de parasitaire geest die joodse kinderen via de talmoedleer wordt bijgebracht, maar het OM ziet er geen kwaad in, want dat is zogenaamd godsdienstkritiek.
Het OM is jarenlang te laf geweest om een populaire demagoog te vervolgen. Men had al veel eerder paal en perk moeten stellen aan de haatzaaierij van deze volksmenner.
Deze rechtszaak juist nu plaats laten vinden in de aanloop naar nieuwe verkiezingen, speelt Wilders juist in de kaart. Had dit niet over de verkiezingen heen kunnen worden getild?
@1 Als het aan de rechtbank had gelegen was dit proces al lang begonnen. Al op 18 december 2014 besloot het OM tot vervolging over te gaan. In september 2015 besloot de rechtbank dat het proces pas in 2016 van start zou gaan. RTL Nieuws:
Dat pas in 2016 een inhoudelijke behandeling van de zaak plaatsvindt, heeft volgens de woordvoerder van de rechtbank te maken met de door de verdediging van Wilders gevraagde onderzoeken en de volle agenda van de betrokken partijen.
Vervolgens werd het proces ingepland en zou het inhoudelijke proces op 31 oktober 2016 starten, mits het inderdaad gaat plaatsvinden. Maar dat was buiten Wilders en Knoops gerekend. Tijdens de zittingen in mei van dit jaar verzochten zij wederom om uitstel, met 3,5 maand. Als je dan even doorrekent, zie je dat in dat geval het proces half februari 2017 zou starten, een maand voor de verkiezingen. Tijdens de zitting waarin de rechter hierover een oordeel uitsprak, kwamen Wilders en zijn advocaat niet opdagen. De rechter verleende Wilders uiteindelijk meer tijd voor het preliminair verweer (is de rechtbank eigenlijk wel ontvankelijk voor deze zaak?), maar hield staande dat het proces op 31 oktober start.
Hoe is het eigenlijk afgelopen met die gelekte verdediging van Wilders, waarvan advocaat Knoops eerder gewag maakte?
Het is net als slavernij. Het is al weer zo lang geleden.
Gegeven het huidige wetsartikel over discriminatie van een bevolkingsgroep kon het OM niet anders dan vervolgen. De dreiging die van het ‘minder, minder..’ uitgaat kan ook niet genegeerd worden. De overheid moet mensen daartegen beschermen. Als de rechter Wilders vrijspreekt kan dat worden opgevat als het vogelvrij verklaren van alle Marokkaanse Nederlanders. Wilders zal overeenkomstige uitspraken over islamieten niet schuwen met hetzelfde effect. Verharding van de maatschappelijke verhoudingen en blijvende verhoging van het risico op aanslagen. Als de rechter de politieke context gebruikt om Wilders vrij te pleiten wordt daarmee een nieuwe politieke context geschapen die misschien nog wel gevaarlijker is dan groei van de PVV.
Volgens mij is de kern van de zaak of je als politiek standpunt “de realisatie van een samenleving met minder Marokkanen” mag hebben.
Wilders is degene die hier uitleg over dient te verschaffen. Hij is immers de verkondiger van die politieke boodschap. (hij stond er als PVV-hoofdman en niet als privé persoon.
Dus wat bedoel jij, Geert? Met minder Marokkanen? Wat is eigenlijk de definitie van Marokkanen? Normaliter bedoelen we daar een inwoner van Marokko mee. Geert zou kunnen antwoorden (als hij en Knoops slim zijn) dat hij er mee bedoelt dat in ons land aanwezige Marokkanen Nederlanders dienen te worden in zijn beeld van een ideale samenleving. Dat hij dát als politiek doel heeft.
Er is ook een wezenlijk verschil tussen een politiek woordvoerder en een privé persoon. Een politiek woordvoerder schetst een toekomstvisie waar in zijn beleving de maatschappij naar toe zou moeten. Een politiek woordvoerder -ook wel politicus genaamd- wordt geacht zijn denkbeelden wereldkundig te maken via de zeepkist, de kroeg, radio, televisie, internet of bedenk het maar.
Wat er met dit proces gaat gebeuren is dat de rechter gaat bepalen of het politieke denkbeeld wat Wilders heeft verkondigt toelaatbaar is.
De ironie in deze zaak is dat Wilders er voorstander van is om bepaalde politieke ideeën het zwijgen op te leggen. In zijn beleving mag niemand het politieke idee uitventen om een samenleving gebaseerd op de koran in te richten.
Overigens schijnt Geert-Jan Knoops, die hier als een degelijke en intellectuele jurist te boek staat, op het vlak van internationaal recht een ongelofelijke prutser te zijn.
En da’s nog los van de aantijging van plagiaat. Verwijtbaar slordig, oordeelde een commissie van de universiteit Utrecht, maar niet malicieus.
Dit is dus in de handelseditie van zijn tweede proefschrift, hè, over internationaal recht, aan de nationale universiteit van Ierland.
Niet zo gek ook, want als je een drukke baan hebt als advocaat doe je er niet even een proefschrift naast.
Ik vond het preliminair verweer van Knoops maar een beetje wild om zich heen slaan. Hij haalt een aantal vergezochte niet-ontvankelijkheidsgronden aan om het proces niet door te laten gaan, in de hoop dat er eentje blijft plakken. Ik mag -voor Wilders- hopen dat Knoops zijn zaakje voor elkaar krijgt.
@9:
Maakt het je echt wat uit?
Overigens denk ik a. dat Knoops lang niet zo’n briljante, analytische jurist is als wel eens wordt gedacht (zie ook #8) en b. dat hij hier vooral probeert om voor Wilders zoveel mogelijk drama en publiciteit te genereren.
Ik was blij toen ik hoorde dat Knoops het werd. Ik vind hem ook beter dan Moszkowicz. Ik was niet ontevreden over Bram, maar ik vond wel dat hij er niet alles uitgehaald had. Op dat punt ben ik vol vertrouwen over Knoops.
@0: “Als Knoops bedoelt dat het politiek is omdat een politicus ..” Politicus zijn is niet voldoende. Knoops heeft uitvoerig betoogd waarom het in de ogen van de verdediging het een politiek proces is.
Minder kan van alles betekenen, maar “dan gaan we dat regelen” is intimiderend en bedreigend.
@12 Te meer daar die ‘minder’ ook niet bepaald spontaan was, maar het publiek vooraf geïnstrueerd was. Dat kun je met recht ophitsen noemen.
@Tom van Doormaal: Ons huidige uitzettingsbeleid ik ook een vorm van “minder minder”. “Dan gaan we dat regelen” is gewoon uitzettingsbeleid 2.0.
@Johanna: over opgehitst gesproken. Links lijkt inderdaad te zijn opgehitst. De voorbedrukte aangiften stroomden binnen.
@11 Opmerkelijk was dat Knoops heel wat Europese zaken aanhaalde, maar een aantal relevante zaken gevoeglijk buiten beeld liet. Denk bijvoorbeeld aan die Franse politicus die onder meer werd veroordeeld voor het aanzetten tot rassenhaat en haatzaaien. Het feit dat iemand politicus is, plaatst hem niet boven de wet. Dat Le Pen politicus was deed daar niks aan af. Dus daar heeft Knoops vast nog wat huiswerk te doen. Lees dit er maar eens op na: http://www.mediareport.nl/persrecht/20052010/europees-hof-veroordeling-le-pen-voor-haatzaaien-was-terecht-donkere-wolken-voor-wilders/
Knoops beroept zich op 1 miljoen mensen die Wilders steunen. Dat is natuurlijk gewoon een drogreden, een ad populum. Veel meer mensen steunen Wilders niet. Een strafrechtelijk proces is geen democratische besluitvorming, waarbij de meerderheid bepaalt of iemand wel of niet schuldig is. De enige manier om dat wel te doen is dat een deskundige rechter toetst aan de wet.
@Johanna: de vraag is of de verdediging iets kan met die Franse zaak. Als ik daar over lees dan denk ik: dat is simpelweg niet relevant.
Opmerkelijk ook dat jij de rest van de uitgebreide argumentatie van Knoops lijkt te negeren.
“… Knoops beroept zich op 1 miljoen mensen die Wilders steunen. …”
De Vrijheid van meningsuiting geldt zowel voor politiek correcte overtuigingen als voor politiek incorrecte overtuigingen.
Als je artikel 1 vd GW leest mag er ook niet gediscrimineerd worden tussen overtuigingen.
Ik zie eigenlijk maar 2 mogelijkheden. 1: afzien van het proces of 2: volledige vrijspraak.
@17 Ja, natuurlijk, het gedachtegoed van Geert Wilders als levensovertuiging die beschermd wordt door een verbod op discriminatie. Je bent wel creatief.
Ik neem aan dat je ook weet dat de vrijheid van meningsuiting geldt behoudens ieders verantwoordelijkheid jegens de wet. De wet, die zegt dat je niet aan groepsbelediging mag doen, niet mag aanzetten tot haat en niet op grond van ras (in de definitie van het Verdrag tegen Rassendiscriminatie) mag discrimineren.
Gek dat je maar twee mogelijkheden ziet. Veroordeling lijkt me ook wel een optie, te meer daar hiervoor precedenten zijn.
@Johanna: Uitzettingsbeleid 2.0 is niet bedoelt voor haat. Dat is het tragische misverstand.
Het is eerder bedoelt om verlichting te geven en de spanningen te doen dalen. En als alle Wilders-haters uitgezet zijn kan hij eindelijk weer over straat zonder 24/7 beveiliging.
Veroordeling lijkt mij onwaarschijnlijk omdat ik de Knoops capabel acht.
@10
Hmm, eigenlijk wel. Winst of verlies moet wel terecht zijn, zeker in zo’n belangrijke zaak. Beide kanten moeten hun best doen.
Voor de rest met je eens. Wilders heeft al eerder op het randje van de wet gestaan, maar is toen -met waarschuwing- vrijgesproken. Nadat Wilders zijn uitspraak had gedaan, moest dit wel tot een rechtszaak komen, zoveel stond al vast. Elke poging om het OM niet-ontvankelijk te verklaren was eigenlijk al zinloos. De argumenten van Knoops, die #0 ook aanhaalt, kunnen als weinig meer worden gezien dan als een teaser voor het proces. Een teaser waarbij ook meteen een politieke boodschap uitgedragen wordt: zo moeten processen tegen politici gedaan worden.
Desalniettemin vind ik het jammer dat Knoops zo te werk gaat, volgens één van twee strategieën: of hij haalt er van alles bij om het OM niet-ontvankelijk te verklaren, wat mij voorkomt als wanhopig, of hij laat zich lenen voor een showproces (waarbij Wilders zowel regisseert als in de spotlight).
“Ik zie eigenlijk maar 2 mogelijkheden.”
Haha, altijd mooi om te zien hoe Wilders-fans zich een air aanmeten van deskundige…
Doe de substitutie toets: vul een andere bevolkingsgroep in op de plek waar Marokkanen staat. Bijvoorbeeld joden. Wat krijg je dan? Waarom zou wat voor joden niet mag wel mogen voor Marokkanen? Dat zou niet logisch zijn, tenzij je zegt dat er met Marokkanen iets speciaals aan de hand is, iets dat ze slechtere mensen maakt dan andere. Maar hé, wacht even, dat is discriminatie, en daarvoor wordt meneer Wilders dus vervolgd.
@19: ach so! Alle Wildershaters zijn Marrokanen. Weet ik dat ook weer
@14: wie uitgezet moet worden staat in de wet, maar “minder” en dat gaan we regelen richt zich op alle Marokkanen.
Een onsje meer respect voor de rechtsstaat zou je sieren.
@24
Dat is nonsens. “Minder” impliceert al dat het niet gaat om alle Marokkanen.
@Tom van Doormaal: “… minder richt zich op alle Marokkanen
Nee, het is minder Marokkanen en niet naar-nul-Marokkanen. Het zijn ze dus zeker niet allemaal. Wat @Bookie ook zegt.
Het huidige Uitzettingsbeleid (Uitzettingsbeleid 1.0) leidt tot een vermindering van het aantal allochtonen, maar dat betekent niet dat het Uitzettingsbeleid voor alle allochtonen geldt.
Uitzettingsbeleid 2.0 (de voorgestelde PVV-versie) is in die zin vergelijkbaar met Uitzettingsbeleid 1.0.
@Folkward: “Elke poging om het OM niet-ontvankelijk te verklaren was eigenlijk al zinloos.”
Loop jij niet op de zaken vooruit? Volgens mij moet hier nog een uitspraak over gedaan worden.
Veel van de argumenten van Knoops zijn, naar mijns inziens, bij het 1ste Wilders-proces nooit benoemd.
@27
Ja, formeel wel. Maar goed, jij loopt nog meer op de zaken vooruit als je stelt dat er slechts 2 mogelijkheden zijn: vrijspraak of afzien van een proces.
Ik verwijs je toch even hiernaar. Wilders/Knoops roept maar wat, in de hoop dat het blijft plakken. Geen van de ‘normale’ niet-ontvankelijkheidsgronden zijn van toepassing. Het enige waarover te twisten valt, is of een politicus, ook buiten de volksvertegenwoordiging, mag zeggen wat hij wil, uit naam van de vrijheid van meningsuiting. (zie 4 onder #0) De wet zegt van niet: alleen binnen de Tweede Kamer is hij geheel vrij om te zeggen wat hij wil, daarbuiten is hij gewoon een burger, die zich aan de wetten van het land dient te houden. Zo is de wet nu eenmaal.
En Wilders kan willen dat dat niet zo is voor politici, of zelfs willen dat dat niet zo is voor burgers, maar dan moet hij maar de (grond)wet veranderen. Tot dan geldt nog steeds dat er een grens is aan belediging.
(Overigens weet hij dat zelf ook, en zou hij behoorlijk hypocriet zijn als hij vindt dat die grens er niet is. Als grootste ontvanger van bedreigingen doet hij ook als meeste aangifte.)
@Folkward: “Zo is de wet nu eenmaal.”
Knoops heeft in zijn argumentatie juist uitgebreid gebruik gemaakt van bestaand recht (zowel nationaal, als internationaal) en jurisprudentie (of het ontbreken daarvan). Ik vind hem hierin veel completer dan Moskowitz.
Anyway de tijd zal het leren.
Erg selectief om Knoops niet als Professor te adresseren.
@29
Ah, gelukkig. Dan hoef jij dat niet te doen. God zij gevreesd als jij die argumenten nog een keer aanhaalt, of daar een linkje naar doet. Professor Knoops verwijst nauwelijks naar Nederlandse voorbeelden, maar naar Engelse en Amerikaanse. Ik neem aan dat jij wel zo’n ‘bezorgde Nederlander’ bent? Zullen we dan gewoon maar het Nederlandse recht beoefenen, en niet ‘vreemde wetten en gewoonten’ aanhangen?
Inderdaad. Kun je het je voorstellen? Wilders achter de tralies, niet om hem te beschermen, maar om Nederland tegen hem te beschermen? Of ga je dan roepen dat het allemaal zo oneerlijk is, dat het allemaal D’66 rechters zijn, en landverraders?
Ik daag je uit: wil je de mogelijkheid toelaten dat Wilders terecht veroordeeld wordt, en je daarin berusten? En mocht dat gebeuren: geen gemaar, geen gezeik, gewoon accepteren: dat mag dus niet.
Van mijn kant: ik accepteer dat Wilders terecht vrij gesproken kan worden.